کوهِ مشکلات «هفت‌تپه»/ کارگران سپر بلا شده‌اند
هورنیوز – برای درک وضعیت بحرانی شرکت کشت و صنعت نیشکر هفت‌تپه لازم است از شرایط این شرکت در دو دهه اخیر باخبر باشیم. پیشینه اعتصابات در این شرکت به اواخر دهه ۸۰ برمی‌گردد که شروعِ اعتصابات مقطعی بود. اما علت این اعتصابات چه بود؟
شرکت نیشکر هفت‌تپه از اواخر سال ۸۷ از وزارت جهاد کشاورزی به وزارت صنایع تحویل داده شد و سپس به سازمان گسترش و نوسازی صنایع واگذار شد.
پیشکسوتانِ این شرکت می‌گویند سازمان گسترش و نوسازی صنایع برنامه‌های خوبی را در پیش گرفت و بخشی از آن برنامه‌ها را اجرا کرد به‌طوری‌که تولید این شرکت تا ۶۵ هزار تن رسید. همین سازمان به‌مرور شروع به اصلاح نیرو کرد و تعداد خودروهای هاروستر یا «خودروهای دروگر» را افزایش داد.
سال ۹۴ شرکت در حال بازسازی توسط شرکت نوسازی صنایع ایران بود. شرکت هفت‌تپه نسبتاً در شرایط خوب و متعادلی بود و به سمت اصلاح نیرو، کارخانه و اصلاح ساختار پیش می‌رفت. همه کارگرهای موقت، رسمی شدند و طبقه‌بندی مشاغل از آن زمان کلید خورد.
برنامه سازمان گسترش این بود که سالی ۲۰ درصد اصلاحات را انجام دهد و به سمت ماشینی شدن حرکت کند. کاری که بسیاری از شرکت‌های نیشکری نیز درصددِ انجامش بودند.
سازمان گسترش صنایع از سال ۸۷ تا ۹۴ با شیب ملایم در حال بهبود وضعیت بود و به گفته کارشناسان، بهتر بود تا چند سالِ دیگر با همین فرمول ادامه می‌دادند. اما به‌صورت غیرمنتظره‌ای شرکت نیشکر هفت‌تپه به بخش خصوصی‌ای که آشنایی و تخصصی درزمینهٔ نیشکر نداشتند، فروخته شد.
از همان موقع دست از کار کشیدن و اعتصابات مرتب به علت تعلل در پرداخت حقوق شروع شد. اعتصابات به‌صورت کوتاه‌مدت و بلندمدت بودند. از وقتی کارگران متوجه تخلفِ مالکان شدند نیز نوعِ برخورد و مطالبه‌گریِ کارکنان تغییر کرد.
ابتدا مطالبه فقط دیرکرد در پرداخت حقوق بود اما اکنون مطالبات کارگران این شرکت تغییر کرده و وارد مرحله جدیدی شده است. حالا «لغو خصوصی‌سازی»، «پرداخت سه ماه حقوق معوق»، «بازگشت به کارِ کارکنان اخراجی» و «تمدید دفترچه بیمه» ازجمله خواسته‌های کارگران هفت‌تپه است. این اعتراضات در حالی است که مسئولان این شرکت ازجمله «امید اسدبیگی» با اتهام سوءاستفاده از میلیون‌ها دلار در حال محاکمه است.
خط قرمزِ کرونا
در روزهای اخیر کارگران معترض با سینه‌زنی نمادین و شعارِ «تمیمی، تمیمی، ما داریم میاییم» مسیر اعتراضات را به سمت اداره کار شوش هدایت کردند.
ثامر تمیمی، رئیس اداره کار، تعاون و رفاه اجتماعی شهرستان شوش گفت: خط قرمزِ ما اداره کاری‌ها حفظِ کارگاه است و نباید کارگاه از بین برود. باید راهبردی فکر کرد و تصمیم گرفت.
تمیمی توضیح داد: در شرکت توسعه و نیشکر هفت‌تپه با پنج هزار شغل طرف هستیم و این ارثی ارزشمند است که باید بتوانیم آن را برای نسل‌های بعدی حفظ کنیم. در سالی که به نام جهش تولید مزین شده کارگر و کارفرما باید در تلاش برای محقق شدن آن باشند.
این مقام مسئول توضیحات بیشتری در خصوص راهکار برون‌رفت از وضعیت موجود نداد و تأکید بر حفظ کارگاه تحت هر شرایطی را داشت.
