هورخبر – مساله مهاجرت دیگر مخصوص نخبگان و افراد تحصیلکرده و… نیست. این روزها حتی کارگران هم ترجیح می‌دهند در جایی بهتر با شرایطی بهتر کار کنند، نیروی کار ماهری که در کشور حداقل حقوق را دریافت می‌کند، از حداقل‌های زندگی برخوردار نیست و هر روز هم عرصه برایش تنگ‌تر می‌شود و تورم شانه‌هایش را بیشتر از قبل بیشتر خم می‌کند.

حالا دیگر از نخبه و پرستار و پزشک که هر ساله آمار مهاجرتشان از سال قبل بیشتر می‌شود، رسیده‌ایم به قشری که شاید تحصیل کرده نباشند، اما به واسطه تجربه کاری که دارند، به عنوان نیروی ماهر کار شناخته می‌شوند و البته بسیاری از کشورها برای به کار گرفتن این نیروهای ماهر در زمینه‌های مختلف اشتیاق نشان می‌دهند، این در حالی است که حتی کشورهای همسایه هم سعی دارند کارگران ماهر ایرانی را با حقوق‌هایی که شاید در ایران هیچ‌وقت دریافت نکرده‌اند، به استخدام خود دربیاورند. مساله اینجاست که وقتی کارگر در کشور خود نمی‌تواند از امنیت شغلی و حتی آینده شغلی برخوردار باشد، قطعا با دریافت پیشنهادی بهتر از کشورهای دیگر تصمیم به مهاجرت می‌گیرد.

سوال اینجاست که این روند تا کی قرار است ادامه پیدا کند، تا چه زمانی قرار است نخبگان، افراد متخصص و … به دلیل نبود شرایط مناسب زندگی از کشور مهاجرت کنند، اگر این روند ادامه پیدا کند، چه کسانی قرار است برای رشد و پویایی سرزمینشان تلاش و کوشش به خرج دهند. اینکه مسوولان مدام می‌گویند باید از مهاجرت نخبگان و متخصصان جلوگیری کرد، آیا واقعا می‌تواند دردی از معضل به وجود آمده دوا کند. این معضل تا کی و کجا قرار است پیش برود. تا جایی که مجبور شویم و دکتر و پرستار و کارگر از کشورهای دیگر وارد کنیم، کشورهایی که البته قطعا تخصص لازم و درستی ندارند.

حقوق ماهی ۶۰۰ دلار برای زندگی بهتر

به هر حال وضعیت نامطلوب حقوق و مزایای متخصصان ماهر و کارگران، سبب شده تا بهره‌وری این قشر از جامعه کاهش چشمگیری داشته باشد و شاهد تشدید مهاجرت آنها به کشورهای همسایه باشیم؛ موضوعی که با سقوط ارزش سرمایه انسانی همراه است. تورم نقطه‌ای در ایران پس از ثبت رکورد ۵۵.۵ در فروردین ۱۴۰۲، در دومین ماه سال این رقم مسیری نزولی پیدا کرده و در ادامه با ۰.۹ واحد درصد کاهش به ۵۴.۶ درصد رسیده است. بر پایه آمار‌های منتشر شده بیش از ۵۰ درصد از کارگران در ایران مستأجر هستند. امسال حداقل دستمزد کارگران با ۲۷درصد افزایش، ۷ میلیون و ۳۰۸ هزار تومان تعیین شده است که این رقم با تورم حاکم بر ایران فاصله بسیار زیادی دارد.

