هورخبر –  بر فراز سنگ‌فرش‌های خیس میدان سن‌پیترو، مؤمنان دعا می‌کنند، دوربین‌ها چشمک می‌زنند و درون دیوارهای خاموش کلیسای سیستین، سکانس تازه‌ای از تاریخ جهان در حال شکل‌گیری است. پس از پایان دوره پاپ فرانسیس – پاپی اهل آرژانتین که اخیراً در اقامتگاه سن مارتا به خاک سپرده شد – واتیکان وارد فصل تازه‌ای از تاریخ خود شده است. سؤال اصلی این است: جهان آماده شنیدن صدایی تازه از رم هست؟ یا دوباره به سکوت سفید سنتی‌اش پناه خواهد برد؟

وقتی دود سفید، فقط برای مؤمنان نیست

در نگاه نخست، انتخاب پاپ آینده موضوعی صرفاً مذهبی به نظر می‌رسد. اما در جهان امروز – که خطوط میان دیپلماسی، معنویت و سیاست گاه در هم تنیده‌اند – انتخاب پاپ به معنای ترسیم سیاست خارجی واتیکان، موضع‌گیری در قبال بحران‌های جهانی، و حتی تنظیم روایت اخلاقی زمانه است.

پاپ فرانسیس، با پیشینه‌ای از آمریکای جنوبی، صدایی متفاوت وارد کلیسا کرد. از همراهی با مهاجران گرفته تا انتقاد بی‌پرده از نظام سرمایه‌داری افسارگسیخته، او بارها واتیکان را به نقطه کانونی گفت‌وگوهای بین‌المللی کشاند. اکنون پس از مراسم تدفین رسمی و سوگواری جهانی برای پاپ فقید، چشم‌ها به کنکلِیو آینده و جانشین احتمالی او دوخته شده است.

نبرد نرم کاردینال‌ها؛ نامزدها و نمادها

در میان گزینه‌های احتمالی برای جانشینی پاپ فرانسیس، چند نام بیش از دیگران در گمانه‌زنی‌ها تکرار می‌شود:

– کاردینال پتر تورکسون از غنا: نخستین کاردینال سیاه‌پوست اهل غرب آفریقا که مواضعی روشن در زمینه عدالت اقلیمی و توسعه پایدار دارد. انتخاب او می‌تواند آغاز عصری جدید برای کلیسا و قاره آفریقا باشد.

– کاردینال لوییس آنتونیو تاگل از فیلیپین: چهره‌ای کاریزماتیک، محبوب در آسیا و دارای ارتباطی عمیق با لایه‌های فقیرنشین کاتولیک. او پاپی خواهد بود که پیام آسیای نوظهور را به غرب می‌رساند.

– کاردینال ماتئو زوپی از ایتالیا: یک چهره سنتی و درعین‌حال اصلاح‌طلب که نقش فعالی در مذاکرات واتیکان با روسیه و اوکراین ایفا کرده است. اگر کلیسا بخواهد به‌سوی ثبات بازگردد، احتمال انتخاب او بیشتر است.

اما در این میان، آنچه مهم‌تر از نام‌هاست، نمادها و پیام‌هاست. پاپ آینده صرفاً یک روحانی نخواهد بود؛ بلکه صدایی است که می‌گوید کلیسا در کجای جهان ایستاده است: در کنار جنوب یا در دل اروپا؟ با پناه‌جویان یا دولت‌ها؟ با تغییرات اقلیمی یا منافع اقتصادی؟

تأثیر انتخاب پاپ بر روابط بین‌الملل

ممکن است برخی بپرسند: مگر واتیکان یک کشور کوچک نیست؟ چه اهمیتی دارد که چه کسی رهبر آن باشد؟

پاسخ این است که واتیکان کوچک‌ترین کشور دنیا و همزمان یکی از تأثیرگذارترین آن‌هاست. پاپ نه‌تنها رئیس‌جمهور یک دولت مستقل، بلکه رهبر معنوی بیش از یک میلیارد نفر انسان است. نفوذ معنوی او در بسیاری از جوامع بیش از نفوذ سیاسی دولت‌هاست.

برخی از حوزه‌های کلیدی تأثیر پاپ در سطح بین‌المللی:

1. دیپلماسی مذهبی: واتیکان اغلب نقش میانجی بی‌طرف در مذاکرات پیچیده دارد. از کوبا و آمریکا گرفته تا اوکراین و روسیه.
2. گفت‌وگوی بین‌الادیان: پاپ فرانسیس با سفر به امارات متحده عربی و دیدار با شیخ احمد الطیب، رئیس الازهر مصر، فصل تازه‌ای از تعامل اسلام و مسیحیت را آغاز کرد.
3. مهاجرت و عدالت اجتماعی: موضع واتیکان درباره مهاجران، اغلب با سیاست‌های اروپا و آمریکا در تضاد بوده است. پاپ آینده در تعیین لحن کلیسا در این حوزه نقش محوری دارد.
4. چین و آزادی مذهبی: رابطه واتیکان با پکن یکی از مسائل حساس دوران معاصر است. انتخاب پاپی که یا با چین مدارا کند یا از آزادی مذهبی بیشتر دفاع کند، بر میلیون‌ها مسیحی چینی اثرگذار است.

پاپ جدید و چالش‌های فردا

پاپ جدید باید با دنیایی متفاوت روبه‌رو شود:

– کلیسای کاتولیک در غرب رو به افول است، در حالی که در جنوب جهان (آفریقا، آسیا، آمریکای لاتین) در حال رشد است.

– اعتماد عمومی به نهاد کلیسا، به‌ویژه پس از پرونده‌های سوءاستفاده جنسی روحانیان، دچار آسیب جدی شده است.

– بحران‌های جهانی چون جنگ، تغییرات اقلیمی و نابرابری، نیاز به صدایی اخلاقی دارند؛ اما این صدا باید شنیدنی، معتبر و عمل‌گرا باشد.

اگر کلیسا بخواهد همچنان نقشی فعال در جهان بازی کند، باید پاپی را انتخاب کند که نه‌تنها از لحاظ اعتقادی، بلکه از لحاظ ارتباط با واقعیت‌های قرن ۲۱ نیز مقتدر باشد.

نگاهی از آینده: آیا پاپ آینده از جنوب خواهد آمد؟

انتخاب یک پاپ سیاه‌پوست، یا آسیایی، یا لاتین‌تبار دیگر، صرفاً یک حرکت نمادین نخواهد بود؛ بلکه اعلامیه‌ای صریح است از سوی کلیسا به جهان: ما با شما هستیم.

دود سفید آینده، هرچند از دودکشی کوچک در رم برخیزد، اما می‌تواند پیام‌آور امیدی جهانی باشد. امید به معنویت بدون تبعیض، ایمان بدون سیاست‌زدگی، و اخلاق بدون مرز.

نتیجه‌گیری: چرا باید منتظر ماند؟

در جهانی که سیاست رسمی، زبان خشونت و قدرت شده، کلیسا هنوز می‌تواند صدایی متفاوت باشد؛ اگر بخواهد.

انتخاب پاپ آینده نه‌تنها سرنوشت واتیکان، بلکه مسیر گفت‌وگوی اخلاقی جهان را نیز شکل خواهد داد.

در روزهای آینده، شاید آنچه در واتیکان رخ می‌دهد، تعیین کند که آیا دین می‌تواند دوباره نقش مثبت در سیاست جهانی ایفا کند یا خیر.

تا آن زمان، چشم‌ها به آسمان رم است؛ به آن دود سفید، که بیش از همیشه معنای زمینی دارد.

عمران بائوج پژوهشگر روابط بین‌الملل