هورخبر – تصور کنید نادرشاه افشار به جای آن‌که همچون فاتحان قدیم تنها با شمشیر تاریخ را بلرزاند، همچون پتر کبیر روسیه دست به نهادسازی، مدرنیزاسیون و اصلاحات پایدار می‌زد. امروز ایران چه جایگاهی داشت؟ قدرتی برق‌آسا اما زودگذر، یا خورشیدی پایدار و ماندگار در روابط بین‌الملل؟

نادر: شهابی که آسمان ایران را روشن کرد
نادرشاه در قرن هجدهم همچون شهابی درخشان ظاهر شد. او با نبوغ نظامی بی‌مانند، ارتشی منظم ساخت، دشمنان را شکست داد و مرزهای ایران را تثبیت کرد. ثروتی بی‌سابقه از هند به ایران آورد و نامش لرزه بر اندام قدرت‌های منطقه انداخت.

اما همه‌ی این عظمت بر شانه‌های یک مرد بنا شده بود. نادر به فردا نمی‌اندیشید. غنایم به جای سرمایه‌گذاری در صنعت، آموزش و نهادسازی، صرف جنگ‌های تازه و مالیات‌های سنگین شد. مرگ او پایان همه‌چیز بود و ایران دوباره در آشوب غرق شد.

پتر: فاتحی که کشورش را دوباره ساخت
پتر کبیر هم مرد میدان‌های جنگ بود، اما راز ماندگاری را فهمید. او روسیه را از انزوای قرون وسطایی بیرون کشید، ارتش و نیروی دریایی مدرن بنا کرد، صنایع و دانشگاه‌ها تأسیس نمود و سن‌پترزبورگ را به «پنجره‌ای رو به اروپا» بدل کرد.

پتر می‌دانست قدرت واقعی فقط در شمشیر نیست؛ در نهاد، اقتصاد و علم است. به همین دلیل میراث او هنوز زنده است و روسیه همچنان یک قدرت جهانی است.

اگر نادر، پتر می‌شد…
حالا خیال کنیم نادرشاه همان قدرت و نبوغ را صرف ساخت آینده می‌کرد:
غنایم هند خرج مدرسه، کارگاه‌های صنعتی و دیوان‌سالاری مدرن می‌شد.
ایران زودتر وارد مسیر مدرنیزاسیون و دیپلماسی جهانی می‌گردید.
قرن نوزدهم، به جای تبدیل شدن به بازیچه‌ی استعمار، ایران خود بازیگر اول می‌شد.
امروز ایران می‌توانست هم‌ردیف ترکیه و روسیه، بلکه فراتر، در جایگاه یک قدرت جهانی تمام‌عیار قرار گیرد.

درس برای امروز
تاریخ به ما می‌گوید: قدرت سخت لازم است، اما کافی نیست. فاتحانی مانند نادر تاریخ را لحظه‌ای تکان می‌دهند، اما سازندگانی چون پتر تاریخ را برای همیشه می‌سازند.

اگر ایران امروز می‌خواهد در روابط بین‌الملل نقش تعیین‌کننده ایفا کند، باید از نادر جسارت و شجاعت و از پتر نهادسازی و عقلانیت بلندمدت را بیاموزد. تنها این ترکیب است که می‌تواند رؤیای دیرین ایرانیان ـ بازگشت به جایگاه قدرت جهانی ـ را محقق کند.
تاریخ در برابر ما پرسشی ساده گذاشته است: ایرانِ امروز می‌خواهد نادر باشد یا پتر؟