هورنیوز – ایران دومین دارنده مخازن گازی جهان و چهارمین کشور دارنده نفت دنیا است. گستردگی میادین نفت و گاز در کشورمان باعث شده تا برخی از این میادین با کشورهای همسایه مشترک باشند. ایران با در اختیار داشتن حداقل ۲۸ میدان مشترک، شامل ۱۸ میدان نفتی، ۴ میدان گازی و ۶ میدان نفت و گاز با کشورهای همسایه، یکی از معدود کشورهای جهان با این تعداد ساختار مشترک است. ایران از ۲۸ میدان مشترک، ۱۲ حوزه مشترک با عراق، ۷ مخزن مشترک با امارات، ۲ مخزن مشترک با قطر و عمان و یک مخزن مشترک با کویت و ترکمنستان دارد.

گستردگی میادین مشترک انرژی در کشورمان باعث شده همواره بهره‌برداری از این ذخایر یکی از بحث‌برانگیزترین مسائل مرتبط با بخش تولیدی صنعت نفت و گاز کشور باشد چراکه همواره دولت از عملکرد موفق خود در این حوزه سخن می‌گوید اما نهادهای دیگری همچون مجلس از عملکرد ضعیف وزارت نفت و تصمیماتی که درباره میدان‌ها نفتی مشترک اتخاذ شده، انتقاد می‌کنند.

میدان‌های مشترک نفت و گاز ذخایر گران‌بهایی هستند که ایران آن‌ها را با همسایگان حاشیه خلیج‌فارس و عراق شریک شده است و در صورت تعلل در برداشت از این منابع، ناخواسته سهم خود را به شریکش واگذار می‌کند، هرچند طبق نظر کارشناسان در برداشت از این ذخایر گاهی ایران بهتر عمل کرده و در برخی میادین دیگر همسایگان ما جلوتر بوده‌اند.

دولتمردان در برنامه‌های خود همواره موضوع افزایش تولید میدان‌ها ی مشترک نفتی را در اولویت‌هایشان قرار داده‌اند، اما به‌رغم این مسئله آن طوری که بایدوشاید نتوانسته‌اند موفق باشند.

توسعه میدان‌های مشترک نفتی و بهره‌برداری از آن‌ها در داخل با چالش‌های متعددی ازجمله فرسودگی تجهیزات، نبود تکنولوژی مناسب، خودتحریم ها، عدم اتکاء به ظرفیت‌های داخلی، ضعف دیپلماسی و تحریم‌های یک‌جانبه بین‌المللی دست‌وپنجه نرم می‌کند.

یکی از نکات قابل‌توجه در استخراج از میدان‌های نفت و گاز داشتن نگاهی متفاوت به میدان‌های مشترک و غیرمشترک است. به‌عنوان نمونه اگر میدان‌های غیرمشترک چند دهه بعد هم توسعه پیدا کنند با مشکلی مواجه نخواهند شد، اما اگر سراغ توسعه میدان‌های مشترک نرویم از کشور همسایه عقب خواهیم افتاد و آن‌ها به‌سرعت برداشت خود را ادامه می‌دهند.

اولویت بر توسعه و تولید میدان‌های مشترک نفتی و گازی ایران با کشورهای همسایه اتفاق خوبی است، اما کلی‌گویی در این بخش تاکنون نتوانسته جوابگوی سهم ازدست‌رفته کشورمان در حوزه انرژی باشد، درحالی‌که انتظار می‌رود در این حوزه آسیب‌شناسی شود تا مشخص گردد چرا طی چند دهه گذشته آن‌طور که در میدان‌ها مشترک مدنظرمان بوده نتوانسته‌ایم به نحو مطلوب عمل کنیم.

رژیم حقوقی بهره‌برداری از میدان‌های مشترک نداریم
رضا عاشوری زاده کارشناس حوزه نفت و انرژی در گفت‌وگو با «رسالت»، درباره عملکرد ایران در استخراج نفت در میدان‌های مشترک اظهار کرد: در توسعه میدان‌های نفت و گاز برای دولت آنچه که بیش از هر موضوعی اهمیت دارد، برنامه‌ریزی برای برداشت از منابع نفتی و فروش و درآمدزایی از آن است. در گذشته نگاه غیرصیانتی به ذخایر نفتی وجود داشت، اما اکنون با توجه به اعمال نگاه صیانتی از منابع نفتی و اینکه این منابع برای آیندگان هم باید مورداستفاده قرار بگیرند، سعی می‌شود به مخازن آسیبی وارد نشود.

