هورنیوز – شاید اگر مشکلات پس‌زدگی فاضلاب بعد از هر بارندگی در شهرهای خوزستان پیش نمی‌آمد، اهمیت وجود این شبکه و سیستم تصفیه فاضلاب تا این حد مورد توجه قرار نمی‌گرفت. طبق آمار رسمی وزارت نیرو، هم‌اکنون شاخص دسترسی جمعیت شهری ایران به شبکه جمع‌آوری فاضلاب ۵۲٫۴ درصد است و به‌دلیل نبود تصفیه‌خانه کافی بخش زیادی، یعنی حدود ۸۰ درصد فاضلاب استان‌های شمالی و جنوبی ازجمله خوزستان، مازندران و هرمزگان وارد دریا می‌شود که البته این آمار در جهان هم به همین ترتیب است؛ به‌طوری که بیش از ۸۰ درصد فاضلاب‌های جهان بدون تصفیه به محیط‌زیست وارد می‌شوند. این آمار کافی‌ است تا بدانیم دسترسی ۵۰ درصد جمعیت شهری به شبکه جمع‌آوری فاضلاب آن هم در شرایطی که سالانه ۴٫۳ میلیارد مترمکعب پساب در کشور تولید می‌شود، کافی نیست.

از سوی دیگر، براساس آمار وزارت نیرو، روزانه به‌صورت اسمی ۵۳۱۳ مترمکعب از پساب جمع‌آوری شده با شبکه فاضلاب تصفیه می‌شود؛ یعنی حدود یک‌میلیون‌ و ۹۳۹ هزار مترمکعب در سال. با وجود این بحران فراگیر و هزینه‌بر بودن اجرای طرح‌های فاضلاب در شهرها و نوسازی شبکه‌های موجود فقط ۱۶۲۵میلیارد تومان در لایحه بودجه امسال برای طرح‌های آب و فاضلاب درنظر گرفته شده که از این رقم ۱۰۸ میلیارد تومان سهم توسعه تاسیسات فاضلاب و بازچرخانی آب است. هرچند اعتبارات زیادی از منابع مختلف برای طرح‌های فاضلاب درنظر گرفته می‌شود، اما با وضعیت تخصیص فعلی به‌نظر می‌رسد نمی‌توان به افق۱۴۱۰ برای افزایش تصفیه پساب و بازچرخانی آب امیدوار بود.

بودجه‌های اندک برای بحرانی‌ترین استان

به اذعان مدیران آبفا در کل کشور هیچ شهری در زمینه جمع‌آوری فاضلاب با بحرانی شبیه اهواز روبه‌رو نیست. در شرایطی که میانگین سرانه دسترسی به شبکه فاضلاب مدرن در کشور به بیش از ۵۰ درصد رسیده، این رقم در خوزستان ۳۷درصد است. در اهواز طی ۲۴ ساعت شبانه‌روز ۳۰۰ هزار مترمکعب فاضلاب تولید می‌شود که از این رقم ۲۵۰ هزار مترمکعب به‌طور مستقیم وارد منابع آبی می‌شود. با وجود این، رقم‌هایی که برای تکمیل شبکه فاضلاب در لایحه۱۴۰۰گنجانده شده، منطقی نیست.

در شرایطی که به‌گفته صادق حقیقی‌پور، مدیرعامل آبفای خوزستان، تکمیل شبکه فاضلاب اهواز به حدود ۵۰۰ میلیون یورو (معادل ۱۵هزار) میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد، در لایحه بودجه سال آینده فقط ۴۰۰ میلیون تومان برای دسترسی ۲۰ هزار نفر به شبکه فاضلاب درنظر گرفته شده است. هرچند بخشی از اعتبار مورد نیاز این کلانشهر از صندوق توسعه ملی تامین شده و بخشی هم قرار است از طریق فاینانس پرداخت شود، اما با همه اینها مشخص نیست بودجه دولتی برای این کلانشهر بر چه مبنایی پیشنهاد شده است.

در شهرهای دیگر استان هم رقم‌های تعیین شده برای پروژه‌های فاضلاب که اغلب از دهه۶۰ آغاز شده‌اند، قابل تامل است. خرمشهر۲۰، آبادان۲۶، بندر امام۱۲، دزفول ۱۰، رامهرمز۶، شادگان۱۱، شوشتر۶ و ماهشهر ۸ میلیارد تومان برای افزایش دسترسی شهروندان به شبکه فاضلاب دریافت خواهند کرد. این رقم‌ها در شرایطی تعیین شده‎ که اغلب این شهرها شبکه‌ جمع‌آوری آب‌های سطحی ندارند و بار آن بر دوش شبکه فاضلاب است.

شهرهای اولویت‌دار فارس در لایحه بودجه

فارس هم یکی از استان‌هایی است که برخی از شهرهای آن به‌ویژه کلانشهر شیراز با مشکل قدیمی شبکه فاضلاب دست‌وپنجه نرم می‌کنند. با وجود یکپارچه شدن اداره‌های آبفای شهری و روستایی، در فارس اما آبفای شیراز از بقیه استان جداست. این اداره در لایحه بودجه۱۴۰۰، ۴۰۰ میلیون تومان اعتبار برای تکمیل شبکه فاضلاب خواهد داشت. این در حالی است که برخی از مناطق این کلانشهر ازجمله شهرک صدرا با مشکل جدی روبه‌رو هستند. فارس که بیشترین اعتبار را بعد از خوزستان در لایحه دارد، ۴۰ میلیارد تومان برای ۶شهر اولویت‌دار، ۴ میلیارد تومان برای نورآباد، ۹ میلیارد تومان برای کازرون،۱۱ میلیارد تومان برای جهرم و ۲میلیارد تومان برای استهبان دریافت خواهد کرد.

