گفتمان اعتدال یا اعتدال در گفتمان‌ها (دکتر مهدی گلجان)
پس از روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، یکی از مهم‌ترین شعارهای رئیس جمهور، اعتدال در همه زمینه‌ها بوده است. این موضوع به طور جدی به گفتمان اصلی دولت یازدهم تبدیل شده است.
در مطالعات تحلیلی صورت گرفته در خصوص گفتمان‌های حاکم بر جامعه ما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، می‌توان به پنج گفتمان اصلی زیر اشاره کرد:
۱. گفتمان انقلاب: این گفتمان که دهه اول انقلاب را شامل می‌شود، ۲ ویژگی داشت؛
الف) شعارهای ضد استکباری و ضد استعماری،
ب) مبارزه با طاغوت و سلطنت و…
وقوع جنگ تحیملی، گفتمان انقلاب را تقریبا گفتمان مسلط ساخت و توانست روحیه انقلابی را حفظ و آن را ترویج نماید. گفتمان انقلاب اسلامی با شعار استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی، شناخته شد و از چهره‌های شاخص آن می‌توان به دکتر علی شریعتی و شهید مرتضی مطهری اشاره کرد که نتیجه تفکرات آن‌ها، ایدئولوژیک شدن زندگی مردم بود.
۲. گفتمان سازندگی: این گفتمان که به دهه دوم انقلاب برمی‌گردد، دوران پس از جنگ را شامل می‌شود. در این دوره که به دوره سازندگی معروف است، مردم به دنبال آرامش و آسایش و بازسازی کشور بودند.
از ویژگی‌های این دوره می‌توان به ظهور حزب کارگزاران، تقویت کارخانه‌ها، صنایع و دانشگاه‌ها و به دنبال آن گسترش دانشگاه آزاد اسلامی و تأثیر قدرت اقتصادی بر حوزه‌های سیاسی و ایدئولوژیک اشاره کرد.
۳. گفتمان اصلاح‌طلبی: در این دوره کسانی روی کار آمدند که اولویت اصلی‌شان، توجه به توسعه سیاسی بود؛ مسائلی چون جامعه مدنی، حقوق اجتماعی، مشارکت دانشجویی و… .
در این دوره شاهد افزایش مشارکت سیاسی و قومی مردم، تأکید بر علم و روش، تأکید بر قانون‌مداری و جامعه مدنی و فعالیت انجمن‌ها و دانشجویان بودیم. نقد درونی انقلاب، شعار‌ها و عملکرد آن و نقادی شدید اجتماعی از رویدادهای مهم دوره اصلاح‌طلبی بود.
۴. گفتمان عدالت و مهر: هدف این گفتمان که به گفتمان بر‌تر اصول‌گرایی نیز معروف است، بازگشت به دهه نخست انقلاب بود. اصولگرایان دو گفتمان قبلی را به کلی زیر سؤال بردند و خود را آلترناتیو گفتمان‌های دوم و سوم معرفی کردند. صاحبان این گفتمان بازگشت به زندگی ایدئولوژیک اوایل انقلاب را هدف خود را قرار داده و تلاش کردند، شعارهایی چون عدالت همگانی، نگاه به روستا‌ها، فقرا و قشر کم درآمد را زنده کنند، بدون اینکه رویکرد نقد درونی را مد نظر قرار دهند.
۵. گفتمان اعتدال یا اعتدال در گفتمان‌ها: این گفتمان به نوعی گسترده‌تر از گفتمان‌های قبلی است و بر تدبیر علمی برای اداره امور مملکت و تعقل همراه با تعادل و به رسمیت شناختن سایر گفتمان‌های موجود تکیه دارد.
این گفتمان با شعار تدبیر و امید، بازه زمانی ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰ ه. ش را هدف قرار داده و به نوعی تلفیقی از گفتمان‌های اصلاحات و جامعه مدنی و بازسازی و توسعه و حتی گفتمان اصول‌گرایی معتدل است؛ بنابراین، شاید بتوان گفت، گفتمان اعتدال بیش از آنکه یک گفتمان باشد، حد اعتدالی میان گفتمان‌های رایج در جامعه ماست.
اما اگر این نظریه را نپذیریم، یعنی قبول نکنیم که اعتدال بیش از اینکه گفتمان باشد، حد اعتدالی میان گفتمان‌های دیگر است، آنگاه بایستی ببینیم که گفتمان اعتدال شاخصه‌های اصلی یک گفتمان را دارد یا خیر. شاخصه‌هایی که برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
۱. پذیرش شرایط داخلی؛ یعنی نوعی مشروعیت قائل شدن برای نظام‌های رقیب داخلی
۲. پذیرش شرایط خارجی؛ یعنی نوعی مشروعیت قائل شدن برای فضای خارجی
۳. داشتن مسألهٔ جدید که بعد از دیسکورس تبدیل به یک هژمونی و بعد تبدیل به گفتمان شود
۴. داشتن خصوصیات جامعه‌شناختی و تکیه بر سایر گفتمان‌های مسلط جامعه
۵. استفاده از پادگفتمان‌های رایج و شناخت پادگفتمان‌های مربوط به گفتمان مطرح
۶. داشتن توفیق مکانی و هماهنگی توأمان با فضاهای شهری و مدرن و نظام‌های روستایی و سنتی.