اکثر شهرها و روستاهای کشور به باروری پایین‌تر از حد جانشینی رسیده‌اند
مسئول کمیته پایش سیاست‌های جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: اکثر نقاط شهری و روستایی ایران به باروری پایین‌تر از حد جانشینی رسیده‌اند اما عده‌ای در داخل همگام با بعضی از نهادهای بین‌المللی هستند تا ثابت کنند ما مشکل حاد جمعیتی از جمله سالخوردگی نداریم.
محمدجواد محمودی در در نخستین هم‌اندیشی ملی چشم‌انداز جمعیتی ایران با موضوع بررسی درجه اعتبار پیش‌بینی‌های جمعیتی بخش جمعیت دپارتمان اقتصاد و امور اجتماعی سازمان ملل در سالهای ۲۰۱۰ و ۲۰۱۲ اظهار داشت: با توجه به اینکه نرخ باروری کل در سال ۹۰ ملاک عمل پیش‌بینی‌های جمعیتی مجامع داخلی و بین‌المللی است برآورد صحیح این نرخ در سال پایه، کمک شایانی به مطالعات آینده‌پژوهشی در زمینه جمعیتی خواهد کرد.
وی افزود: نرخ باروری کل در سال ۹۰ برمبنای داده‌های سرشماری آن سال توسط مرکز آمار ایران به روش غیرمستقیم ۱.۷۵ فرزند به ازای هر زن و به روش مستقیم ۱.۵ فرزند به ازای هر زن اعلام شده است.
وی ادامه داد: همچنین عرفانی صاحب‌نظر جمعیتی و دانشیار جمعیت‌شناسی دانشگاه نیپسینگ کانادا نرخ باروری را ۱.۶ فرزند به ازای هر زن و مؤسسه مطالعات جمعیت کشور این نرخ را ۱.۷ فرزند به ازای هر زن و سازمان ثبت احوال کشور بر اساس داده‌های پایگاه اطلاعات جمعیتی ۱.۷۴ فرزند به ازای هر زن اعلام کرده‌اند. بنابراین پذیرفتن نرخ باروری ۱.۷ فرزند به ازای هر زن برای سال پایه معقول به نظر می‌رسد.
مسئول کمیته مطالعات و پایش سیاست‌های جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در پیش‌بینی‌های جمعیتی هر چه فرض‌های آنها یا مؤلفه‌های به کار گرفته شده از واقعیت جامعه‌ای فاصله بگیرد صحت و معنی‌داری پیش‌بینی‌ها کمتر می‌شود.
وی ادامه داد: در پیش‌بینی‌های جمعیتی نرخ باروری جمعیت پایه و امید به زندگی به عنوان داده‌های اولیه مورد نیاز است سپس برمبنای تحولات گذشته باروری بسته به صعودی یا نزولی بودن یا به عبارتی دیگر شیب آن فرضیات مختلفی را برای پیش‌بینی جمعیت در آینده بکار می‌گیریم.
وی افزود: بدیهی است هر چه این داده‌ها دقیق‌تر باشد نتایج به دست آمده قابل اعتمادتر خواهد بود. در سالهای اخیر آنچه که محل مناقشه جدی بوده است البته به دلیل نبود یک دستگاه متولی و رصدکننده تحولات جمعیتی محاسبه نرخ باروری کل بوده است تفاوت جزئی در حد یک دهم در محاسبه این نرخ در پیش‌بینی جمعیت در بلندمدت به شدت معنی‌دار خواهد بود.
وی ادامه داد: برای تعیین شیب روند باروری در آینده برمبنای روند کاهشی گذشته می‌توان اینگونه نتیجه‌گیری کرد که با وجود شیب تند کاهش باروری در دهه‌های گذشته این موضوع با شیب ملایمی همراه بوده است. مطالعات انجام شده که نتایج آنها در کتابهای انتقال باروری در ایران، پویایی جمعیت در کشورهای اسلامی و نتایج طرح تحولات باروری در ایران در ۴ دهه اخیر انتشارات سال ۹۲ مرکز آمار ایران نیز مؤید این نتیجه‌گیری است.
وی ادامه داد: کتاب انتقال باروری در ایران نتیجه یک دهه همکاری تحقیقاتی نویسندگان این کتاب است که از داده‌های معتبر برای توزیع شدیدترین کاهش نرخ باروری ثبت شده تا به حال استفاده شده است.
مسئول کمیته مطالعات و پایش سیاست‌های جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: موضوع اصلی کتاب انتقال باروری در ایران این است که تا سال ۲۰۳۰ نسبت به سال ۲۰۱۰ جمعیت مسلمانان حدود ۶۰۰ میلیون نفر افزایش می‌یابد و از یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون فعلی به ۲ میلیارد و ۲۰۰ میلیون نفر خواهد رسید در حالی که جمعیت کشورهای اتحادیه اروپا تقریباً در همان ۴۰۰ میلیون نفر ثابت خواهد ماند.
وی افزود: زیبا ستار در مقاله خود که به «پیش‌بینی جمعیت آینده پاکستان، ۲۰۱۰-۲۰۳۰؛ نیمه پر یا نیمه خالی لیوان» می‌پردازد با توجه به رشد بالای جمعیت پاکستان به توصیه درباره افزایش سطح اشتغال زنان می‌پردازد.