اما مهاجرت نیروی کار متخصص به کشورهایی مانند عراق که از لحاظ توسعه به مراتب پایین‌تر از کشور ما هستند بسیار تعجب‌انگیز است. به گفته بسیاری از اقتصاددانان خط فقر به ۳۰ میلیون تومان رسیده است و شرایط کارگران با این افزایش مهاجرت‌ها را به دنبال دارد، اما اینکه چرا نیروی کار کشوری مانند عراق را انتخاب می‌کند جای سوال است؟ تقریبا یک دهه پیش حداقل دستمزدها با احتساب دلاری امروز در حدود ۶۰۰ دلار در ماه بود اما در حال حاضر با وجود تحریم‌ها و نوسانات شدید ارزی دستمزدهای نیروی کار پایین آمده است، به‌طوری که کارگر ترجیح می‌دهد به کشور عراق مهاجرت کند و حقوق خود را به دلار دریافت کند.

عراق، ترکیه و عربستان از جمله کشورهای همسایه هستند که نیروی متخصص ایرانی را جذب می‌کنند. چندی پیش «جهانبخش سنجابی شیرازی» دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق با تأیید این مطلب گفته بود: مهاجرت تجار به عراق کم شیوع است و بیشتر نیروی کار به آنجا مهاجرت می‌کند. به گفته او، عراق کشوری است که چند دهه رکود را پشت سر گذاشته است؛ با توجه به جو سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی الان وارد یک فاز جدی‌تر برای بازسازی شده است و هم نیاز به کالا و هم نیاز به خدمت در بازار عراق به صورت معنادار افزایش پیدا کرده است. به همین دلایل عراق به یک مقصد مهاجرت نزدیک تبدیل شده است.

دبیرکل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در ادامه درباره انگیزه‌های مهاجرتی به عراق اشاره کرد: نیروی کار و نیاز به بخش کالا و اختلاف معنادار ارزش پولی بین عراق و کشور‌های همسایه به این مساله دامن زده است. شاید بخشی از علل مهاجرت به عراق این است که نیروی کار ایرانی احساس می‌کند با همان زمان کاری که ایران انجام می‌دهد را اگر در عراق انجام دهد به سطح اقتصادی بهتری می‌رسد. آنجا البته به‌ طور ویژه حقوق نمی‌دهند بلکه اختلاف ارزش پولی پررنگ است. این پایان ماجرا نیست و بزودی باید شاهد بحران فقدان متخصصان و کارگران نیز باشیم؛ حقیقتی تلخ اما ساده!

مشابهت فرهنگی ایران و عراق

مهدی صادقی اقتصاددان و استاد دانشگاه با بیان اینکه ایران و عراق ضمن همسایگی مشابهت‌های فرهنگی بسیاری نیز با هم دارند، افزود: عراق کشوری در مجاورت ایران و رفت و آمد به آن آسان و سهل و روند اخذ ویزا و تردد نیز ساده‌تر از بسیاری از کشور‌ها است. مهم‌ترین موضوعی که وجود دارد بحث دستمزدهای بالا در این کشور است که به هیچ‌وجه قابل مقایسه با کشور ما نیست. با توجه به وضعیت سخت اقتصادی در ایران و به حداقل رسیدن دستمزدها نیروی کار ترجیح می‌دهد به عراق رفته و به دلار دستمزد دریافت کند. او در ادامه افزود: عراق بازار کار فعالی به جهت تقاضای نیروی کار و به ویژه نیروی کار فنی دارد که به‌طور عمده در حوزه‌های تخصصی و ساخت و ساز استفاده می‌شوند.

این اقتصاددان گفت: مساله خیلی ساده است، یک نیروی متخصص و کارگر ماهر در کشور چقدر حقوق می‌گیرد، هر چقدر باشد قطعا بیش از ماهیانه ۶۰۰ دلاری که در عراق به کارگران می‌دهند نیست. سال‌هاست که مردم در ایران می‌گویند درآمد ما به ریال است اما هزینه‌ها به دلار پس وقتی راهی برای درآمد دلاری وجود دارد قطعا استقبال می‌شود. مساله مهم این است که ما با از دست دادن نیروی کار ماهر خود درواقع به چرخه تولید و اقتصاد کشور ضربه خواهیم زد.

