محرم دل می‌نوازد در خوزستان / هیاهوی حضور در تاسوعا و عاشورا
مردم خوزستان نیز همچون سایر شیعیان جهان و البته با رسم و رسومی خاص در ایام محرم سیاهپوش شده و عزاداری می‌کنند.
مردم خوزستان نیز همچون سایر شیعیان جهان در ایام محرم سیاهپوش شده و عزاداری می‌کنند، دل‌های مومنان در این ایام به یاد مظلومیت امام حسین (ع) و یارانش خونین است، به یاد بزرگانی که با فدا کردن خود و خانواده‌شان درس ایثار و فداکاری داده و پیروزی حق بر شمشیر را تا ابد جاودانه کردند.
استان خوزستان به واسطه داشتن قومیت‌های مختلف و فرهنگ‌های متنوع، به گونه‌های متفاوتی عزاداری می‌کنند، محافل روضه، نوحه‌خوانی و مقتل‌خوانی ویژه هر روز از مراسمی است که در خانه، مساجد و حسینیه‌ها در همه شهرهای استان برگزار می‌شود، اما سیاهپوش شدن دیوارها و حضور زن و مرد و پیر و جوان که به همراه یکدیگر در تکایا و روضه‌ها شرکت می‌کنند از آدابی است که در همه استان جاری است.
*اهواز
در اهواز رسم است که در ایام محرم حاجتمندان سفره ابوالفضل (ع) و سفره حضرت رقیه (س) را با توسل به باب‌الحوائج برای استجابت دعا و شفای بیماران می‌اندازند، بر سر این سفره آش و شله‌زرد، نان و پنیر و شیرینی گذاشته و در پایان قرائت دعا، نیایش و روضه، خوردنی‌ها را به همراه پارچه‌های سبز تبرک شده میان میهمان‌های سفره تقسیم می‌کنند.
شب هشتم ماه محرم نیز مراسم سینی حضرت قاسم (ع) برگزار می‌کنند، پارچه سبز روی آن می‌کشند و آجیل مشکل‌گشا، شمع، گلاب، حنا، شیرینی و میوه را در سینی می‌گذارند، سینی را روی سر گذاشته و عزاداری می‌کنند، هرکس حاجتی داشته باشد نذر می‌کند که در صورت روای حاجتش سال آینده یک سینی آماده کند.
در این ایام خانه‌هایی که روضه دارند با نصب یک پرچم سیاه یا سبز در بالای خانه خود و باز گذاشتن در منزل، برای دعوت از عزاداران اعلام آمادگی می‌کنند، در خیابان‌ها نیز با برپایی خیمه‌های رنگی و سیاه یاد عاشورا را گرامی می‌دارند.
در برخی شهرهای خوزستان مانند شادگان، خرمشهر و دشت آزادگان، مردم از چند روز قبل از رسیدن ماه محرم خود را آماده می‌کنند، به دیوارها پارچه سیاه زده و سنج و دمام زدن را تمرین می‌کنند.
*آبادان و خرمشهر
شهرهای آبادان و خرمشهر در نخستین روز ماه محرم همانند دیگر شهرهای میهن اسلامی، در غم واندوه سید و سالار شهیدان امام حسین (ع) سیاهپوش و غرق ماتم می‌شود. عاشقان ابا عبدالله (ع) از شب قبل از ماه محرم با به تن کردن رخت عزا و برپایی تکایا و سیاهپوش کردن سر در مساجد و حسینیه‌ها به استقبال این ماه می‌روند.
ادارات، شرکت‌ها، نهادها و سازمان‌ها با برافراشتن بیرق سیاه، خود را آماده شرکت در عزای سالار شهیدان (ع) و یاران باوفای آن حضرت می‌کنند.
در روزهای دهه نخست محرم مردم با حضور در مساجد و هیئت‌های عزاداری با برگزاری آیین‌های سوگواری و تعزیه‌خوانی در مصیبت شهادت مظلومانه امام حسین (ع) و ۷۲ یار باوفای آن حضرت به سوگ می‌نشینند.
همچنین جوانان عاشق امام حسین (ع) در برخی خیابان‌های آبادان با برپایی تکایا و سقاخانه از عابران با شربت، چای و شیر پذیرایی می‌کنند.
یکی از آیین‌هایی که در شب‌های دهه نخست ماه محرم در شهر آبادان جلوه‌ای خاص به عزاداری مردم این شهر می‌دهد، نوع نوحه‌ها و سینه زدن این دیار است که معروف به نوحه‌خوانی «بوشهری» و سینه‌زنی «واحد» است.
در این ایام برخی حاجتمندان در منازل خود به برپایی مجالس سوگواری سیدالشهدا (ع) اقدام کرده و برخی میزبانان این مراسم با طبخ غذاهای نذری از عزاداران پذیرایی می‌کنند.
آبادان و خرمشهر در جنوب‌غربی ایران واقع شده‌اند، این دو شهر از گذشته‌های دور به دلیل ساختار صنعتی و تجاری میزبان جویندگان کار از سراسر کشور و حتی کشورهای آسیایی و اروپایی بودند.
