هورنیوز – بهره‌برداری از معادن کشور براساس قوانین و مقررات موجود، مستلزم انجام عملیات اکتشاف، ارائه طرح بهره‌برداری و آماده‌سازی و تجهیز معدن است. متقاضیان فعالیت‌های معدنی پس از ثبت محدوده موردنظر، اقدام به دریافت پروانه اکتشاف کرده و پس از انجام عملیات اکتشاف مقدماتی و تفصیلی و دستیابی به میزان ذخیره ماده معدنی، گواهی کشف معدن صادر می‌شود. پس از صدور گواهی کشف، دارنده گواهی حداکثر یک سال مهلت دارد تا طرح بهره‌برداری از معدن را به وزارت صنعت، معدن و تجارت ارائه دهد. پس از تأیید طرح بهره‌برداری، پروانه بهره‌برداری صادر شده و دارنده پروانه موظف است طبق طرح تأیید شده نسبت به آماده‌سازی، تجهیز و بهره‌برداری از معدن اقدام کند. معادنی که بر اساس طرح بهره‌برداری تأیید شده، اقدام به استخراج ماده معدنی می‌کنند، معادن فعال نامیده می‌شوند؛ اما معادنی که به هر دلیلی، بهره‌برداری از معدن را طبق طرح بهره‌برداری انجام ندهند، معادن غیرفعال نامیده می‌شوند. همچنین محدوده‌های اکتشافی که دارای مجوز پروانه اکتشاف یا گواهی کشف هستند، بعضاً به دلیل برخی فرایندهای معیوب اداری، تخلف از قوانین و مقررات و یا سایر دلایل فنی، بیش از مهلت تعیین شده در قانون در ید دارنده مجوز باقی می‌مانند؛ اما جزو معادن غیرفعال محسوب نمی‌شوند؛ بنابراین تقسیم‌بندی معادن به فعال و غیرفعال صرفاً برای معادنی که دارای پروانه بهره‌برداری هستند، انجام می‌شود. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به وضعیت معادن فعال و غیرفعال در کشور پرداخته است.

براساس آخرین آمار وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال ۱۳۹۸، تعداد ۵۹۵۲ معدن فعال دارای پروانه بهره‌برداری در کشور وجود دارد. همچنین ۱۷۷ معدن در حال تجهیز بوده و قریب به ۵۰۰۰ معدن غیرفعال هستند. معادن فعال کشور در سال ۱۳۹۸ درمجموع ۴۵۸ میلیون تن ماده معدنی استخراج کرده‌اند (که این میزان حدود ۸۰ درصد ظرفیت اسمی استخراج معادن فعال کشور است). میزان ذخایر قطعی مواد معدنی معادن فعال کشور نیز حدود ۳۵ میلیارد تن اعلام شده است. باتوجه‌به اینکه کل ذخایر معدنی کشور براساس آمارهای سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور حدود ۵۳ میلیارد تن است، بنابراین می‌توان گفت حدود ۶۷ درصد از ذخایر معدنی کشور در حال حاضر در حال استخراج و بهره‌برداری است و ۳۳ درصد ذخایر معدنی کشور (در قالب حدود ۵۰۰۰ معدن) غیرفعال هستند.

بیشترین معادن در کدام استان‌ها قرار دارند؟

در میان استان‌های کشور، از نظر تعداد معادن فعال، استان‌های اصفهان (۵۳۵ معدن)، فارس (۴۲۵ معدن)، خراسان رضوی (۴۲۲ معدن)، خراسان جنوبی (۳۵۸ معدن)، آذربایجان شرقی (۳۴۷ معدن)، سمنان (۳۳۹ معدن)، یزد (۳۰۵ معدن)، کرمان (۲۶۸ معدن)، آذربایجان غربی(۲۷۱ معدن)، تهران(۲۲۲ معدن) و مرکزی (۲۱۲ معدن) درمجموع ۶۰ درصد از تعداد معادن فعال کشور را به خود اختصاص داده‌اند.

همچنین از نظر ذخیره ماده معدنی، استان‌های کرمان (۳٫۴ میلیارد تن)، اصفهان (۲٫۷ میلیارد تن)، فارس (۲٫۷ میلیارد تن)، خراسان جنوبی(۲٫۵ میلیارد تن)، خراسان رضوی (۲٫۱ میلیارد تن)، بوشهر (۲٫۱ میلیارد تن)، آذربایجان شرقی (۲ میلیارد تن)، خوزستان (۱٫۹ میلیارد تن)، کهگیلویه و بویراحمد (۱٫۴ میلیارد تن)، یزد(۱٫۳ میلیارد تن) و آذربایجان غربی و تهران (هرکدام با ۱ میلیارد تن)، حدود ۷۰ درصد از ذخایر معدنی معادن فعال کشور را به خود اختصاص داده‌اند.

در حال حاضر آمار دقیقی از پروانه‌های اکتشاف و گواهی‌های کشف صادر شده توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت در دسترس تهیه‌کنندگان این گزارش نیست و داده‌ها و اطلاعات قابل استنادی که بتوان تعداد محدوده‌های اکتشافی فعال و غیرفعال کشور را شناسایی و تحلیل کرد، اعلام عمومی نشده است.

همچنین علاوه بر حدود ۱۱ هزار پروانه بهره‌برداری صادر شده، تعداد زیادی مجوز معدنی در قالب پروانه اکتشاف و گواهی کشف وجود دارد که بعضاً سال‌ها در اختیار اشخاص حقیقی و حقوقی قرار دارند و وزارت صنعت، معدن و تجارت اقدام به تمدید این مجوزها کرده است؛ درصورتی‌که حداکثر زمان موردنیاز (از نظر فنی) برای تبدیل پروانه اکتشاف به گواهی کشف به طور متوسط ۵ سال و برای تبدیل گواهی کشف به پروانه بهره‌برداری ۱ سال است.