محرومیت‌ها زیر سایه کمبود آب
سیستان‌وبلوچستان نیز گرچه همیشه با مشکل کمبود آب و دسترسی به آب آشامیدنی سالم تیتر اخبار رسانه‌ها بوده، اما در زمینه دسترسی به شبکه جمع‌آوری فاضلاب و تصفیه‌خانه هم شرایط خوبی ندارد. این استان در حالی رتبه سوم در دریافت اعتبارات مربوط به این فصل را دارد که ساماندهی شبکه فاضلاب مرکز آن (زاهدان) سال‌هاست به‌دلیل کمبود اعتبار به کندی پیش می‌رود. در دیگر شهر این استان، یعنی زابل هم بنا بر اعلام محمد سرگزی، نماینده مجلس فقط ۴۰ درصد جمعیت شهری از شبکه فاضلاب بهره‌مند هستند و در ایام بارندگی، اتفاقی شبیه به اهواز را شاهد هستیم. با وجود این به‌نظر می‌رسد محرومیت‌ها در این استان به قدری زیاد است که مواردی چون شبکه فاضلاب زیر سایه محرومیت بزرگ‌تری چون آب آشامیدنی و گاز قرار گرفته و چندان رسانه‌ای نشده است.

سهم بوشهری‌ها از بودجه فاضلاب، ۵ میلیارد تومان

مشکلات شهروندان بوشهری‌ هم در حوزه آب و فاضلاب کم نیست، اما مسئولان آبفا تأکید می‌کنند شبکه فاضلاب این استان ۸۱ درصد پیشرفت دارد. هرچند در بسیاری از شهرها چون دیلم طرح‌های زیادی در دست اجراست، اما در لایحه بودجه فقط ۵ میلیارد تومان برای تکمیل شبکه فاضلاب و بازچرخانی آب در شهر بوشهر اختصاص یافته است. البته نباید از اعتبار قراردادهای مختلف برای تکمیل شبکه در این استان غافل شد. بوشهر در فصل آب و فاضلاب لایحه، رتبه چهارم را در دریافت بودجه دولتی به‌دست آورده است و جایگاه خوبی دارد. مشکل کمبود اعتبار برای تکمیل شبکه جمع‌آوری فاضلاب و تصفیه‌خانه‌ها در بسیاری از شهرهای کشور ازجمله تهران، کرمانشاه، گرگان، قزوین، خرم‌آباد، کرج، آبادان، شادگان، خرمشهر، اصفهان، پلدختر، همدان و بروجرد هم مطرح است. از سوی دیگر، در شرایطی که اغلب شبکه‌های فاضلاب در شهرهای ایران عمری بیش از ۶۰ سال دارند و بودجه ملی برای نگهداری این شبکه تعریف نشده، دسترسی روستاییان به این شبکه هم زیر یک‌درصد است؛ همه این کمبودها نشان می‌دهد تا دسترسی ۱۰۰درصدی به شبکه جمع‌آوری فاضلاب و تصفیه‌خانه و همچنین تحقق بازچرخانی آب و کاهش مصرف، راه درازی پیش روی وزارت نیروست.

فاینانس خارجی برای فاضلاب اهواز

مدیرکل دفتر روابط‌عمومی و ارتباطات مردمی شرکت مهندسی آبفا توضیح می‌دهد: «شبکه توزیع آب آشامیدنی در کشور قدمت زیادی دارد، اما شبکه فاضلاب جدیدتر است و به همین دلیل شهرها و روستاها به‌طور کامل تحت پوشش آن نیستند.»

سیدعلی سیدزاده با بیان اینکه شرکت‌های آبفای شهری و روستایی از اواخر سال ۹۸ یکپارچه شدند، می‌گوید: «شرکت‌های روستایی دولتی بودند و شرکت‌های شهری خصوصی و به همین دلیل در روستاها با کمبود اعتبار روبه‌رو بودیم و یکپارچه‌سازی با هدف هم‌سطح‌سازی‌ زیرساخت‌های شهری و روستایی انجام شد.»

او با اشاره به مشکل اهواز تصریح می‌کند: «در کل کشور هیچ شهری مانند اهواز با این مشکل مواجه نیست. در این کلانشهر، شبکه فاضلاب فرسوده است و نیاز به لایروبی و بازسازی و تکمیل دارد، شبکه جمع‌آوری آب‌های سطحی تعبیه نشده و بار آب‌های سطحی هم بر دوش شبکه فرسوده فاضلاب است و از سوی دیگر تصفیه‌خانه هم تکمیل نشده است.»

سیدزاده تأکید می‌کند: «شبکه فاضلاب اهواز نیاز به اعتبار زیادی دارد تا به حالت نرمال برگردد، اما اگر این شبکه بهترین شبکه فاضلاب ایران هم شود و همچنان بار آب‌های سطحی را بر دوش بکشد، باز هم با مشکل روبه‌رو خواهد شد.»

او با بیان اینکه ۹۴ پروژه درباره فاضلاب اهواز در حال انجام و طرح ارتقاء و توسعه فاضلاب با ظرفیت ۱۰۲هزار مترمکعب از طریق فاینانس خارجی با یکی از کشورها در دست مذاکره است، ادامه می‌دهد: «در سایر شهرها مشکل خاصی نداریم و مشکلات موردی است؛ مثلا در گچساران شکستگی‌هایی در خطوط داشتیم که به‌دلیل قدیمی بودن شبکه است.»

سیده زهرا عباسی