وی با اشاره به اینکه در استخراج نفت از میدان‌های مشترک غفلت به‌عمل‌آمده است، گفت: اکنون عمده تلاش‌ها و برنامه‌ریزی‌ها در وزارت نفت برای برداشت از مخازن داخلی است درحالی‌که باید درصدد برداشت از میدان‌های مشترک نفت و گاز باشیم، زیرا میدان‌های داخلی صرفا متعلق به کشور است، اما کشور های دیگر از ذخایر مشترک استفاده می‌کنند.

عاشوری زاده اضافه کرد: میدان‌های پارس جنوبی و غرب کارون جزو مهم‌ترین میدان‌های مشترک نفت و گاز هستند که باید به‌طور بهینه به استخراج از آن‌ها پرداخته شود، ضمن اینکه میدان مهم مشترک دیگری با عراق در حال طی مراحل کارشناسی است و در آینده مورد بهره‌برداری قرار خواهد گرفت.

غفلت از استخراج نفت از میدان‌های مشترک
وی با بیان اینکه متأسفانه صنعت نفت ما دارای رژیم حقوقی بهره داری از میدان‌های مشترک نیست، افزود: امیدواریم در دولت جدید این رژیم حقوقی درنظر گرفته شود. ما در میدان‌های مشترک در بهترین حالت یک‌میلیون بشکه نفت استخراج می‌کنیم که به‌طورمعمول به ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار بشکه می‌رسد. در صورت در اختیار داشتن رژیم حقوقی با همسایه‌هایی که دارای میدان‌های مشترک هستیم می‌توانیم مذاکره کنیم و قراردادهایی را به ثبت برسانیم تا بتوانیم به اهداف خود دست پیدا کنیم.

عاشوری زاده تحریم‌ها را باعث شکل‌گیری خودباوری در صنعت نفت و توجه به ظرفیت‌های داخلی عنوان کرد و گفت: آنچه که توانست قوت وزارت نفت و این صنعت را به‌خوبی نشان دهد، تحریم بود که باعث ایجاد خودباوری ملی در کشور گردید. سرمایه انسانی متخصص در حوزه نفت در خط اول مبارزه با تحریم قرار دارد که با توجه به فرسودگی تجهیزات نفتی در حال فعالیت است و بدون توجه به این مؤلفه مهم امکان توسعه این صنعت فراهم نمی‌آید.

این کارشناس حوزه انرژی یادآور شد: در صورت در اختیار داشتن فناوری‌های به‌روز در توسعه میدان‌های مشترک و میدان‌های داخلی نمی‌توان بدون داشتن نگاه مثبت به ظرفیت‌های داخلی موفق بود و به همین علت هم از توسعه این میدان‌ها عقب‌افتاده‌ایم. درصورتی‌که سرمایه‌های انسانی نادیده گرفته شوند ولو اینکه تجهیزات به‌روز توسط شرکت‌های خارجی وارد کشور شود، امکان پیشرفت در صنعت نفت وجود نخواهد داشت.

عاشوری زاده تصریح کرد: وزیر نفت تولید ۶ تا ۸ میلیون بشکه در روز را به‌عنوان هدف واقعی در نظر داشت، اما به ظرفیت متخصصان صنعت نفت و گاز داخلی اعتماد نداشت و به همین علت نتوانستیم به تولید روزانه‌ای که مدنظر داشتیم دست پیدا کنیم و به‌ناچار از شرکت‌های توتال و شل برای آوردن فناوری و تجهیزات کمک گرفته شد، درصورتی‌که نیروهای متخصص داخلی می‌توانند مانند سرمایه‌گذار خارجی فعالیت کنند. ما می‌توانیم از ظرفیت‌های خارجی برای توسعه میدان‌های نفتی در کشور استفاده کنیم اما نباید مجذوب آن‌ها شویم.

وی توسعه میدان‌های مشترک را نیازمند استفاده از فناوری‌ها و دانش روز و زیرساخت‌ها دانست و گفت: دولتمردان از سال‌های گذشته با توجه به علاقه‌ای که به استخراج نفت داشتند، خیلی دغدغه توسعه میدان‌های مشترک را نداشتند. ضمن اینکه دستگاه‌های استخراج نفت فرسوده و قدیمی هستند و بعضا قدمتی ۷۰ ساله دارند و همین مسئله باعث کندی در استخراج نفت می‌شود.

