سرنوشت مبهم اعتبارات آب و فاضلاب خوزستان
هورنیوز – بیایید یک وضعیتی را با هم تصور کنیم. مثلا تصور کنید همین لوله‌های معمولی که فاضلاب و آب‌های مصرفی منزل را به داخل چاه یا جوی‌های آب منتقل می‌کنند و چند سانت هم بیشتر قطر ندارند، وظیفه انتقال آب‌های ناشی از بارش‌های شدید را هم برعهده داشته باشند، یعنی چند ده و چند صد میلیمتر باران ببارد، آن هم در یک مدت‌زمان کوتاه، وضعیت شبیه وقوع سیل باشد و تمام معابر و خیابان‌ها را آب بردارد و تنها مسیر انتقال این حجم آب وسیع همان لوله‌هایی باشند که آب استحمام و ظرفشویی و… را منتقل می‌کنند. اتفاقی که در خوزستان و شهرستان‌های مختلف آن درحال وقوع است و روزهاست زندگی مردم، آمد و شد و تمام افعال‌شان را تحت‌تاثیر قرار داده و مختل کرده، به همین سادگی به وجود آمده است. لوله‌های فاضلاب خانگی وظیفه انتقال آب‌های سطحی و زیاد ناشی از بارندگی را دارند و طبیعی است که نمی‌توانند این را هم به سرانجام برسانند و نتیجه می‌شود نیز همین که چند روزی است فیلم و تصاویرش را تماشا می‌کنیم و خانه و زندگی مردم در خوزستان را فاضلاب برداشته و با هرکسی از حاضران و مطلعان این وضعیت حرف می‌زنیم جز همین‌ها و جز مظلومیت خوزستان حرفی ندارد. به هرحال با تمام این تفاسیر آن چیزی که مشخص است صورت‌مساله و علت ماجرای مشمئزکننده‌ای است که سال‌هاست در خوزستان رخ می‌دهد و زندگی مردم را مختل کرده است و آن چیزی که مشخص نیست این است که چرا تا به‌حال هیچ اقدامی برای بهبود وضعیت موجود صورت نگرفته است و علی‌رغم ورود رهبری به ماجرا و وعده‌های مختلف دولتی‌ها هنوز فاضلاب میهمان ناخوانده مردم خوزستان است.
کاری بکنید، کاری می‌کنیم، کاری نکرده‌اند!
اگر قرار باشد در تشریح وضعیت خوزستان بنویسیم تا فردا صبح می‌شود گفت و نوشت و صفحه‌ها پر کرد. اینکه سطح مصائب و مشکلات خوزستان را به ماجرای فاضلاب اخیر هم تقلیل دهیم، اجحاف در حق مردم این استان است که هر روزشان را با یک مساله و ماجرا شب می‌کنند. روزگاری درگیر ریزگردها هستند و کسی فکری به حال‌شان نمی‌کند، روزگاری در کنار پرآب‌ترین رود کشور مشکل آب دارند و با تانکر آب به در خانه‌هایشان می‌فرستند، روزگاری تبعیض و شکاف اجتماعی و اقتصادی خون‌شان را به جوش می‌آورد و به تمام مصائب قدیم و جدیدشان دامن می‌زند، روزگاری هم نیشکر هفت‌تپه و… را با خصوصی‌سازی از چنگ‌شان در می‌آورند و کارگران‌شان را بیکار می‌کنند. خلاصه نوشتن از خوزستان به همین سادگی‌ها نیست. با علم و توجه به تمام آنچه گفته شد نکته قابل‌تامل در ارتباط با مشکلات خوزستان مساله وعده‌هایی است که سال‌هاست عملی نمی‌شود. مساله پیشنهادها و شعارها و بی‌عملی‌هاست. در همین ماجرای فاضلاب خوزستان به‌عنوان نمونه عینی و درجریان، می‌توان به چند نمونه از اظهارات جالب و البته تاسف‌برانگیز اشاره کرد.
اقدام خواهیم کرد!
