استقرار حکمرانی موثر نقطه پایان سوء‌مدیریت منابع آب
هورنیوز – خلاء حکمرانی موثر آب در سال‌های اخیر سبب شده تا تاثیر نارضایتی گسترده‌ای در کشور به وجود بیاید. این نارضایتی در شرایط بروز خشکسالی به شکل تنش آبی میان بخش قابل توجهی از کشور نمایان شده و در شرایط بارش‌های وسیع نیز به صورت سیل زمینه تخریب مناطق درگیر را به وجود آورده است.
به عبارت دیگر زمانیکه رویکرد مشخص نسبت به مدیریت منابع آب کشور وجود نداشته باشد، شرایط اقلیمی با ابزار سیلاب و خشکسالی به عنوان دو روی یک سکه زمینه آسیب به مردم را فراهم می‌کند.
پیش از هرگونه بحثی در گام اول ممکن است این سوال به وجود بیاید، چرا در هر ۲ حالت خشکسالی و ترسالی کشور باید درگیر بحران‌های متفاوت شود؟ این سوال به طور مصداقی می‌تواند اینگونه مطرح شود که چرا با وجود منابع عظیم آبی به وجود آمده در ابتدای سال ۹۸ ناشی از سیلاب‌های گسترده در کشور، برخی از مناطق با گذشت کمتر از ۲ سال در بهار و تابستان سال ۱۴۰۰ بار دیگر اسیر مسئله خشکسالی شد؟
در گام اول پاسخ به این پرسش باید به مسئله شرایط اقلیم حدی حاکم بر کشور بدانیم، جاییکه از ابتدای دهه ۹۰ با افزایش ۲ تا ۲٫۵ درجه‌ای میانگین دما علایم حدی شدن شرایط اقلیمی در ایران آشکار شد. این مسئله سبب می‌شود که شاهد ۲ پدیده همزمان کاهش مجموع بارندگی و افزایش شدت بارش‌ها باشیم.
به زبان ساده‌تر اگر در سال‌های گذشته ۱ سطل آب باران در ۳۰۰ روز از ۳۶۵ روز سال در یک منطقه جمع می‌شد، امروز تنها نیمی از این سطل در اثر بارش ۲ روز از ۳۶۵ روز سال جمع‌آوری می‌شود و در بقیه روزهای سال خبری از آب نیست.
نگاهی به عمق این مسئله بیان می‌کند، کشور به طور مستمر با پدیده سیل و خشکسالی‌های پیاپی روبرو می‌شود و به زبان علمی دوره بازگشت ترسالی و خشکسالی بسیار کوتاه شده است.
در چنین شرایط رویکرد حکمرانی آب کشور باید متناسب با شرایط جدید اصلاح شده و این اصلاح در قالب سیستم مدیریت جامع سیلاب و همچنین مسئله مدیریت مصرف دوران خشکسالی در یک نظام حکمرانی موثر آب تعبیه شود.
تنش آبی تابستان گذشته نتیجه مدیریت غلط منابع آب در دولت قبل
اگر بخواهیم به طور مصداقی و کاملا مشخص، تاثیرات خلاء حضور نظام حکمرانی موثر آب در کشور را بیان کنیم، مسئله سیلاب سال ۹۸ و خشکسالی پس از آن یکی از مشخص‌ترین مصادیق این موضوع به حساب می‌آید. در این رابطه با وجود اینکه بخشی از بدنه کارشناسی هواشناسی کشور مسئله خشکسالی را بلافاصله پس از سیلاب سال ۹۸ هشدار دادند اما وزارت نیرو در دولت قبل هیچ توجهی به این مسائل نداشت.
علایی، کارشناس حوزه آب در انتهای فرودین سال ۹۸ تاکید کرده بود، ترسالی اخیر را نمی‌توان پایان خشکسالی ۳۵ ساله دانست
برای آگاهی از ابعاد خلاء حضور حکمرانی موثر آب باید عنوان کرد که هر ۱۲ سد استان خوزستان در ابتدای سال ۹۸ بیشتر از ۹۰ درصد از ظرفیت خود را پر از آب می‌دیدند و مدیریت منابع آب دولت می‌توانست این استان را تا بازه زمانی ۵ ساله از خشکسالی دور کند.