هر اعتصاب یک سکته
یکی از کارشناسانِ اسبقِ شرکت نیشکر هفت‌تپه، هر اعتصاب را یک سکته تلقی می‌کند و معتقد است هر بار اعتصاب یک گام به‌سوی مرگِ هفت‌تپه است.
این کارشناس که نخواست نامش ذکر شود گفت: چند نکته مهم را باید درباره هفت‌تپه بدانیم که البته این‌ها را کارشناسان زبده و آگاه می‌دانند و نسبت به آن اشراف دارند و اتفاقاً وضعیت کنونی نیاز به تفحص زیاد ندارد. کمی تجربه کشت و صنعت‌های پیرامون را بررسی کنیم و ببینیم آن‌ها چه‌کاری می‌کنند و ما در هفت‌تپه چه نمی‌کنیم؟ حتی کشت و صنعت کارون که ازنظر فنی، مسن‌تر است اصلاحات را شروع کردند. کاری که ما نکردیم.
این کارشناس افزود: شرکت‌های نیشکر برداشتِ دستی را سالی ۲۰ درصد کم و برداشت ماشینی را جایگزین کردند که سرعت برداشت بالا و هزینه‌ها پایین آمد. برای هفت‌تپه می‌گویند شکل و شیب‌بندی زمین اجازه نمی‌دهد که سیستمِ ما ۱۰۰ درصد ماشینی شود. زمین‌های هفت‌تپه ازنظر شیب بندی و شکل هندسی باید اصلاح شوند. البته الآن هم سیستم هفت‌تپه ۱۰ تا ۲۰ درصد ماشینی است و می‌شود تا ۵۰ درصد با این شرایطِ خاص ماشینی‌تر شود اما تعداد خودروهای هاروستر، تراکتور و سبد حمل کم هستند و باید تأمین شوند.
وی اظهار کرد: البته تغییر سیستم سنتی به ماشینی تبعاتی نیز دارد و بخش چشمگیری از کارکنان بیکار می‌شوند و باید این وضعیت به‌صورت کلان مدیریت شود.
وی، درباره راه برون‌رفت از وضعیت کنونی اظهار کرد: اکنون هر اعتصاب یک سکته است و ۱۹ هزار تن تولید شاید در فصل بعد به ۱۰ هزار تن برسد. نیشکر هفت‌تپه باید سه تا چهار سال بدون اعتصاب و با راندمان کامل کار کند تا به شرایط متعادل برسد وگرنه با این اعتصاب هیچ‌چیزی درست نمی‌شود و هر اعتصاب یک گام تا مرگ نهایی هفت‌تپه است.
این کارشناس در انتقاد به فرمولِ یارانه دادنِ دولت به شرکت‌های تولیدی توضیح داد: دولت باید منصفانه نگاه کند. شکل کنونیِ یارانه دادن به شرکت‌های تولیدی غلط است و باید بر اساس تعدادِ نیرویِ کارِ جذب‌شده یارانه دهد. برای مثال هفت‌تپه که پنج هزار نفر جذب کرده ،۲۰ میلیارد می‌گیرد و کارون که دو هزار نفر جذب کرده ۶۰ میلیارد تومان می‌گیرد. روال کنونی بر اساس میزان تولید است ولی به نظرم روال لازم است بر اساس ایجاد اشتغال باشد. هفت‌تپه با سیستم قدیمی اما توانسته ۵ هزار نفر را مشغول کند پس این شرکت با این ظرفیت اشتغال باید موردحمایت بیشتر قرار گیرد. اگر دولت نمی‌تواند فرمول حمایت را تغییر دهد، با حفظِ یارانه تولیدی، یارانه ایجاد اشتغال را نیز در نظر بگیرد. پنج هزار نفر نیروی شاغل در چنین شرایطی بسیار چشمگیر است.
وی، ضمن ابراز نگرانی از وضعیت کنونی شرکت هفت‌تپه گفت: الآن با این اعتصابات، شرکت هفت‌تپه یک ماه از اورهال عقب می‌ماند و شرکت‌های پیرامون در حال اورهال هستند. این یعنی ضربه به شرکت. متأسفانه بخش خصوصی که هیچ تجربه و سررشته درزمینهٔ نیشکر نداشتند تصمیمی که در ابتدا باید می‌گرفتند را در آخر گرفتند. اگر آقای آمیلی را همان ابتدا می‌آوردند شاید وضعیت از الآن بهتر بود. اولین اشتباه آن‌ها این بود که مدیریت را به افراد بی‌تجربه سپردند که هیئت‌مدیره را کامل به هم زد و سیستم جامعی که هفت‌تپه روی آن بود را از هم پاشاندند.
