هورخبر –  اسمش آلودگی هواست، اما هزار و یک درد دارد. از سرگیجه و حالت تهوع گرفته تا سرطانی که گفته می‌شود افراد زیادی به دلیل تنفس هوای آلوده دچار آن می‌شوند. حتی ماسک زدن هم نمی‌تواند کسی را از خطرات مربوط به آلودگی هوا در امان نگه دارد، چراکه این هوای آلوده در نقطه به نقطه شهر نفوذ کرده‌است و راهی برای فرار از آن وجود ندارد. روزانه بیش از ۵۴ نفر از مردم در اثر آلودگی هوا، جان خود را از دست می‌دهند و این یک مرگ تدریجی محسوب می‌شود، اما تا امروز هیچ محاکمه‌ای برای مسببان آن در نظر گرفته نشده‌است!

هر چند وقت یکبار عکس‌هایی از دود غلیظی که شهر‌ها را در سیطره خود درآورده منتشر می‌شود، با دیدن آن‌ها و تنفس هوای آلوده، حالمان بد می‌شود و سردرد می‌گیریم. شرایط به گونه‌ای پیش می‌رود که تصور می‌کنیم مسئولان مربوطه چشم‌شان را روی آلودگی هوا بسته‌اند، شاید هم دود به قدری غلیظ است که نمی‌گذارد آن‌ها واقعیت ماجرا را ببینند! پس باز هم می‌نویسیم و تکرار می‌کنیم که چه بلا‌هایی در اثر آلودگی هوا بر سرمان آمده‌است، بلکه این بار دیده شود.

حرف‌ها همان حرف‌هاست، دریغ از عمل
باز هم فصل سرما رسیده و شاهد تشدید آلودگی هوا در پایتخت و سایر کلانشهر‌ها هستیم. برخی از کارشناسان شهری معتقدند آلودگی هوا راهکار‌های مختلفی دارد، اما آقایان مسئول در ادوار مختلف آنطور که باید و شاید به این راهکار‌ها توجه نکرده‌اند. هر چند اقدامات مقطعی و کوتاه مدتی طی سال‌های مختلف انجام شده، اما هیچ کدامشان چاره‌ساز نشده‌است. به نظر می‌رسد اگر همه سازمان‌های مرتبط با کاهش آلودگی هوا پای کار می‌آمدند و عزمشان را جزم می‌کردند تا یک اقدام اساسی برای کاهش آلودگی هوا انجام دهند، امروز میزان و شدت آلودگی هوا کمتر از این بود.

منابع متعددی باعث آلودگی هوا می‌شوند؛ از منابع متحرک تا منابع ثابت و همچنین عوامل طبیعی مانند گرد و غبار. با توجه به اینکه هر کدام از اینها، منابع مختلفی دارند، بنابراین مسئول اقدام برای کاهش این آلایندگی‌ها هم متفاوت خواهد‌بود. متأسفانه کم‌کاری و قصور برخی از مسئولان به حدی است که اگر انتقادات مطرح شده از سوی کارشناسان طی چند سال گذشته را مرور کنیم، گمان خواهیم کرد حرف‌هایشان جدید است که امروز مطرح می‌شود، چراکه آن عوامل آلودگی هوا که پیش‌تر معرفی می‌شدند، هنوز هم با قوت به کار خود ادامه می‌دهند و با تذکر‌های پی در پی کارشناسان هم، هیچ چیزی تغییر نکرده‌است.