رضا اردکانیان، وزیر نیرو درخصوص مشکلات فاضلاب اهواز گفت: «برای حل مشکل فاضلاب اهواز به صورت کوتاه‌مدت و میان‌مدت درحال برنامه‌ریزی و در تلاش هستیم با استفاده از منابع عمومی، کمک دولت و استفاده از صندوق توسعه ملی این پروژه را هرچه زودتر به نقطه اطمینان‌بخشی برسانیم. طرح جامعی برای حل مشکل فاضلاب اهواز آماده شده و منابع مالی آن مشخص است، پس برای حل این مشکل با مشارکت دستگاه‌های دیگر و حمایت دولت، طبق برنامه‌ریزی و طراحی صورت‌گرفته در کوتاه‌ترین زمان، اقدامی اساسی انجام خواهیم داد. ریشه مشکل فاضلاب اهواز مهیا نبودن سیستم‌های جمع‌آوری آب‌های سطحی است و این موضوع مستلزم این بوده که در سال‌های گذشته اقداماتی در زمینه جمع‌آوری آب‌های سطحی توسط مدیریت شهری صورت می‌گرفته است.»
باید اقدام شود!
سیدراضی نوری، عضو مجمع نمایندگان استان خوزستان در مجلس در ارتباط با مشکل فاضلاب خوزستان گفت: «در تاریخ ۹۶.۱.۱۵ دولت مصوبه‌ای را برای تامین اعتبار به‌منظور حل مشکلات اساسی استان خوزستان به‌ویژه بحث فاضلاب داشت اما متاسفانه حدود دوسال و نیم از این تاریخ گذشته و اقدام عملی صورت نگرفته است. سوءمدیریت‌ها باعث شده در پی بارش‌ها، آب فاضلاب وارد شهر شده و مشکلات عدیده‌ای را برای مردم ایجاد کند. دولت باید با جدیت مصوبه خود را که حل مساله فاضلاب و برق استان است، دنبال کند. ما شاهد هستیم به دنبال بارش‌ها شبکه فاضلاب به درستی عمل نکرده و آب آن پس‌زده و باعث قفل شدن شهر می‌شود. در بارش‌های اخیر نیز به دنبال باران فاضلاب نتوانسته به درستی تخلیه شود و به داخل شهر پس زده است. مردم از این وضعیت ناراضی هستند.»
اقدام نشده است!
این دو نمونه بالا مشتی از خروارها اظهارنظر و وعده و وعیدهایی است که در ارتباط با رفع مصائب و مشکلات خوزستان حداقل در چند دهه اخیر صورت گرفته است. اما به اندازه حداقلی از این گفته‌ها و وعده‌ها اقدام عملی در خوزستان صورت نگرفته است که اگر گرفته بود مردم خوزستان روزها را با گرد و خاک سپری نمی‌کردند، اگر کاری شده بود الان به جای لذت بردن از بارش باران درحال پمپاژ فاضلاب از خانه‌هایشان نبودند، اگر اتفاق مثبتی افتاده بود، آن همه شکاف و تبعیض در این استان عریان نبود. خلاصه اینکه مشکلات خوزستان همه این نیست و بیشتر از اینهاست که بشود با کلمات آن را بیان کرد.
اختلاط سیستم انتقال آب سطحی و فاضلاب
تا اینجا مشخص شد قرار بر کار نیست، اما کمی متمرکز‌تر در ارتباط با مشکل امروز خوزستان می‌نویسیم. مهدی قمشی، عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید چمران اهواز و از مسئولان سابق استان به تشریح وضعیت موجود و علت اصلی بالاآمدن فاضلاب در نقاط مختلف استان و این مشکل کهنه پرداخت و گفت: «در اهواز سیستم دفع فاضلاب خانگی از سیستم آب‌های سطحی جدا نیست و سایز لوله‌های فاضلاب متناسب با دفع فاضلاب خانگی طراحی شده، بنابراین قدرت دفع آب‌های سطحی ناشی از بارندگی‌ها را ندارد و هیچ‌وقت نداشته و نخواهد داشت. درحال حاضر هم اتفاق جدیدی نیفتاده است. همیشه اهواز در مواجهه با این آب‌ها مشکل داشته، فقط روزبه‌روز بدتر شده است. فرسودگی سیستم، گرفتگی‌ها و ورود اجسام معلق در لوله‌ها و اشکالات نقطه‌ای این فاضلاب‌ها باعث شده مساله بروز و شدت بیشتری داشته باشد. راه‌حلی هم که می‌شود پیشنهاد کرد این است که سیستم دفع آب‌های سطحی در اهواز از فاضلاب جدا شود و برای آن یک طراحی مناسبی براساس هیدرولوژی شهری اهواز صورت گیرد.»
