هورنیوز – جهت تهیه طرح‌های جامع آب همه جانبه نگر، علاوه برانجام مطالعات متعدد از طرف وزارت نیرو، انجام مطالعات آمایش سرزمین از طرف سازمان برنامه و بودجه و همچنین انجام مطالعات الگوی کشت کشاورزی از طرف وزارت جهاد کشاورزی، الزام آور است. زیرا؛ انجام مطالعات آمایش سرزمین و الگوی کشت کشاورزی، به لحاظ توسعه پایدار منابع آب کشور از اهمیت خاصی بر خوردار است. در حالیکه؛ مطالعات مذکوردر طرح‌های جامع آب وزارت نیرو لحاظ نگردیده است.

طرح‌‌های جامع آب وزارت نیرو علاوه بر نواقصات متعدد، فاقد مطالعات فوق الذکر بوده و بدین ترتیب موجبات ورشکستگی آب کشور فراهم گردیده است. در این مقاله سعی شده است تا نقش و مسولیت تشکیلات سازمانی و قانونی سازمان برنامه و بودجه، وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی در زمینه ورشکستگی آب کشور، مورد بررسی اجمالی قرار گیرد.

کلیه پروژه‌های آبی بزرگ، مانند سدهای بزرگ، انتقال آبهای حوزه ای به حوزه دیگر، شبکه های آبیاری و زهکشی و غیره قاعدتا، میبایست از بطن یک طرح جامع آب همه جانبه نگر وزارت نیرو، استخراج گردد. از آنجایی که؛ طرح‌های جامع آب وزارت نیرو فاقد همه جانبه نگری لازم بوده و می باشد، لذا دلایل اصلی ورشکستگی آب کشور را در درجه اول، میبایست در این امر جستجو کرد.

با نظر به اینکه؛ مطالعات آمایش سرزمین و الگوی کشت کشاورزی نقش بزرگی در توسعه پایدار منابع آب کشور داشته و دارد و از طرفی انجام مطالعات مذکور به سازمان برنامه و بود جه و وزارت جهاد کشاورزی مربوط میباشد، لذا، بررسی نقش سازمان و وزارت خانه مذکور در ورشکستگی آب کشور نیز، الزام آور است.

در مورد طرح های جامع آب، وزارت نیرو، کلیه پروژه های آبی مانند سدهای بزرگ، شبکه های آبیاری و زهکشی، انتقال آب های حوزه ای به حوزه دیگر شبکه آب و فاضلاب، طرحهای زهکشی زیر زمینی افقی با ایجاد لترال و غیره قاعدتا، میبایست از بطن یک طرح جامع آب همه جانبه نگر، مبتنی بر؛ مطالعات آمایش سرزمین، کلان نگری در داخل حوزه های آبریز رودخانه ها (نه در داخل استانها)، الگوی کشت کشاورزی، اعمال مدیریت به هم پیوسته منابع آب، تعادل بخشی کمی و کیفی منابع آبهای زیر زمینی، مهندسی رود خانه‌ها، رویکردهای اقتصادی و اجتماعی و زیست محیطی استخراج کردند، در حالیکه، کلیه پروژه های آب مندرج درطرح های جامع آب وزارت نیرو به طور موضعی و بر حسب نیاز روز تهیه و تدوین گردیده و به مرحله اجرا درآمده و در می آیند. بنا براین؛ طرح‌های جامع آب وزارت نیرو (به ویژه طرحهای جامع آب بعد از سال ۱۳۷۰به بعد وزارت نیرو) به دلیل عدم مطالعات فوق الذکر، فاقد هر گونه ارزش علمی، فنی، اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و قانونی می باشند.

از آنجایی که؛ سدهای بزرگ و غول پیکر اکثر استان‌های کشور، جزو پروژه‌های آبی بزرگ محسوب می‌شوند، لذا می بایست در داخل طرح‌های جامع آب حوزه های آبریز مربوطه، مورد ارزیابی‌های همه جانبه نگر قرار می گرفتند درحالیکه اینگونه نشده است. زیرا؛

الف-با یکسال خشکسالی اکثر سدهای کشور نیمه خالی شده و بدین ترتیب موجبات بحران‌های آب شرب، آب کشاورزی و آب تالاب‌ها، فراهم می‌شود.

ب-به دلیل ناقص بودن طرح‌های جامع آب وزارت نیرو، استان‌های خوزستان و حتی استان گلستان با بحران‌های آب عظیم ،روبرو شده اند.

ج-حدود۷۰ در صد از آبخوان‌های کشور بدلیل تخلیه از چاه‌های غیر مجاز دچار خسارات غیر قابل جبران گردیده است.

د-حدود۸۰ در صد ازتالاب‌ها و دریاچه های کشور خشک و یا نیمه خشک شده و موجبات وارد شدن خسارات زیست محیطی سنگین به منابع آب مذکور ،فراهم شده است.

مطالعات آمایش سرزمین
مطالعات آمایش سرزمین، یکی از ارکان اصلی و مهم طرح‌های جامع آب وزارت نیرو محسوب میگردد. زیرا؛ طرح ریزی سیاست‌های عمرانی کشور و به عبارت دیگر، تدوین چهار چوب‌های یک نقشه راه توسعه ملی، با مصرف آب کشور ارتباط تنگا تنگ داشته و دارد. در حالیکه؛ مطالعات مذکور در طی سالیان دراز به سر انجام نرسیده، است. بنابراین؛ سازمان برنامه و بودجه در ورشکستگی آب کشور، دارای نقش کلیدی بوده است.

الگوی کشت کشاورزی
اعمال الگوی کشت کشاورزی در طرح‌های جامع آب وزارت نیرو، در تقلیل مصرف آب بخش کشاورزی نقش مهم و اساسی دارد. بنابراین؛ تهیه طرح‌های جامع آب فاقد الگوی مذکور، اساسا، یک اشتباه استراتژیک محسوب می شود. زیرا؛ کلیه برنامه ریزی‌های آب کشور را با چالش روبرو می کند. در حالیکه؛ وزارت جهاد کشاورزی در طی ۴۰ سال گذشته در این زمینه اقدام موثر به عمل نیاورده. وزارت جهاد کشاورزی به دلیل عدم تهیه طرح‌های الگوی کشت کشاورزی، دچار قصور اساسی شده است.

منصور قطبی سرابی/ کارشناس حوزه آب