شلختگی در مدیریت
راضی صرخه، عضو هیئت‌مدیره نظام صنفی کشاورزان شوش و مدیر اسبق تحقیق و توسعه شرکت کشت و صنعت نیشکر هفت‌تپه مشکلات کنونی در هفت‌تپه را تابع شلختگی در مدیریتِ گذشته می‌داند توضیح می‌دهد: مدیریت هفت‌تپه دیسیپلین خاص خودش را داشت. دیسیپلین کارمندی و کارگری. کارمندی تنها کارهای مدیریتی انجام می‌دادند و کارگر هم تابع نظرات مدیریت بالادستش بود. الآن متأسفانه حاکمیتی که در شرکت وجود دارد این‌چنین است که همه در یک سطح قرار گرفتند و کارگرهایی هستند که الآن مدیر شدند. هیچ کارگرِ زیردستی حرف بالادستی را نمی‌پذیرد. ضمن اینکه مدیران، تجربه کافی را ندارند و ساختار اصلی هفت‌تپه که بر آن بنیان نهاده شده بود نیز برهم‌خورده است.
صرخه افزود: در هفت‌تپه دو بخش صنعت و کشاورزی وجود دارند. بخش صنعت مجزا از کشاورزی نیست و وابسته به بخش کشاورزی است. این دو متأسفانه به علت مدیریت غلط از سال ۸۶ با ورود افراد خاص که از شرکت‌های دیگری آمدند ادوات سنگینی را وارد زمین‌های کشاورزی کردند و زمین‌های کشاورزی را از حالت توانمندی و تولید انداختند.
وی گفت: رکورددار تولید در سطح دنیا بودیم و الآن پایین‌ترین تولید را داریم. در گذشته زمینی که به ۷۰ تا ۸۰ تن تولید می‌رسید را «اوت» می‌کردیم اما الآن مزرعه‌ای که به ۶۰ تن برسد همه خوشحال می‌شوند. ما تا ۱۹۵ تن هم رکورد داشتیم و ما رکورددار دنیا ازنظر تولید نیشکر در یک هکتار بودیم. هیچ مزرعه‌ای در دنیا ۱۹۵ تن تولید نداده است. مزرعه شماره ۵۱۴ پلاک ۳۰ که تصاویرش موجود هست ۱۹۵ تن در هکتار نیشکر داد.
عضو هیئت‌مدیره نظام صنفی کشاورزان شوش اظهار کرد: متأسفانه به علت مدیریت غلط کشاورزی و ورود تفکر اشتباه بهره‌برداری از زمین‌های کشاورزی باعث شده که این اراضی از تولید مطلوب خارج شوند و درنتیجه عملکرد در واحد سطح پایین می‌آید.
صرخه افزود: خروج نیروهای زبده آسیب جدی به این شرکت زد. هفت‌تپه بهتر است در ساختارهای خودش تجدیدنظر کند. فکر می‌کنم ساختار هفت‌تپه شکسته شده است و باید با کمک دولت بازسازی شود و به مدیران لایق و شایسته که بتوانند مدیریت کنند سپرده شود. هر بخش خصوصی هم که بیاید نمی‌تواند تولید و عملکرد را بالا ببرد. سطح کشت را پایین می‌آورد و زمین‌ها را به کشت‌های فرعی و غیر نیشکری می‌دهد و هزینه‌اش کمتر و درامدش بالاتر می‌رود.
دولت رهاسازی کرد، بازسازی نکرد
عضو هیئت‌مدیره نظام صنفی کشاورزان شوش درباره موضع دولت در خصوص شرکت هفت‌تپه گفت: دولت به‌هیچ‌وجه به فکر بازسازی نبود و رهاسازی کرده است. دولت باید آن را به سودرسانی برساند نه اینکه حراج کند. دولت این شرکت را رها کرده است. هفت‌تپه برای مدیریت باید به کارشناسان زبده خودش سپرده شود. هفت‌تپه یک سیستم خاصی دارد و هیچ کارشناسی از بیرون نمی‌تواند آن را مدیریت کند. هفت‌تپه اساسِ نیشکر در استان بود و کسی جز اهالی آنجا دانش مدیریتش را ندارند. این شرکت به افراد نالایق سپرده شد که اطلاعی از کشاورزی نداشتند. کسانی باید بیایند که اهلیت این کار را داشته باشند.