رشد معکوس ایران در میان کشور‌های آلوده جهان
«آی کیو ایر» میانگین کیفیت هوا در ۱۳۱ کشور و منطقه جهان را مورد بررسی قرار داده و دریافته‌است که تنها شش کشور استرالیا، استونی، فنلاند، گرنادا، ایسلند و نیوزیلند و هفت منطقه در اقیانوس آرام و کارائیب از جمله کوام و پورتوریکو با معیار‌های سازمان جهانی بهداشت مطابقت داشته اند، به طوری که میانگین آلودگی هوا ۵ میکروگرم بر مترمکعب یا کمتر اعلام شده‌است، بنابراین ما نیز باید به فکر این باشیم که کشورمان همانند کشور‌هایی باشد که کیفیت هوای مطلوبی دارند و مردمش از تنفس هوای پاک احساس رضایت می‌کنند، اما تیرماه امسال دفتر مطالعات زیربنایی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی گزارشی را با عنوان «آلودگی هوا، تهدیدی جدی برای سلامت» منتشر کرده‌است که رضایت‌بخش نیست. در این گزارش آمده‌است: «در سال ۲۰۲۲ بین ۱۳۱ کشور که به ایستگاه سنجش آلاینده مجهز هستند، ایران از نظر آلاینده PM ۵/۲ با میانگین غلظت سالانه ۵/۳۲ میکروگرم بر مترمکعب در رتبه ۲۱ آلودگی قرار دارد. این در حالی است که بر اساس گزارش کیفیت هوای جهانی سال ۲۰۲۰ بین ۱۰۶ کشور جهان، ایران از منظر این آلاینده با میانگین غلظت سالانه ۲/۲۷ میکروگرم بر مترمکعب در رتبه ۲۳ آلودگی قرار داشت و در سال ۲۰۱۹ ایران با میانگین غلظت ۳/۲۴ در رتبه ۲۷ بود.» یعنی نه‌تن‌ها اقدام مناسبی در جهت بهبود شرایط انجام نشده‌است، بلکه حتی در میان کشور‌های آلوده جهان نیز رشد معکوس داشته‌ایم.

هوا نیست! نفس نکشید
هشدار افزایش آلودگی هوا یک هشدار همیشگی است. در بیشتر روز‌های سال این هشدار شنیده‌می‌شود، اما فقط میزان آن است که تفاوت دارد. مثلاً شدت آلودگی هوا در این چند روز اخیر به بالاترین حد خود رسیده‌است. استان اصفهان در روز گذشته، دهمین روز آلودگی هوا با شدت بالا را پشت سر گذاشته تا جایی که کمیته اضطرار آلودگی هوا مدارس و دانشگاه‌های اصفهان و ۱۰ شهر این استان را در روز دوشنبه تعطیل اعلام کرد.

از سوی دیگر، آلودگی هوا حدود ۲ هزار و ۵۰۰ نفر در شهر‌های استان خوزستان را به بیمارستان‌ها و مراکز درمانی کشاند، چراکه هوای پنج شهر این استان در وضعیت قرمز یا ناسالم قرار گرفت. علاوه بر آن روز یک‌شنبه هم هوای شش شهر خوزستان در وضعیت قرمز قرار داشت. «مشهد» نیز از این آلودگی در امان نبود؛ شاخص کیفیت هوای این کلانشهر در بیست و دومین روز آبان و برای دومین روز پیاپی، شرایط ناسالمی را پشت سر گذاشت. در این بین، پایتخت‌نشینان نیز هوای آلوده نفس کشیدند؛ روز گذشته براساس نقشه‌های منتشر شده از سوی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، وضعیت پنج منطقه این شهر از نظر میزان آلاینده‌ها ناسالم برای همه گروه‌ها توصیف شد و شهرری با شاخص ۱۵۲، منطقه ۱۹ با شاخص آلودگی ۱۵۳، منطقه ۱۷ با شاخص ۱۵۴، منطقه ۱۸ با شاخص ۱۶۱، منطقه دو با شاخص ۱۵۱ آلوده‌ترین مناطق تهران در روز گذشته بودند. همچنین شاخص آلودگی هوا در سایر مناطق پایتخت در وضعیت نارنجی و ناسالم برای گروه‌های حساس قرار گرفت.

جز دعا برای بارش باران کاری نمی‌شود کرد!
دیگر آلوده بودن هوا تبدیل به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی پایتخت‌نشینان و ساکنان کلانشهر‌ها و شهر‌های پرجمعیت شده‌است. کاربران شبکه‌های اجتماعی نسبت به این مسئله در صفحات شخصی خود متن‌هایی نوشته و واکنش نشان داده‌اند. کاربری با نام «زهرا» در این رابطه در صفحه شخصی خود در توییتر نوشت: «نمی‌دونم من کی یاد می‌گیرم توی سردرد‌های یهوییم، آلودگی هوا رو هم در نظر بگیرم. سه روز بود شب‌ها سردرد و حتی حالت تهوع داشتم، دیروز که پنجره را باز نکردم و بیرون هم نرفتم، خبری ازشون نبود.» کاربر دیگری به نام «راحیل» نیز توییت زد: «هوای اصفهان آنقدر آلوده است که داخل خونه هم داریم خفه می‌شیم. بچه‌ها دو روزه تعطیل شدن. خدایا بادی بارونی! میگن جز دعا کاری برا این آلودگی هوا نمیشه کرد.» سیدمحمد هاشمی نیز با انتشار تصاویری از آلودگی هوا در صفحه توییتر خود نوشت: «دولت فقط مردم را جریمه می‌کنه برای آلودگی هوا، در صورتی که برای دودکش ذوب آهن سمت اصفهان و مازوت سوزی نیروگاه هیچ کسی جریمه نمیشه!»

