هورنیوز – از ضروری ترین منابع هر نظام سلامت، سرمایه انسانی آن نظام است و مهاجرت پزشکان به خارج به معنی از دست رفتن این سرمایه است. سرمایه فکری و انسانی یکی از پایه های اصلی رشد و ترقی کشورها محسوب می شود و کمبود چنین سرمایه ای در هر کشور فرآیند توسعه را با مشکل مواجه می سازد. مهاجرت متخصصان و دانشمندان و روند آن به صورت مهاجرت نخبگان به ویژه مهاجرت پزشکان یکی از معضلاتی است که سیاستگذاری مدیریت علمی بسیاری از کشورهای جهان را به خود مشغول ساخته است. مهاجرت در میان جامعه پزشکان می تواند پیامدهای مختلفی را برای ساختار خدمات پزشکی هر کشور داشته باشد که کشور ایران هم با مهاجرت نخبگان پزشکی رو به رو شده است.

امروزه کشورهای توسعه یافته به دلیل پیشرفت در علوم پزشکی و مجهز بودن مراکز درمانی و بیمارستان ها به تجهیزات پیشرفته در زمینه ی بهداشت و درمان برای مهاجرت پزشکان گزینه ی مناسبی می باشد و پزشکان به دلیل تجهیزات پیشرفته پزشکی و کار در مراکز درمانی مجهز، امکان افزایش مهارت و دانش را به دست می آورند.

در طرح مسأله مهاجرت لازم است به چند نکته توجه شود: مسأله سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، بنابراین باید در بررسی این پدیده به سیاسیت­های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی – آموزشی و سیاسی نظام توجه کرد. مهاجرت به خصوص مهاجرت نخبگان حاصل اقتصاد بازار آزاد و ایجاد نوعی بازار بین المللی برای دستیابی به مهارت­های تخصصی است. در واقع اکثر مهاجرت ها به اروپا، امریکا و کشور های خلیج فارس است و علت اصلی را می توان ادامه تحصیل و پیدا کردن کار عنوان کرد.

بر اساس مطالعات انجام گرفته توسط صندوق بین المللی پول، در بین ۶۱ کشور در حال توسعه، ایران بیشترین درصد مهاجرت افراد با تحصیلات عالیه را دارد. سایر آمارها هم مهاجرت رو به رشد ایرانیان تحصیل کرده به خارج از کشور در دو دوره ۱۹۷۳-۱۹۹۳ را نشان می­دهد، به گونه ای که در این دوره به طور میانگین هر سال نزدیک به دوازده هزار نفر نیروی کارشناس از ایران به دیگر کشورها مهاجرت کرده­اند.

با توجه به مراتب یادشده این مسأله مطرح می‌شود که  میزان تمایل به مهاجرت­های بین المللی جوانان چقدر است؟ علل و انگیزه­های مؤثر بر مهاجرت جوانان کدامند؟ و کدام عامل بر انگیزه آنها بیشترین تأثیر را داراست؟

مهاجرت در مردان بیشتر از زنان و در پایگاه اقتصادی و اجتماعی بالا بیش از پایگاه پائین است. عوامل شخصی( رفاه فردی و خانوادگی)، متغیر های دیگری مانند آزادی شغلی، آزادی علمی و شرایط اجتماعی- سیاسی بهتر، از جمله عوامل زمینه ساز مهاجرت است.

مهمترین عوامل زمینه ساز تمایل به مهاجرت از نظر پزشکان: درآمد کم و ناکافی و هزینه و تورم زیاد، وجود تبعیض‌های موجود در جامعه، نیاز به پیشرفت­های شغلی و فقدان یا کمبود امکانات رفاهی بوده است.

بررسی عوامل اقتصادی مؤثر بر تمایل دانشجویان رشته­های برق و کامپیوتر به مهاجرت” روی ۲۰۳ دانشجوی این دو رشته در دو دانشگاه تهران و صنعتی شریف انجام داده است.نتایج نشان می‌دهد که عواملی مثل عدم بها دادن به نوآوری و ابتکار، استفاده مطلوب از ساعات کار، مبهم بودن آینده اقتصادی، عدم کفایت حقوق، دستمزدها وفرصتهای شغلی در گرایش به مهاجرت افراد نمونه نقش داشته است.