همچنین نیکولاس ابرشتات محقق انستیتواینترپرایز آمریکا در مقاله‌ای با نام کاهش باروری در جهان اسلام می‌گوید که کاهش نرخ باروری در ایران طی ۳۰ سال گذشته حیرت‌انگیز و معادل ۷۰ درصد بوده است این میزان یکی از سریع‌ترین و چشمگیرترین آمارهای کاهش باروری در تاریخ بشر بوده است.
محمودی گفت: به ۱۰ دلیل شهرنشینی، رسیدن تعداد فرزندان دلخواه خانواده‌ها به حدود ۲ فرزند به عنوان یکی از دلایل اصلی کاهش باروری، افزایش سن ازدواج، تنظیم خانواده، افزایش سطح تحصیلات به خصوص برای دختران، برابری جنسیتی، ارتقای جایگاه زنان، وجود تفاوت بین سطح باروری شهر و روستا و … نرخ باروری زیر سطح جانشینی برای دهه آینده یا بعد از آن باقی خواهد ماند و به احتمال قوی ایران در دهه آینده در زمره کشورهای با باروری خیلی پایین در خواهد آمد.
مسئول کمیته مطالعات و پایش سیاست‌های جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی افزود: برای معرفی کتاب پویایی جمعیت در کشورهای اسلامی در فضای مجازی، شخصیت‌های برجسته‌ای در مورد آن اظهارنظر کرده‌اند نمونه‌ای جالب از این اظهارنظرها مربوط به کرفت از مسئولان وزارت امور خارجه آلمان است.
وی می‌گوید که بهار عربی (بیداری اسلامی) یک دلیل اساسی دارد آن هم رشد جمعیت در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا.
وی ادامه داد: در کتاب تحولات باروری در ایران در ۴ دهه اخیر می‌توان تحولات باروری در ایران را طی سالهای اخیر به طور اختصار چنین ترسیم نمود که سطح باروری در ایران روند کاهشی ولی آرام داشته است.
وی گفت: اکثر شهرستان‌ها و نقاط شهری و روستایی ایران به باروری پایین‌تر از حد جانشینی دست یافته‌اند، الگوی سنی باروری در سالهای اخیر از الگوی زودرس فرزندآوری به سمت الگوی دیررس فرزندآوری در حال تغییر بوده است و هر چند سطح باروری در کشور به حداقل محتمل نزدیک شده است ولی تداوم کاهش آرام باروری در سالهای آینده دور از انتظار نخواهد بود.
مسئول کمیته مطالعات و پایش سیاست‌های جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار داشت: تجدیدنظر سازمان ملل در پیش‌بینی‌های جمعیتی سال ۲۰۱۲ برمبنای آمار خلاف واقعیت و تحلیل جهت‌دار برخی افراد موجب شده است که در افق دور سناریوی رشد متوسط سازمان ملل جمعیت کشور ایران را بیشتر از جمعیت کنونی نشان دهد.
وی گفت: برخلاف پیش‌بینی‌های قبلی سازمان ملل و فرمایشات مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه متخصصان افقی را به من نشان دادند که جمعیت ایران از رقم فعلی کمتر و خیلی پیرتر خواهد بود آنها می‌خواهند این را تداعی کنند که ایران از لحاظ جمعیتی در آینده با مشکل کاهش جمعیت مواجه نخواهد شد در حالی که اگر نرخ باروری به روش غیرمستقیم ۱.۷۵ فرزند به ازای هر زن در نظر گرفته شود یا نرخ باروری به روش مستقیم که ۱.۵ فرزند به ازای هر زن است مبنای محاسبات سازمان ملل قرار می‌گرفت جمعیت کشور مطابق محاسبات قبلی سازمان ملل هم در سناریو حد پایین و هم در سناریو حد متوسط در افق نه چندان دور از جمعیت فعلی کشور کمتر می‌شد.
نتیجه اینکه عده‌ای در داخل همگام با بعضی از نهادهای بین‌المللی هستند تا ثابت کنند ما مشکل حاد جمعیتی از جمله مشکل سالخوردگی نداریم.
وی ادامه داد: تا قبل از اینکه سازمان ملل در پیش‌بینی خود تجدیدنظر کند آنها اعتقاد داشتند نباید از داده‌های سازمان ملل با این قاطعیت استفاده شود جای تأسف است که برخی افراد که ادعای کارشناسی جمعیت دارند از اطلاعات سازمان ملل با این قاطعیت استفاده می‌کنند و اظهار می‌داشتند که پیش‌بینی‌های بلندمدت اعتبار ندارد اما حال که داده‌های سازمان ملل مطابق گزارش نادرست و هدف‌دار آنها تصحیح شده است نه تنها استفاده از داده‌های سازمان ملل برای خود و همکارانشان مجاز است بلکه برمبنای آن برای تغییر دستگاه محاسباتی مسئولان و دستگاه‌های مرتبط گزارش‌های تحلیلی نیز ارسال می‌کنند.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به مطالب مطرح شده می‌توان گفت روش‌های پیش‌بینی جمعیت در سازمان ملل از مبانی محکم و استواری برخوردار است اما به دلیل آمارهای ارائه شده به آن مرجع از طریق مجاری غیررسمی در سال ۲۰۱۱ برخلاف آمارهای رسمی و کارشناسی شده در کشور، نسخه تجدیدنظر شده پیش‌بینی‌های جمعیتی سازمان ملل در سال ۲۰۱۲ نمی‌تواند ملاک عمل برنامه‌ریزان و مسئولان قرار گیرد.