عاشوری زاده با اشاره به همکاری وزارت نفت با دانشگاه‌ها در استفاده از دانش فنی متخصصان اظهار کرد: وزیر نفت با توجه به فشارهایی که از درون بدنه صنعت نفت وجود داشت در مسیر تعامل با دانشگاه‌ها قراردادهایی را منعقد کرد. در وهله اول ۹ میدان را در سال ۹۴ و در سال ۹۹ هم ۱۳ میدان به دانشگاه‌ها برای بهره‌مندی از فناوری‌های موردنیاز برای میدان‌های نفت و گاز واگذار شد که این اقدام دارای ویژگی‌های مثبت و منفی بود، اما درمجموع اصل موضوع که همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز علمی بود، اقدام صحیحی بود.

وی با اشاره به اینکه در صنعت نفت دو نوع تحریم بیرونی و خودتحریمی وجود دارد، گفت: تحریم‌های بین‌المللی تأثیر کمتری از خودتحریمی‌ها دارند. در خود تحریمی از سرمایه‌های داخلی بهره‌برداری مناسبی انجام نمی‌گیرد و به همین علت اعتراضات متعددی از نیروهای داخلی در حوزه نفت و انرژی شکل می‌گیرد.

تقابل ظرفیت‌های داخلی با تحریم‌ها
عاشوری زاده ادامه داد: خوشبختانه ظرفیت‌های دانشی کشور تاکنون در برابر تحریم‌ها مقابله کردند، اما خودتحریمی‌ها بسیار آسیب‌زننده هستند. تحریم‌ها باعث شدند شرکت‌های دانش‌بنیان فعال شوند و چنانچه اعمال نمی‌شدند، امکان کمک گرفتن از دانشگاه‌ها برای توسعه صنعت نفت و گاز به وجود نمی‌آمد. امیدواریم با آمدن دولت جدید نگاه جدی‌تری به ظرفیت‌های داخلی شکل بگیرد.

وی ایران را در قیاس با همسایه‌های حاشیه خلیج‌فارس در استفاده از میدان‌های مشترک ناموفق‌تر دانست و افزود: این مسئله به‌خصوص در قیاس با کشور قطر در میدان پارس جنوبی دیده شده است که نفت بیشتری توسط این کشور برداشت می‌شود. درحالی‌که نحوه منطقه بندی فاز ایران با قطر متفاوت است و درنتیجه میزان برداشتمان هم فرق می‌کند.

عاشوری زاده اضافه کرد: اگر صنعت نفت ایران با خودتحریمی‌ها و مشکلات داخلی مواجه نباشد، می‌تواند در برداشت از میدان‌ها مشترک موفق باشد درحالی‌که کشورهای حاشیه خلیج‌فارس متکی به کشورهای دیگر هستند. متأسفانه نگاه وزرای نفت در چهل سال گذشته صرفا فروش نفت و ارزآوری بوده، اما آینده‌پژوهی در دستور کارشان قرار نگرفته بود.

وی درباره حضور بخش خصوصی در صنعت نفت و کمک به توسعه آن اظهار کرد: اگر وزارت نفت به‌عنوان بدنه دولت در فعالیت بخش خصوصی دخالت نکند، می‌تواند به‌خوبی در این حوزه فعالیت کند، اما با توجه به وجود تضاد منافع و مداخله‌گری‌های زیاد به عملکرد بخش خصوصی آسیب وارد می‌شود. بخش خصوصی می‌تواند در شرایط تحریم بازوی کمک‌کننده دولت برای فروش نفت محسوب شود و تحریم‌ها را دور بزند.

عاشوری زاده در پایان سخنانش گفت: یکی از راه‌های دور زدن تحریم‌ها این است که شرکت‌های متوسط و کوچک فعال در حوزه نفتی ایجاد شوند تا امکان تحریم همه آن‌ها وجود نداشته باشد. لازم نیست همه شرکت‌های فعال در این حوزه به بزرگی شرکت نفت باشند که به‌راحتی شناسایی‌شده و تحت تحریم قرار بگیرند.

شرکت‌های کوچک و متوسط فعال‌تر هستند و مزیت‌های بیشتری نسبت به شرکت‌های بزرگ دارند.