تامین اعتبار ۱.۲ میلیارد دلاری از صندوق توسعه ملی چه شد؟
یکی از مسائلی که همواره برای حل مشکلات خوزستان در قامت بهانه و توجیه از سوی مسئولان استانی مطرح می‌شود، ماجرای کمبود اعتبارات و منابع است. در همین ماجرای ساماندهی وضعیت فاضلاب و آب‌های سطحی استان هم این ماجرا به کرات تکرار شد و می‌شود. اما نکته این است که استانداران در زمان‌های مختلف در اظهارات گوناگون خبر از راه‌هایی برای تامین اعتبارات داده‌اند. یکی فاینانس خارجی، یکی صندوق توسعه ملی و… .
یعنی بارها گفته شد با وجود قصور دولت‌ها در تخصیص اعتبارات این راه‌ها برای تامین منابع و اعتبارات وجود دارند. غلامرضا شریعتی، استاندار فعلی خوزستان در سال ۹۵ با بیان اینکه حل مشکل فاضلاب خوزستان نیازمند سه‌هزار میلیارد تومان است، گفت: «در سراسر استان خوزستان مشکل آب و فاضلاب وجود دارد. در بیشتر شهرستان‌ها در زمینه آب شرب مشکل کمی و کیفی وجود دارد. سیستم فاضلاب شهرهای استان نیز فرسوده است یا در برخی شهرها در دوران جنگ آسیب‌هایی به شبکه فاضلاب وارد شده است. برای سه طرح آبرسانی غدیر، جنوب‌شرق و شمال‌شرق ۱۴۶۰ میلیارد تومان لوله خریداری شده است. با این وجود، برای اجرای کامل این طرح‌های آبرسانی، به حدود ۳۶۰۰ میلیارد تومان اعتبار نیاز است. در برنامه است که در پنج شهر خوزستان تصفیه‌خانه فاضلاب به صورت فاینانس ایجاد شود و پنج شهر دیگر نیز به آنها افزوده خواهد شد. در جلسه‌ای با حضور معاون اول رئیس‌جمهور، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، وزیر نیرو و مسئولان مرتبط، مشکلات فاضلاب خوزستان را مطرح کردیم؛ در این جلسه مشکلات ایجادشده در بیمارستان سینا و مشکلات سلامتی ناشی از فاضلاب را مطرح کردیم و همه به مشکلات فاضلاب استان اذعان داشتند.
در این جلسه مقرر شد به مشکل فاضلاب استان خوزستان به صورت ویژه پرداخته شود و ۱.۲ میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی برای حل مشکل فاضلاب خوزستان اختصاص داده شود و برای تامین دیگر اعتبارات موردنیاز راهکاری به صورت فاینانس در نظر گرفته شود.» البته هیچ‌وقت خبری از این اعتبارات تخصیص و محل هزینه‌کرد آنها شنیده نشد، حتی صادق حقیقی‌پور، مدیرعامل سازمان آب و فاضلاب خوزستان در مرداد ماه امسال از دستور مستقیم رهبر معظم انقلاب برای حل این مشکل با برداشت سرمایه از صندوق ذخیره ملی خبر داد، آن چیزی هم که عیان است و می‌بینیم نشان از کار و فعالیت مثبت نیست، آن سه‌هزار میلیاردی هم که شریعتی گفته بود برای ساماندهی وضعیت فاضلاب نیاز است حالا و به گفته خودش به هفت‌هزار میلیارد رسیده است. اما چیزی که بی‌تغییر مانده، وضعیت شهر و مردم خوزستان است.
از ۹ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان ۳هزار میلیارد اختصاص داده شد که آن هم در اهواز هزینه نشد
قمشی در تکمیل ماجرای تامین اعتبارات برای حل مساله فاضلاب و ناظر به وعده‌های متعدد در این باره گفت: «از آنجایی که من خاطرم هست، یعنی از حدود ۲۰ سال پیش بحث‌هایی بود که به هر طریق این مساله و مشکل حل شود. یادم هست بحث فاینانس خارجی مطرح بود تا مشکل مردم حل شود اما تا امروز به سرانجام نرسیده است.