 مساله تنها عراق نیست، عمان و کویت هم  در لیست مهاجرت قرار دارند

هادی بهرامی، فعال کارگری اظهار داشت: از سال ۱۳۹۷ این موج مهاجرت شروع شده است اما طی دو سال گذشته بسیار شدت گرفته در حال حاضر تنها کشور عراق نیست که پذیرای نیروی کار ماهر ایرانی است و به مقصدی برای آنها تبدیل شده است. شرایط و امکاناتی که کشورهای ثروتمندی مانند عمان و کویت برای نیروی کار متخصص در نظر می‌گیرند هر کسی را به مهاجرت تشویق می‌کند.

مساله اینجاست که مسوولان ما جز وعده دادن و نباید نباید کردن چه کار دیگری انجام داده‌اند که مانع از رفتن نیروی کار ماهر از کشور و رو به رو شدن با بحران نیروی کار انجام داده‌اند. او می‌افزاید: مساله مهم این است که همچنان برای بسیاری از مسوولان این زنگ خطر به صدا در نیامده است، اما اگر چنین روندی ادامه پیدا کند، واقعا با فقر نیروی انسانی در حوزه‌های تخصصی مواجه خواهیم شد و این اتفاق لطمه جبران‌ناپذیری به اقتصاد کشور وارد می‌کند.

این فعال کارگری ادامه داد: وقتی یک کارگر متخصص در حوزه صنعت حقوق ماهیانه‌اش از ۱۰ میلیون تومان فراتر نمی‌رود قطعا وقتی با حقوق دلاری مواجه می‌شود ترجیح می‌دهد که مهاجرت کند. وقتی می‌بیند با همان میزان ساعت کار، با همان سختی کار یا حتی کمتر می‌تواند برای خود و خانواده‌اش شرایط بسیار ایده آلی از نظر زندگی فراهم کند، دیگر کاری به حرکت چرخ تولید و صنعت و اقتصاد کشور ندارد. او وقتی می‌بیند، مسوولان برای معیشت او کاری نمی‌کنند پس این کارگر هم ترجیح می‌دهد در جایی بهتر با حقوقی بهتر به زندگی و کار خود ادامه دهد.

مهاجرت در شرایط رکود اقتصادی طبیعی است

عیسی علیخانی، کارشناس اقتصادی بیان کرد: در شرایط رکود اقتصادی مهاجرت از کشور امری طبیعی است و برای تمامی کشورها اتفاق می‌افتد. اما اگر این رکود ادامه‌دار باشد و مهاجرت‌ها نیز افزایش پیدا کند آن وقت باید زنگ خطر کمبود نیروی کار ماهر را در کشور به صدا درآورد.  او می‌افزاید: میل به مهاجرت به‌طور کلی در تمام قشرها دیده می‌شود زیرا این ذهنیت وجود دارد که در کشورهای دیگر رسیدگی به شهروندان بیشتر است علاوه بر آن در زمینه نیرو کار این مساله چند برابر می‌شود چراکه کشور در حال حاضر در شرایط رکود به سر می‌برد و نتیجه آن می‌شود عدم حمایت‌های کافی از قشر کارگر و مهاجرت آنان اگرچه کارفرما هم در این زمینه خسارت‌های فراوانی می‌دهد.

در واقع به دلیل اینکه در شرایط فعلی تحریم‌ها سرمایه‌گذاری در کشور به خوبی صورت نمی‌گیرد در نتیجه اشتغال هم به وجود نمی‌آید و این مساله برای اقتصاد کشور مشکلات زیادی به وجود می‌آورد. این کارشناس اقتصادی در پایان گفت: مسوولان ما باید به این دیدگاه برسند که ایجاد رونق اقتصاد داخلی با ایجاد انگیزه در کارگران برای اشتغال و فعالیت به وجود می‌آید و در نتیجه رونق بنگاه‌های اقتصادی مهم‌ترین راهکار برای حل مشکل کارگر و کارفرمای ایرانی خواهد بود.