هورنیوز – مبحث ریزگردها از ابتدای دهه ۸۰ در خوزستان آغاز شد و در اواسط آن شدت گرفت که دهه ۹۰ تاکنون به اوج خود رسید و از بزرگترین دغدغه های زیست محیطی  استان گردید.

در ابتدا با بی توجهی و طرح مطالب تقدسی از ورود گردوخاک عراق شد و سپس طرح مداوم منشا خارجی ریزگردها ادامه داشت تا در دهه ۹۰ بحث کانون های داخلی ریزگرد نیز مطرح گردید.

ریزگردها درحوزه بین اللملی و منشا خارجی
با توجه به موقعیت تالاب های بین النهرین از جمله هورالحمار، هور المرکزی، هورالعظیم که در سال های اخیر مرکز ریزگرد ها شده است. در حالی که هور العظیم در کشور عراق وجود دارد و یک سوم آن در ایران می باشد و آب ورودی به هورالعظیم ایران از کرخه و از سمت عراق از دجله و فرات می باشد.

در سرچشمه های دجله و فرات در کشور ترکیه از سالها پیش با عنوان پروژه طرح گاپ( GAP ) شامل برنامه احداث ۱۴ سد بر روی فرات و ۸ سد بر روی دجله بوده است و این کشور اقدام به احداث سدهای متعدد و بزرگ بر روی دو رود ورودی به سوریه و عراق نمود که بزرگترین آنها سد آتاتورک بر روی رود فرات و سد ایلی سو بر روی دجله می باشد و فاجعه زیست محیطی در عراق با جنگ خلیج فارس و حمله آمریکا به عراق در حمایت از کویت در سال ۱۳۶۹ است و بدنبال آن شورش شیعیان جنوب عراق آغاز گردید. صدام حسین پس از خروج آمریکا از جنگ در اقدامی کنترلی و تلافی جویانه تصمیم به از بین بردن هورهای سه گانه بین النهرین کرد و با احداث کانال ۵۰ کیلومتری به عرض دوکیلومتر آب تالاب ها را به دجله سرازیر کرد و به نوعی در صدد خشک سازی تالاب ها به قصد کنترل نظامی و امنیتی بر شیعیان عراق نمود و در مدت بسیار کوتاهی هورالحمار و هورالمرکزی و بخش عظیمی از هورالعظیم را خشک کرد و با ورود شرکتهای نفتی در حوزه مرزی عراق و تالاب هورالعظیم این اقدام ادامه دارد.

کشورهای منشا ریزگرد شامل عراق سوریه عربستان اردن و کویت هستند

ریزگردها با منشا داخلی
با تغییر دما در دهه ۷۰ و عبور از مرز ۴۵ درجه و کاهش رطوبت هوا علائم اولیه اقلیمی و زیست محیطی خوزستان بوده که ناشی از کم آبی تالاب ها و کاهش مساحت های آن در استان خوزستان تحت تاثیر انتقال بی رویه و غیر کارشناسی آب از سرچشمه های  کارون، مارون، دز و کرخه بود که ضمن ایجاد کانون های تولید ریزگرد داخلی با کاهش رطوبت هوا ناشی از نابودی تالاب ها عملا حرکت ریزگرد در سرعت بسیار پایین تر از قبل باد ممکن کرد که ۳۵۰ هزار هکتار وسعت دارد.

مجموع هفت کانون ریزگرد داخلی شناسایی شده می باشد که به ترتیب شامل جفیر در جنوب غرب استان، شمال خرمشهر، شرق اهواز، جنوب شرقی اهواز، امیدیه، ماهشهر  و هندیجان است که کانونهای ریزگر شرق و جنوب شرقی اهواز به عنوان کانون های فوق بحرانی به مساحت ۱۱۲ هکتار می باشد.

در دهه ۹۰ اوج خسارت های مالی و جانی ریزگردها دولت با تشکیل ستادهای ملی و منطقه ای اقدامات کارشناسی و مدیریتی آغاز کرد و طرح های شناسایی و طبقه بندی کانون ریزگردها و کنترل آن و اقدامات ضربتی چون کاشت نهال، جنگل کاری، مالچ پاشی و ایجاد زیرگذرها در جاده های درون تالاب ها و مسیر آب ها در حوزه نفتی تهیه و تجهیز دستگاه های هواشناسی شامل پیش بینی و نشانگرهای کیفیت هوا در دستور کار خود قرارداد.

با اعلام اعتبارات از صندوق ذخیره و بودجه اقدام به احداث کانالی به طول ۴۷ کیلومتر و عرض ۵۰ متر جهت اجرای عملیان نهال کاری در کانون ریزگرد در جنوب شرقی اهواز نموده است که عملا انشعابات این کانال جهت دسترسی مستقیم نهال به آب فراهم نگردید و با تانکر آبرسان بخشی از فرایند نهال کاری انجام شد. که عملا بخش عمده ای از این اعتبارات اعلامی تخصیص داده نشد و از سویی وزارت نیرو آب رودخانه های خوزستان را در اختیار حل این بحران زیست محیطی قرار ندادند.

جدا از خسارات مالی و حتی تاسیسات برق استان خسارات جسمی و تنفسی زیادی به مردم خوزستان وارد شد و تنها ۳۰ تا ۳۵ درصد از طرح مقابله با ریزگردها اجرا گردید و در سال های اخیر این طرح حیاتی نیمه کاره رها شده است.

مجتبی حاجتی