خسارت ۷ میلیارد دلاری
آلودگی هوا خسارت اقتصادی هم برای کشور به دنبال داشته‌است؛ موضوعی که خردادماه امسال محمدرضا مسجدی، دبیر کل اتحادیه جهانی مبارزه با بیماری‌های ریوی به آن اشاره کرد و با بیان اینکه آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ در کشور است، گفت: «آلودگی هوا سالانه ۷ میلیارد دلار به کشور خسارت می‌رساند.» او ادامه داد: «شهر‌هایی که بیشترین میزان آلودگی هوا را دارند عبارتند از تهران، اهواز، مشهد، تبریز، شیراز، اصفهان، ایلام، سنندج، خرم‌آباد، اراک، کرج، کرمانشاه، آبادان، شهرکرد، یزد، ارومیه، کرمان، قزوین، بیرجند، قم، زابل، بجنورد، زنجان، بوشهر، اردبیل، زاهدان و دزفول که در برخی از این شهر‌ها همزمان با آلودگی هوای ناشی از سوخت، پدیده ریزگرد‌ها نیز وجود دارد.» مسجدی مهم‌ترین عامل آلودگی هوا در کشور را موتورسیکلت‌ها و خودرو‌های فرسوده دانست و گفت: «در سال ۱۴۰۰ میزان آلودگی هوا در ۲۷ شهر کشور بیش از حد مجاز بود و در مواردی میزان آلودگی‌ها بیش از سه برابر حد مجاز بوده‌است.»

مرگ سالانه ۲۰ هزار ایرانی
آلودگی هوا سلامت مردم را به خطر انداخته و جان افراد زیادی را می‌گیرد. عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در این رابطه گفت: «سالانه بیش از ۲۰ هزار تن از ساکنان ۲۷ استان کشور بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند.» او ادامه داد: «کودکان، سالمندان زنان باردار، بیماران قلبی، ریوی، تنفسی، دیابتی و افراد چاق مستعد ابتلا به بیماری‌های مرتبط با آلودگی هوا هستند، بنابراین لازم است که در خانه بمانند و در مواقع ضروری هنگام تردد در فضای باز حتماً ماسک بزنند.» او با بیان اینکه در هوای ناسالم، باید از ورزش و فعالیت فیزیکی در فضای باز جلوگیری کرد، گفت: «سبزی و میوه‌هایی مانند لیمو، نارنگی، پرتقال و برگ سبز کاهو که غنی از ویتامین C هستند برای کاهش عوارض ناشی از آلودگی هوا مفید هستند و بهتر است این روز‌ها بیشتر مصرف شوند.»

شش سال از تصویب قانون ملی هوای پاک می‌گذرد که در آن وظایف دستگاه‌های مسئول مشخص شده‌است. این قانون در ۳۴ ماده برای بیش از ۲۰‌دستگاه اجرایی، تکلیف مقرر کرده‌است، اما متأسفانه درصد عمده‌ای از قانون یا اجرا نشده یا ناقص اجرا شده است. عوامل مختلفی دست به دست هم داده تا اجرای قانون هوای پاک مغفول بماند که شاید مهم‌ترین دلیل آن، هماهنگ نبودن دستگاه‌های اجرایی در انجام وظایفشان بوده و اینکه اصلاً نظارت بر آن‌ها نیز به خوبی انجام نشده‌است.

متأسفانه آمار هولناک مرگ و میر‌های مربوط به آلودگی هوا زنگ خطری است که صدای آن هنوز به گوش بسیاری از مسئولان نرسیده‌است. نباید سلامت مردم به دلیل کم‌کاری‌های آن‌ها به خطر بیفتد. در این رابطه یک پرسش مهم مطرح است که مسئولان نهاد‌های نظارتی در رابطه با درست اجرا شدن قانون هوای پاک و نجات مردم از تنفس هوای آلوده چه اقداماتی انجام داده‌اند؟ اصلاً چرا آلودگی هوا که موجب مرگ تدریجی بسیاری از هموطنان شده هنوز هم به عنوان یک چالش مهم در کشور به شمار می‌رود؟