حضور اقوام مختلف از اقصی نقاط کشور را می‌توان در این دو شهر نظاره‌گر بود، در ابتدای ورود به آبادان و خرمشهر نخستین اقداماتی که توجه را جلب می‌کند مساجد، حسینیه‌ها و تکایای هماهنگ با فرهنگ مناطق مختلف کشور است.
در این شهرها از تمام اقوام ایرانی و حتی برخی کشورها مسجد و حسینیه وجود دارد که در ماه محرم به عشق سرور آزادگان عزاداری می‌کنند.
بوشهری‌ها، آذری‌ها، لرها، کردها، اصفهانی‌ها، بلوچ‌ها، خراسانی‌ها، یزدی‌ها، بندری‌ها و عرب‌ها با فرهنگ و زبان مادری خود در عزای امام حسین (ع) اشک ماتم می‌ریزند.
نذورات آنها بر پایه پخت سنتی مناطق خود آنهاست، در آبادان و خرمشهر شور سینه‌زنی و نوحه‌خوانی گرم بوشهری را می‌توان در مسجد بوشهری‌ها دید.
کردها، بلوچ‌ها، ترک‌ها، بختیاری‌ها و… دراوج ارادت به امام حسین (ع) در دسته‌های عزاداری به هم می‌پیوندند و باشکوه‌ترین جلوه‌های بندگی را در ماتم شهدای کربلا به نمایش می‌گذارند.
یکی از سنت‌های زیبای نواحی جنوب‌غربی در ماه محرم سبک نوحه‌خوانی، سینه‌زنی و نواختن سنج و دمام این مناطق است که از سابقه‌ای طولانی برخوردار است.
«سنج و دمام و بوق» آهنگی حماسی را خلق می‌کند و ضمن اینکه عزاداران را به سوی محل برپایی هیئت‌های عزاداری فرا می‌خواند، در حرکت دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی انسجام خاصی ایجاد می‌کند.
از گذشته دور به دلیل فقدان سامانه اطلاع‌رسانی و صوتی، بانیان هیئت‌های مذهبی با نواختن سنج و دمام مردم محله، شهرها و روستاها را نسبت به آغاز آیین‌های عزاداری خبردار می‌کردند.
سنج، دمام و بوق هر سه از سازهای تشکیل‌دهنده این هم‌نوازی است که سابقه آن به بیش از ۱۰۰ سال می‌رسد و آن‌طور که نقل شده این شیوه از قاره آفریقا به‌دلیل مسافرت‌های دریایی به ایران آورده شده و مسلمانان آفریقایی در مراسم عزاداری از سازهای سنج و دمام استفاده می‌کردند.
از طرف دیگر صدای سنج و دمام تداعی‌کننده طبل زمان جنگ و حماسه عاشوراست، زیرا از این وسیله علاوه بر میدان جنگ برای آمادگی رزمندگان نیز استفاده می‌شد.
ترتیب و تعداد نوازندگان دمام در مناطق مختلف جنوب کشور متفاوت است، در آبادان مجموع نوازندگان دمام و سنج بین پنج، هفت و گاهی ۹ نفر متغیر است، به طوری که یک نفر به عنوان «اشکون» در جلو صف دمام‌زنان قرار می‌گیرد و سایر نفرات در طرفین او می‌ایستند.
دمام‌زنی با نواختن بوق مخصوص آغاز می‌شود و پس از لحظاتی که از نواختن سنج و دمام گذشت، مجددا بوق به صدا در می‌آید و نوازنده بوق تا پایان مراسم باید هوشیار و موزون با ریتم سایر نوازندگان در بوق بدمد.
زمان نواختن سنج و دمام چیزی در حدود ۲۰ تا ۸۰ دقیقه و در پاره‌ای موارد مثل تاسوعا، شب عاشورا و به‌ویژه ظهر عاشورا صف دمام‌زنان حدود سه ساعت در مسافت‌های طولانی با دسته‌های عزادار در کوچه و خیابان‌ها همراه می‌شوند.
در آبادان پس از اتمام آهنگ سنج و دمام، سینه‌زنی و نوحه‌خوانی آغاز می‌شود و در این خطه نوحه از اقبال بی‌نظیر عمومی بهره‌مند است و مراسم سینه‌زنی همراه با نوحه که خود نوعی ملودرام حزن‌انگیز است، تحقق می‌یابد.
این مراسم با ترتیب و برنامه خاصی شروع و اوج آن زمانی است که نوحه‌خوان اعلام «واحد» می‌کند.
ابتدا شخصی به عنوان سرخوان با تأنی و آهسته نوحه‌خوانی را آغاز می‌کند، سینه‌زنان یکی پس از دیگری به جمع سینه‌زنی اضافه می‌شوند و زمانی که دایره سینه‌زنان به اندازه کافی بزرگ شد، نوحه‌خوان اصلی آغاز به خواندن می‌کند.