در سال ۹۴ زمان استانداری آقای مقتدایی خود من در شورای عالی آب بودم و به‌عنوان مشاور استاندار حضور داشتم. آن وقت آقای جهانگیری تصویب کرد حدود هشت‌هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان برای مشکل فاضلاب و دفع آب‌های سطحی خوزستان اختصاص داده شود. آن موقع گفتند و قرار شد این مبلغ طی چهار سال به اهواز تزریق شود. بعد از آن هم دوباره سال ۹۶ همین مصوبه در زمان استانداری شریعتی (استاندار فعلی) مطرح و قرار شد مبلغ ۹ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان طی سه سال اختصاص داده شود تا مشکل فاضلاب و انتقال آب‌های سطحی حل شود. ولی ظاهرا از این ۹ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان فقط همان سال ۹۶ یک درصد حدود سه‌هزار میلیارد تومانی تخصیص داده شده که آن هم در استان هزینه شد ولی در شهرهایی غیر از اهواز هزینه شد و بیشتر در آبادان احتمالا به کار گرفته شده است. با این وصف اما این هزینه‌ها در آبان هم جواب لازم را نداده و مشکلات آنجا هم پابرجاست. این ۹ هزار و ۵۰۰ تومان در ادامه مسیر همان هشت‌هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان بود که چیزی از آن محقق نشد و فقط بعد چند سال قدری بیشتر شد که از آن هم سه‌هزار میلیاردش گویا محقق شد که در جایی غیر از اهواز هزینه شد. تا آنجایی هم که می‌دانم در سال ۹۷ و ۹۸ چیزی اختصاص داده نشده است.
در ارتباط با آن مبلغی که قرار بود از صندوق توسعه اختصاص داده شود تا مشکل فاضلاب خوزستان حل شود گمان می‌کنم چون دولت توان تخصیص اعتبارات پیش‌بینی‌شده را نداشت صندوق توسعه ملی باید به کمک دولت می‌آمد به هرحال همه این مبالغ در کنار ماجرای فاینانس و… در یک قالب هستند و همه قرار بود مساله‌ای را حل کنند که هیچ‌کدام کارساز واقع نشد و به استان تزریق نشده است و اگر هم چیزی آمده برای مسائل بحرانی‌تر هزینه شده است.»
راهکارهایی که مدنظر دارند هم اصولی نیست
این عضو هیات‌علمی دانشگاه شهید چمران و متخصص حوزه آب در پایان در نقد راهکارهایی که برای رفع مشکل فاضلاب استان خوزستان طرح می‌کنند، گفت: «بارندگی دو روز پیش بیشتر شبیه یک فاجعه بود و می‌توانم بگویم هیچ بخشی از آب باران تا این لحظه از شهر خارج نشده است. راهکارهای ارائه‌شده همان‌طور که گفتم جداسازی لوله‌های انتقال فاضلاب و آب‌های سطحی است اما گمانه‌هایی وجود دارد که به جای این کار صرفا می‌خواهند قطر لوله‌ها را افزایش دهند که این هم اشتباه است. هرچند شاید مشکل را تا حدی حل کند اما اگر آب سطحی از فاضلاب جدا نشود هر دو با هم به رود می‌ریزند و بعد ما شاهد آلودگی شدید رود خواهیم بود، رودی که مردم از آب آن برای کشاورزی و شرب و… استفاده می‌کنند. آب‌های فاضلاب شهری باید هدایت شود به تصفیه‌خانه‌های فاضلاب و آب‌های سطحی به رودخانه ، اختلاط این دو اصلا علمی نیست. اگر این امور صورت نگیرد محکومیم همین وضعیت فعلی اهواز را به رسمیت بپذیریم و مردم هم صدایی ازشان درنیاید.»
به هر حال تفسیر آنچه غیرقابل انکار است اهمیت بالای استان خوزستان، ثروت سرشار و موقعیت خاص استان و مردمان آن است که ذیل بی‌توجهی و سهل‌انگاری مسئولان کمتر توجهی به آن نمی‌شود. مرداد امسال مرتضی شهیدزاده، مدیرعامل صندوق توسعه ملی گفت: «استان خوزستان بیشترین منابع ارزی را از صندوق توسعه ملی استفاده کرده است. بیش از یک‌هزار میلیارد تومان اعتبارات ریالی به خوزستان اختصاص یافته و هیچ استانی به این میزان استفاده نکرده است.» اما در میدان و آنچه در برابر چشمان ما و مردمان این استان است جز مشکلات و مصائب متعدد در حوزه‌های مختلف نیست. به نظر می‌رسد خیلی زود باید ابتدا شفاف شود این منابع کجا هزینه می‌شود و علت این وضعیت نابسامان استان در کجاست؟
فرهیختگان