خطر سیلاب در کمین خوزستان
هورنیوز – در دو سالی که گذشت، خشک‌سالی خوزستان را به‌شدت آزار داده بود ولی به فکر هیچ‌کسی خطور نمی‌کرد در فروردین‌ماه ۹۸ آن‌چنان سیلابی می‌آید که در نیم‌قرن اخیر خوزستان بی‌سابقه باشد.
سیلابی که بسیاری از متخصصان منابع آب و محیط‌زیست را حیرت‌زده و انگشت‌به‌دهان کرد، سیلاب فروردین امسال با چنان شدتی آمد که هر چیز بر سر راه خود را برمی‌داشت، می‌شست و می‌برد. سیلیِ سیلاب به شهرهای خوزستان و ساکنانش آن‌چنان سهمگین بود که هنوز خاطره آن در ذهن ساکنان مناطق سیل‌زده خوزستان مانده است.
هشت ماه پس از وقوع سیلاب سهمگین فروردین ۹۸ دوباره زنگ خطر به صدا درآمده است و همه نگران سیل دوباره هستند. این وسط سیل بندهایی که توسط مردم و نیروهای مردمی ساخته شدند، تنها نقطه امید و آخرین سد مقاومت در برابر سیلاب بودند.
زور سیلاب فروردین ۹۸ اما آن‌قدر زیاد بود که در زورآزمایی سیل و سیل بندها، کمر برخی از سیل بندها شکست و آن‌ها دست‌ها را به علامت تسلیم بالا بردند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان با توجه به تخریب میزان زیادی از سیل بندها در سیل ابتدای سال جاری در خوزستان، تسریع ساخت سیل بندها را برای جلوگیری از سیل‌های احتمالی ساخت سیل بندها در استان حیاتی می‌داند.
کیامرث حاجی‌زاده به ورود سامانه بارشی به کشور اشاره می‌کند که خوزستان را نیز متأثر می‌کند. چیزی که استناد آن پیش‌بینی‌های هواشناسی و اطلاعیه‌های مدیریت بحران کشور است.
وی بر آمادگی برای استقبال از فصل زمستان تأکید و اضافه می‌کند که فرمانداران پیگیری سیل بندها و ترمیم آن‌ها و سازمان‌های آب و برق نیز برای لایروبی‌ها در حال انجام کار هستند.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان تأکید می‌کند که همه دستگاه‌ها از اکنون باید در آمادگی کامل به سر ببرند؛ چون هزینه‌هایی که ما در مقابله با بحران داریم، ده‌ها برابر بیشتر از پیشگیری از بحران است.
کرخه نقطه آسیب‌پذیر
بر اساس آنچه کیامرث حاجی‌زاده می‌گوید؛ آسیب‌پذیرترین نقطه ما در سیلاب حوزه کرخه است که از امروز باید به فکر آن بود؛ چراکه همین کرخه در سیلاب اخیر شهر اهواز را نیز تهدید کرد که البته برخی از این موارد به سبب خطای انسانی بود.
وی به وضعیت سیل بندهای خوزستان و از بین رفتن بیشتر سیل بندها در سیل اخیر اشاره می‌کند و می‌گوید: در شورای معاونان خوزستان برحسب دستور استاندار، رسیدگی و پیگیری وضعیت سیل‌بندها به حوزه معاونت عمرانی استانداری واگذار و سازمان همیاری شهرداری‌ها به‌عنوان مجری و متولی آن انتخاب شد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان می‌افزاید: از این مسیر وضعیت سیل بندها پیگیری می‌شود اما لازم است در ترمیم و احداث آن‌ها سرعت بیشتری صورت گیرد.
سیلاب فروردین‌ماه امسال به بسیاری از سیل بندها خسارت زد و اکنون بسیاری از سیل بندها باید ترمیم شوند. با دستور استاندار خوزستان این وظیفه به معاونت عمرانی استانداری خوزستان سپرده‌شده است.