صرخه پیشنهاد کرد: در وضعیت فعلی به نظرم شرکت به‌صورت سهام به کارکنان و مردم شوش سپرده شود و پول حاصل از این واگذاری در اختیار هیئت‌مدیره‌ای که توسط مجمع سهامداران انتخاب می‌شود قرار بگیرد و دولت برای حداقل پنج سال به شرکت کمک کند که به سودرسانی برسد. همچنین بازسازی کامل شرکت خصوصاً بخش صنعتی و کشاورزی را دولت بر عهده بگیرد تا هفت‌تپه به روزهای خوش گذشته‌اش برگردد.
کارگر نباید سپر بلا باشد
وضعیت هفت‌تپه باعث شد موقعیت فعالان کارگری نیز دچار مشکل شود. تا جایی که تعدادی از فعالان کارگری بازداشت و به زندان رفتند اما پس از مدتی حکم تبرئه شش کارگر که متهم به تجمع غیرقانونی و اخلال در نظم عمومی بودند صادر شد.
محمود خدایی، فعال حقوق کارگری گفت: ابتدا مطالباتمان به خاطر تعلل در پرداخت حقوق ماهیانه و درخواستِ قراردادی شدن بود که قراردادی شدیم اما حقوق ماهیانه را به‌موقع پرداخت نمی‌کنند.
خدایی افزود: هر موقع که نیاز دانستند کارگر را سپر خودشان قرار می‌دهند. الآن که مالکان، دادگاهی شده‌اند طوری رفتار کردند که کارگر اعتصاب کند و آن را سپر بلا قرار بدهند. البته ما در ۱۵ روزِ اولِ اعتراضات، جلوی کارگران را برای ورود به شوش گرفتیم و اعتصابات تنها در محوطه شرکت بود. ولی با عواملی که خودشان داشتند مسیرِ کشیدنِ اعتراض به شوش را هموار کردند.
وی توضیح داد: این بار خودشان اتوبوس فرستادند که برویم شوش. این در حالی است که در اعتصابات گذشته برای رفتن به شوش اتوبوس‌ها را خراب می‌کردند که از آن‌ها برای رفتن به شوش استفاده نشود. پرداخت حقوق، پرداخت به‌موقع بیمه، سپر بلا قرار ندادنِ کارگر، بازگشت به کارِ کارگران اخراجی از مطالبات جدی ما است. مالکان در دادگاه الآن در حال تلاش برای امتیاز گیری و گرفتنِ تخفیف در دادگاه هستند. ما از بخش خصوصی ناراضی هستیم و نتوانسته به مطالبات حقوق و صنفی ما را رسیدگی کند. دولت ضمن محاکمه آن‌ها، گوشه چشمی به کارگران داشته باشد. ما نان می‌خواهیم. صبر و تحمل ما حدی دارد.
باوجود تمام هماهنگی‌هایی که با محمد کعب عمیر نماینده مردم شوش در مجلس شورای اسلامی برای گفتگو در خصوص آخرین وضع اعتصابات و شرایط پرداخت حقوق شرکت نیشکر هفت‌تپه صورت گرفت ولی وی درنهایت با عدم پاسخگویی، از انجام گفتگو در این خصوص خودداری کرد.
کرونا در برزخ
وضعیت شرکت نیشکر هفت‌تپه در حالت برزخ است. در این شرایط کارگران باوجود شیوع شدید کرونا و دمای بالای ۵۰ درجه هنوز دست از اعتصابات برنداشتند. کارگران هفت‌تپه نمونه و گلچینی از مدل‌های اعتراضی را تجربه کردند.
روزی تابوت هفت‌تپه را به‌صورت نمادین در شهر تشیع کردند و روزی دیگر سفره‌ای خالی را در مرکز شهر پهن کردند. اخیراً نیز با راه‌اندازی راهپیمایی و سینه‌زنی نمادین به سراغ اداره کار شوش رفتند. بااین‌حال دولت هنوز پاسخ مناسبی که کارگران را قانع کند نداده است.
آیا کارگران دست از اعتصاب می‌کشند یا رو به برگزاری مدل‌های دیگری از اعتصاب نمادین می‌زنند؟ شاید نتیجه دادگاهِ مالکانِ هفت‌تپه در رفتار معترضین تعیین‌کننده باشد.
قاسم منصور آل کثیر/مهر