با این وجود دولت به جای ذخیره آب نسبت به رهاسازی با هدف تولید برق از سدهای برق‌آبی اقدام کرد. بر این مبنا در سال ۹۹ شاهد تولید برق نیروگاه‌های برق‌آبی ۹ درصد بیشتر از تعهد بودیم و در سال ۱۴۰۰ نیز با خارج شدن نیروگاه‌های حرارتی از مدار تولید به دلیل تعمیرات، آب با وجود پیش‌بینی خشکسالی رها شد و زمینه تخیله سدهای این استان را به وجود آورد.
در حقیقت خلاء حضور حکمرانی منابع آب سبب شده بود تا از سد به جای یک سازه نگهدارنده آب به منظور تخصیص بهینه به عنوان یک نیروگاه تولید برق استفاده شود و آبی که می‌توانست در سال‌های خشکسالی مددرسان مردم باشد، به منظور تولید برق رهاسازی شد.
نگرانی از تکرار اشتباه مدیریتی پس از سیل سال ۹۸
در حال حاضر با روی کارآمدن دولت جدید و همچنین تغییر ریل سیاست‌گذاری وزارت نیرو در حوزه زیرساخت‌های برق و آب انتظار می‌رود، حکمرانی موثر آب به عنوان مرجع مدیریت در این حوزه استقرار پیدا کند.
استقرار چنین سازوکاری در شرایط کنونی که بارش‌های آسمانی کام بسیاری از مردم را شاد کرده است، می‌تواند زمینه کاهش قابل توجه تنش در سال‌های خکسالی را فراهم کند.
با این وجود برخی اظهارات جسته و گریخته از سوی مقامات کشور در خصوص مدیریت منابع آب سال‌های پیش رو حضور ساختار حکمرانی موثر را بیشتر از گذشته نیاز تلقی می‌کند.
در همین راستا بار دیگر پس از شرایط خوب بارشی، به جای اینکه صحبت از مدیریت صحیح منابع آب برای کاهش تنش شرایط خشکسالی به میان باشد، برخی از مسئولان از رفع نگرانی برای تولید نیروگاه‌های برق‌آبی حرف می‌زنند.
برای مثال، مدیرعامل شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران پس از بارش‌های اخیر در تاریخ ۲۷ دی ماه سال جاری عنوان کرده بود: ورود حدود ۲ میلیارد مترمکعب آب به سدهای کشور شرایط بحرانی نیروگاه‌های برق‌آبی را تغییر داده است.
این مقام مسئول ادامه داد: اگر پیش‌بینی‌ها محقق شده و اتفاق خاصی مانند بروز سیلاب رخ ندهد نیروگاه‌های برق‌آبی تا پایان شهریور ۱۴۰۱ قادرند تنها تا ۹ هزار مگاوات در ساعت برق تولید کنند.
اظهارات نگران‌کننده این مقام مسئول در شرایطی مطرح می‌شود، که رهاسازی آب با هدف تولید برق در سال‌های گذشته پس از سیل ۹۸ سبب شد تا خشکسالی با شدت بیشتری زمینه آسیب به مردم را مهیا کند.
استقرار حکمرانی موثر آب نقطه پایانی بر سوء مدیریت‌ها
در همین رابطه، محمد نجفی، کارشناس مدیریت منابع آب ضمن بیان نگرانی از خلاء حضور حکمرانی موثر منابع آب گفت: سازه‌هایی نظیر سد در گام ابتدایی برای بهینه کردن تخصیص در شرایط متفاوت اقلیمی باید مورد استفاده قرار بگیرند، در حالیکه ایرادات حوزه برق سال‌های اخیر سدها را به نیروگاه تولید انرژی تبدیل کرده بود.
تغییر ریل سیاست‌گذاری دولت سیزدهم در حوزه آب و استقرار سازوکار حکمرانی موثر در این بخش می‌تواند نقطه پایانی بر تمامی سوء مدیریت‌های ایجاد شده باشد و نظام تصمیم‌گیری آب کشور را به سمت تطبیق با شرایط حدی اقلیمی به پیش ببرد.
به عبارت دیگر در حال حاضر با شرایط به وجود آمده بهترین فرصت برای استقرار حکمرانی موثر آب مهیا شده است و در صورت ایجاد این فضا آسیب به مردم در سال‌های وقوع سیلاب و خشکسالی به حداقل خواهد رسید.