هورخبر – صحنه ی اول: درِ چوبی بسته شد… در یک بعدازظهر گرم عمانی، نسیمی گرم و ماسه وار از خلیج فارس عبور کرد و در سکوت تالاری که بوی قهوه ی عربی و اضطراب میداد پیچید. درِ چوبی سالن جلسات، آرام اما محکم بسته شد؛ همان لحظهای که نخستین نگاه ها میان مذاکره کنندگان ایران و آمریکا، بدون لبخند و با چشمانی بی اعتماد، رد و بدل شد. این آغاز چیزی بود که نه صرفاً مذاکره، که نوعی رقص استراتژیک در میدان مین دیپلماسی جهانی بود.

فصل اول: واژه هایی که گلوله اند؛ تحلیل گفتمان دو دور نخست
از همان ابتدا، واژگان پررنگتر از سکوتها بودند. طرف آمریکایی از «بازگشت به مسیر دیپلماسی» سخن گفت، در حالیکه ایران با تأکید بر «رفع کامل تحریمها» شروع کرد. در رم، فاصله ی واژگان بیشتر شد؛ آمریکا از «اقدامات گام به گام» گفت و ایران از «ضمانت کتبی». تحلیل گفتمان دو طرف نشان میدهد زبان دو دیپلمات بیش از آنکه مکالمه باشد، دو مونولوگ از دو جهان متفاوت است.

استفاده ی مکرر آمریکا از استعاره ی «پنجرهای که در حال بسته شدن است» و تأکید ایران بر «حقوق مشروع» نشان می دهد که طرفین، روایت خود را برای مخاطبانی فراتر از میز مذاکره می سازند؛ برای تهران، مخاطب نهادهای قدرت داخلی است؛ برای واشنگتن، افکار عمومی و متحدان اروپایی.

فصل دوم: در سایه اژدها، زیر خنده ی خرس – نقش چین و روسیه
روسیه در نگاه نخست حامی ایران است، اما در گفتار رسمی خود بارها از «ضرورت توافق سریع» گفته است؛ زیرا گفتمان کرملین بیش از آنکه در خدمت تهران باشد، در خدمت مدیریت همزمان بحران اوکراین و کنترل قیمت انرژی جهانی است. چین، با زبانی خنثی اما سرمایه دارانه، سعی میکند در سایه باقی بماند؛ اما تحلیل بیانیه های وزارت خارجه اش نشان می دهد که «ثبات» برای پکن، تنها در چارچوب توافق ممکن است. در حقیقت، این دو قدرت شرقی، بیش از آنکه بازیگران پشت پرده باشند، طراحان گفتمان غیرمستقیم اند. گفتمان حمایتگرایانه اما عملگرای روسیه و گفتمان خنثی اما نفوذی چین، هر دو در حال شکل دادن به فضای روانی مذاکرات هستند.

فصل سوم: اروپا؛ میانجی خنثی یا قربانی راهبردی؟
اتحادیه اروپا در هر دو دور مذاکره نقش «واسطه محترم» را بازی کرده، اما تحلیل لحن جوزپ بورل و انریکه مورا نشان میدهد که اروپا خود نیز میانجی در بحران های متعدد است، نه فقط میان ایران و آمریکا. استفاده از واژگانی نظیر «فرصت تاریخی»، «آخرین پنجره» و «ضرورت اقدام فوری» نشان میدهد که اروپا در تلاش است تا نقشش را به عنوان نجات دهنده نظم جهانی تعریف کند؛ نظمی که دیگر وجود ندارد.

فصل چهارم: همسایگان بی قرار – گفتمان منطقه ای عربستان، اسرائیل و ترکیه
در دور دوم مذاکرات، عربستان در سکوتی راهبردی فرو رفت؛ اما پس از عادی سازی نسبی با تهران، روایت رسمی اش تغییر کرد. گفتمان عربستان اکنون بر «ثبات منطقه ای» و «مدیریت بحران» تأکید دارد، و این زبان میتواند زمینه ساز بازگشت آن به عنوان واسطه ای فعال در دور سوم باشد. در سوی دیگر، اسرائیل واژگان تهدید را تیزتر کرده است: از «خطر قریب الوقوع» تا «خط قرمز هسته ای». این گفتمان آخرالزمانی، با هدف تضعیف فضا در آستانه ی هرگونه توافق احتمالی طراحی می شود.

ترکیه اما در نقشی چندلایه ظاهر می شود؛ هم واسطه ی اقتصادی است و هم حامی نوعی «نظم جدید بدون برجام». زبان سیاست مداران آنکارا ترکیبی از عملگرایی و بیطرفی ساختگی است.

فصل پنجم: گفتمان رسانه ها – بازتاب یا بازتولید؟
در آمریکا، رسانه هایی نظیر CNN و NYT، گفتمان مذاکره را میان دو قطب «دستاورد بایدن» و «خطر توافق ضعیف» روایت میکنند. در ایران، رسانه های نزدیک به دولت بر «رفع تحریم» تأکید دارند، در حالیکه جریانهای منتقد از «مذاکره بی ثمر» میگویند. در اسرائیل، رسانه ها مذاکرات را با واژگانی چون «تهدید فوری» و «خیانت استراتژیک آمریکا» توصیف میکنند.

فصل ششم: پیش بینی دور سوم – شنبه در عمان، آیا آرامش خواهد آمد؟
اگر روند گفتمانی دو دور گذشته را دنبال کنیم، دور سوم می تواند فضای «نقشه راه توافق موقت» را به همراه داشته باشد. ایران احتمالاً با روایت «مقاومت هوشمند» وارد می شود و آمریکا با گفتمان «پیشگیری از بحران». عمان، با زبان نرمش سنتی خود، تلاش خواهد کرد واژگان جدیدی را وارد این دیالوگ کند؛ واژگانی چون «اقدام اعتمادساز»، «بسته مرحله ای» و شاید «بازگشت معکوس به تعهدات».

اما همچنان سایه ی روسیه، فشار تلآویو و اضطراب منطقه ای بر این گفتگو سنگینی میکند.

پایان باز: میان دیپلماسی و جغرافیای اضطراب
وقتی دور سوم مذاکرات شنبه در عمان آغاز شود، درِ چوبی دیگری بسته خواهد شد. شاید صداها همان صداها باشند و چهره ها همان چهره ها. اما واژگان تغییر کرده اند. و در دنیای دیپلماسی، همین کافیست تا سرنوشت ملت ها دگرگون شود.

عمران بائوج پژوهشگر روابط بین الملل