*دزفول
در دزفول نیز از روز اول محرم مردم کوچه‌ها و خیابان‌ها را با پارچه‌های سیاه می‌پوشانند و در مکان‌های مناسب تکیه برای عزاداری برپا می‌کنند، بعضی از مردم تکایا را یادآور خیمه‌ها و چادرهای اصحاب امام حسین (ع) در کربلا می‌دانند، در بین این تکیه‌ها، تکیه‌هایی که مخصوص کودکان و نوجوانان است ویژگی و شکوه خاصی دارد.
در این شهر برگزاری مراسم تاسوعا و عاشورا بر اساس یک سنت کهن مخصوص عزاداری قسمت‌هایی از شهر است، به لحاظ اختلافاتی که در خصوص دو منطقه به نام حیدرخانه و نعمت‌خانه بوده در حدود ۵۰ سال پیش مسیر عزاداری به این صورت تعیین شده که دسته‌های مناطق نعمت‌خانه که به صحرا بدر مغربی و مشرقی معروف هستند، عصر تاسوعا به سمت محلات حیدرخانه حرکت کرده و در مسیر توسط اهالی و ساکنان این محلات مورد پذیرایی قرار می‌گیرند.
روز عاشورا (صبح عاشورا) همه هیئت‌های عزادار به منطقه امامزاده رودبند رفته و عزاداری می‌کنند، در عصر عاشورا نیز دسته‌های عزادار قسمت حیدرخانه به سمت محلات نعمت‌خانه یا صحرا بدر رفته و از سوی اهالی آن محلات با نذورات و ذبح گوسفند پذیرایی می‌شوند.
مسیرهای قبلی این سنت دیرینه جوابگوی حرکت سیل مشتاقان نبوده و به صورت عمده در بافت قدیم دزفول هستند که دارای مسیر و عبوری‌های تنگ هستند و تاکنون در بسیاری از نقاط، فضاهایی به این مسیرها افزوده شده تا از تنگی مسیرها و مشکل حرکت مسیرها کاسته شود تا این سنت حفظ شود، مردم شهرستان دزفول در تابستان ضمن آب‌پاشی در خیابان‌ها و خنک کردن آنها با شربت، هندوانه و بستنی از عزادارن پذیرایی و در زمستان به آنها شیر گرم می‌دهند.
*بهبهان
در میان مردم مذهبی بهبهان نیز عزاداری ایام محرم به عنوان یک سنت دیرینه حفظ شده است، در این ایام هر یک از افرادی که نذر دارند در دو هفته اول ماه محرم تهیه و میان عزادارن توزیع می‌کنند، دسته‌های عزاداری نیز در حرم امامزاده‌ها عزاداری می‌کنند.
حلوای قالبی، کتلی بقل، شربت آبلیمو و بلبلِ دستی (نوعی نان که گاهی شیرین و گاهی ساده از آرد گندم و به صورت دایره‌ای و گرد تهیه می‌شود و پس از چرب کردن با روغن حیوانی آن را توزیع می‌کنند) از قدیمی‌ترین نذورات مردم بهبهان است.
*شوشتر
در شوشتر، رامهرمز و برخی دیگر از شهرهای شمالی استان خوزستان با برگزاری شبیه‌خوانی، ایام عزاداری را گرامی می‌دارند، بر تن کودکان لباس سبز می‌پوشانند و نوزادان را در گهواره‌هایی که به یاد حضرت علی‌اصغر(ع) با پارچه‌های سبز رنگ پوشانده شده، می‌گذارند، علم بلند می‌کنند و عزاداران به همراه دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی به سوی زیارتگاه‌های شهر حرکت می‌کنند تا در نماز جماعت شرکت کنند.
در شهرستان شوشتر عزاداران هر روز به یکی از زیارتگاه‌ها می‌روند و این مراسم به صورت آداب و رسوم ثابتی درآمده‌اند. به طور مثال در روز ششم محرم دسته‌های عزاداری به سمت مقام صاحب‌الزمان (عج) رهسپار شده و در این بارگاه متبرک، سوگواری و عزاداری می‌کنند، در روز هفتم به مقام سیدمحمد گلابی رفته و برای حضرت قاسم (ع) و شیخ شوشتری که در این محل مدفون شده، به عزاداری می‌پردازند.
در هشتمین روز، مقام حضرت عباس (ع)، مقصد و مأوای عزاداران و دسته‌های زنجیرزنی است. در روز نهم ماه محرم، عزاداران در قالب دسته‌ها و گروه‌های زنجیرزنی، سینه‌زنی و عزادار به سمت بقعه ابن مالک انصاری رفته و در این مکان برای حضرت علی اکبر (ع) عزاداری می‌کنند. در روز عاشورا مقصد حرکت هیئت‌های عزاداری شوشتر، بقعه امامزاده عبدالله (ع) و عزاداری در آن محل برای امام حسین (ع) و شهدای دشت کربلاست.
در این روزها جریان‌های عاشورا با شبیه‌خوانی و تعزیه به نمایش گذاشته می‌شود، حتی در مواردی که محرم در تابستان است شبیه‌خوان‌ها لباس‌های خود را بر تن کرده و گرما را به عشق مولایشان حسین (ع) تاب می‌آورند تا یاد و خاطره آن واقعه را زنده کنند.