ابرپروژه‌های نفت و پتروشیمی؛ ناجی تولید ناخالص ملی
در کشورهای اروپایی پروژه‌هایی که حجم مالی بیش از یک میلیارد دلار به بالا نیاز داشته باشند پروژه‌های بزرگ نام دارند و بعضی از پروژه‌های با سرمایه‌گذاری بیش از ۵ تا ۱۰ میلیارد دلار را نیز ابرپروژه می‌نامند، اما شرایط خاص در ایران به‌گونه‌ای است که پروژه‌های بزرگ که هزینه ساخت آن بیش از ۵۰۰ میلیون است اصولاً ابرپروژه نامیده می‌شوند، بنابراین تأمین مالی این پروژه‌ها به دلیل شرایط خاص حاکمیتی، تحریم‌های بین‌المللی و شرکت‌های سرمایه‌گذاری بسیار دشوار است.
از بانک‌ها که عبور کنیم شرکت‌های سرمایه‌گذار در ایران بیشتر به دولت وابسته‌اند و مهم‌ترین شرکت‌های سرمایه‌گذار در ایران وابسته به صندوق‌های بازنشستگی و تأمین اجتماعی از جمله شستا، صندوق ذخیره فرهنگیان، صندوق بازنشستگی صنعت نفت، صندوق بازنشستگی سازمان نیروهای مسلح و… هستند. این مجموعه‌ها به دلیل تعدد سرمایه‌گذاری امکان سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ به‌صورت مشارکتی را ایجاد کرده‌اند و دولت باید تسهیلاتی ایجاد کند که این صندوق‌ها بتوانند در بخش سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بزرگ به‌صورت بهتری عمل کنند.
برای مثال اگر پروژه‌ای به یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داشته باشد و حدود ۸۰ درصد آن نیازمند تأمین سرمایه از طریق تسهیلات و …، از نظر ریالی به قیمت روز حدود ۲۵ هزار میلیارد تومان نیاز به تضامین ارائه به بانک دارد که این محدودیت‌ها سبب می‌شود میزان سرمایه‌گذاری در طرح‌ها به‌شدت کاهش یابد.
در این مسیر، دولت می‌تواند bank guarantee وام‌های خارجی، یا صندوق توسعه ملی یا بانک‌ها و … را برای حداقل صندوق‌های بازنشستگی وابسته به دولت یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی با عملکرد مثبت حمایت و نوع تضامین بانکی را از گرفتن تضامین ملی و… تبدیل به تضامین اخذ طرح یا اعتبارسنجی کند. در زمان نبود تحریم‌ها، عمده مشکل جابه‌جایی پول به کشور bank guarantee مورد نیاز طرف سرمایه‌گذار خارجی از مجموعه‌های داخلی بود که اگر در این مسیر دولت و بانک مرکزی بتوانند راهکار ساده‌تری برای مجموعه‌های مورد اعتماد ایجاد کنند، میزان سرمایه‌گذاری به مراتب بیشتر می‌شود. برای مثال، قبول تضامین یا طرح‌های در حال احداث یا محصول تولیدی و … می‌تواند راهکاری برای جذب سرمایه‌گذار خارجی باشد.
یکی از مهم‌ترین مشکلات اصلی در کشور ما پول زیاد و تولید نقدینگی روزانه نزدیک به ۱۵۰۰ میلیارد تومان در اقتصاد ماست و عدم جذب آن سبب ایجاد بازارهای موازی و تورم افسارگسیخته شده است. اگر دولت فرآیندی را بین بانک‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری و طرح‌ها و بورس و… برای جذب حداقل ۸۰ درصد این نقدینگی در روز ایجاد کند، می‌تواند نزدیک به ۱۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بخش ریالی در صنعت یا طرح‌های مورد نیاز جذب کند. بورس ایران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری باید طوری حمایت دولت از ابرپروژه‌ها را ببینند که بتوانند برای عرضه اوراق ارزی اقدام عملی کنند، یعنی صندوق‌ها و بانک‌ها و بورس به جز ارائه اوراق ریالی بتوانند اوراق ارزی هم داخل و هم خارج از کشور عرضه کنند.
ابرپروژه‌های در حال احداث در ایران نزدیک به ۶۰ درصدشان نیاز به تأمین مالی ریالی دارند و این مهم‌ترین نقطه جذب نقدینگی و سبب ایجاد اشتغال و تولید ناخالص ملی و در نهایت رشد اقتصاد ملی است. فرآیندهای سخت تأمین مالی در بانک‌های داخل کشور نحوه اخذ تضامین و… سبب شده این پول‌های فراوان برای دولت مشکلات اساسی ایجاد کند و تورم افسارگسیخته‌ای را برای کشور رقم زده است. دولت باید برای جذب نقدینگی ریالی و تسهیل گشایش اعتبارات اسنادی داخلی برای ابرپروژه‌های توسعه‌ای، بخشی از سود بانکی را به‌عنوان بسته تشویقی متقبل شود.
امروز مهم‌ترین کمک به نظام اقتصادی، ایجاد یک بسته مناسب و فعال است که سبب اطمینان همراه با مشوق‌های سرمایه‌گذاری در ابر پروژه‌های کشور مثل پتروشیمی‌ها، پالایشگاه‌ها، فولادها و… شود که یک مسیر پولی راحت برای جذب نقدینگی تولیدشده در پروژه‌های به این شکل است.
اگر دولت بتواند بخش عمده‌ای از نقدینگی را با ایجاد شرکت‌های واسطه‌ای سرمایه‌گذاری دولتی یا نیمه‌دولتی به‌کار گیرد که طرح‌ها را تا زمان بازپس‌گیری اصل پول و سود آن در رهن بگیرد و به صندوق‌ها و بخش نیمه‌دولتی و خصوصی وام برای جذب پول برای توسعه ابرپروژه‌ها بدهد، در این بخش اشتغال مستقیم و غیرمستقیم، تحول عظیمی ایجاد می‌کند و جلو رشد سرسام‌آور نقدینگی را می‌گیرد و تورم را کنترل خواهد کرد.
تولید ناخالص ملی با بهره‌برداری ابرپروژه‌های نفت، پتروشیمی و گاز به‌شدت رشد می‌کند و ارز حاصل از صادرات سبب تقویت پول ملی می‌شود و در شرایط تحریم، راهکاری اساسی برای عبور از شرایط نامطلوب به‌وجودآمده از سوی کشورهای خارجی است.
محمدعلی کریمیان علی‌آبادی/مدیرعامل شرکت شیمیایی لاوان