عواملی نظیر« عدم توجه اجتماعی به ارزش فعالیت های علمی، نبود تسهیلات لازم برای پژوهش، پایین بودن حقوق و دستمزد و احساس وجود تبعیض و نابرابری» به طور «خیلی زیاد» و «زیاد» به عنوان عوامل رانشی در مهاجرت نخبگان علمی به خارج از کشور مؤثر بوده­اند. عوامل سیاسی مانند «وجود فشارهای سیاسی و نبود آزادی در ابراز عقیده» اهمیت چندانی در نظر اعضای هیأت علمی نداشته است. نتایج این تحقیق همچنین نشان داده که «امکانات مادی و رفاهی بهتر برای زندگی، ارتقای رشد علمی و حرفه ای، وجود فرصت های شغلی بهتر، دسترسی به دستمزد بیشتر، آسایش روانی و اجتماعی بهتر برای خود و خانواده، علاقه به زندگی در یک جامعه.

دکتر جاویدپناه اظهار داشت: «پزشکان به دلیل شرایط اقتصادی مردم نمی‌توانند به مریض زور بگویند، پس دولت باید به شیوه‌ای این فاصله را جبران کند که می‌تواند پرداخت یارانه یا کارانه باشد. اما همان‌طور که تاکنون اقدامی صورت نگرفته، بعد از این نیز قرار نیست کاری انجام شود.» شرایط دشواری است که با کمبود متخصص و پزشک روبه‌رو شویم. آن طور که سخنگوی سازمان نظام پزشکی می‌گوید دیگر درخواست standing Good تنها محدود به دانشجویان نمی‌شود و اساتید هم درخواست دریافت آن را دارند. به همین دلیل است که او احتمال واردات پزشک خارجی را امکان‌ناپذیر نمی‌داند، تنها ایراد کار آن است که آنها با ۵دلار حاضر به ویزیت ما نخواهند بود. واقعیت آن است که معادل ریالی ۵ دلار برای ما که چند سالی است در نوسانات عجیب دلار، بازی می‌خوریم، زیاد است، اما برای آن پزشکان تنها یک پنجم تا یک دهم حق ویزیت‌شان است.

رئیس سازمان نظام پزشکی اهواز در شهریور ۱۴۰۱ از صدور ۲۰۰ تا ۳۰۰ گواهی good standing برای کادر درمان اهواز در یک سال اخیر خبر داده است. «براساس «آمار نظام پزشکی. از ابتدای کرونا تا کنون ۵ هزار پزشک مهاجرت کرده‌اند. مهاجرت پزشکان، اندک‌اندک ذخیره ارزی مملکت را به هدر می‌دهد.

حال با تمام این تفاسیر و فاجعه به بار آمده در خصوص مهاجرت پزشکان و نخبگان چه راه حلی می توان پیدا کرد؟ آیا با دادن یارانه و یا کارانه چند برابر از دریافتی فعلی پزشکان مشکل حل می شود؟ دولت چه راه حلی برای اقتصاد آشفنه دارد؟ تمام این مشکلات از جمله نوسانات لحظه به لحظه قیمتها(طلا، دلار، سکه، موادغذایی، پوشاک و …) و ناعدالتی در پرداخت حقوق و دستمزد ها و …  دست به دست هم داده تا احساس ناامیدی و در نهایت فرار مغزها رقم بخورد.

در پایان باید گفت: آقایان مسئول، آیا تا به امروز چاره ای برای این درد پیدا کرده اید؟ آیا جددا به این موضوع فکر کرده اید که با فشار های سنگین اقتصادی به تمام اقشار جامعه به خصوص قشر ضعیف و مهاجرت نگران کننده پزشکان و نخبگان، در صورت نبود پزشک متخصص، چه اتفاقات وحشتناکی بر سر جامعه خواهد آمد؟ بهتر است تا بیش از این دیر نشده و شاهد مهاجرت های بیشتری نشده ایم و تا فرصت دارید چاره ایی برای این مهم دریابید. اکنون وقت بازیهای سیاسی نیست، وقت لج بازی کردن نیست، نابرابری و ناعدالتی ها در همه امور به خصوص در عرصه پزشکی کار دستمان داده و خواسته یا ناخواسته دامن گیر همه افراد جامعه شده است. پس تا فرصت هست کاری کنیم.