سیلاب فروردین‌ماه امسال باوجود همه تلخی‌ها، تجربه‌ای شد برای بعدها و درس‌هایی هم به همراه داشت که اگر جدی گرفته شوند، دیگر شاهد خسارت‌های سیل فروردین ۹۸ نخواهیم بود؛ اما اگر متولیان نعل وارونه بزنند، آنگاه دوباره باید منتظر خسارت‌های میلیاردی ماند.
خسارت‌هایی که با توجه به وضعیت بسیار بد مالی دولت و کسری بودجه، هیچ امیدی به جبران آن‌ها و تخصیص اعتبارات نباید داشت اما ترمیم سیل بندها و استفاده از اقدامات احتیاطی و پیشگیرانه می‌تواند مانع همه این خسارت‌ها شود.
معاون حفاظت و بهره‌برداری منابع آبی سازمان آب و برق خوزستان به خبرنگار مهر، می‌گوید: تا چند ماه گذشته تقسیم‌بندی‌هایی برای ساخت سیل بندها انجام‌شده بود که هر حوزه را به یک‌نهاد داده بودند اما اکنون مدیریت ساخت سیل بندها بر عهده معاونت عمرانی استاندار خوزستان واگذارشده است.
به گفته حمیدرضا لشکری، یکی از مواردی که برای مقابله با سیل باید انجام شود، زهکش‌های بزرگ است که باید دارای دریچه‌های یک‌طرفه باشد.
وی این را هم اضافه می‌کند: در سیل بندها نباید لوله‌گذاری شود و کشاورزان باید توجه داشته باشند در مسیر سیلاب کشت نکنند.
اکنون همه راه‌ها به معاونت عمرانی استاندار خوزستان ختم می‌شود و معاونت عمرانی اکنون شلوغ‌ترین روزهای خود را سپری می‌کند.
اما روایت نمایندگان مردم خوزستان در مجلس همواره با روایت متولیان سیل و منابع آبی و مدیران دولتی متفاوت است و رگه‌های بیشتری از حقیقت در آن‌ها چشم می‌خورد.
کار چندانی نشده
علی ساری نماینده اهواز ازجمله نمایندگانی است که اعتقاد دارد که در زمینه ترمیم سیل بندها کار چندانی انجام‌نشده است و می‌گوید: همه‌چیز در حد همان کارهای ابتدایی که در زمان سیلاب انجام‌شده بود، مانده است. به گفته این نماینده مردم اهواز در مجلس، اقدامات انجام‌شده در راستای مقابله با سیل در همان حد اقداماتی است که زمان سیل صورت گرفته بود.
«در طول تابستان برای تکمیل اقدامات هیچ کاری در استان انجام نشد. تنها وزارت نیرو لایروبی‌هایی را به‌صورت سنتی انجام داده است و با چیزی که باید انجام می‌شد، بسیار فاصله دارد». این جملات ادامه سخنان ساری است، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس که پیگیر تبعات سیلاب در خوزستان بوده است.
وی در تکمیل حرف‌هایش می‌افزاید: فعالیت‌ها در خصوص سیل بندها در دو بخش داخلی و بیرون شهر موردنیاز است که کار ترکیبی بین وزارت کشور و وزارت نیرو است.
هرچند خوزستان از سیلاب به‌سختی گذر کرد و خوزستانی‌ها با نمره ناپلئونی و با ضرب‌وزور و تک‌ماده و تبصره درس سیلاب را پاس کردند اما در همیشه روی یک پاشنه نمی‌چرخد و اوضاع همیشه بر وفق مراد نیست، تا بارش دوم زمان زیادی نمانده و ترمیم سیل بندها تنها چاره‌ای است که برای دفع خطر سیلاب وجود دارد.
به اعتقاد این عضو خوزستانی کمیسیون اجتماعی مجلس، ترمیم سیل بندها به‌ویژه در داخل شهرها، تنها کاری که است که در این مدت کوتاه می‌توان انجام داد.
وی می‌افزاید: طبق آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌ها و به تفکیک حریم‌ها مشخص و اینکه کجا متعلق به کدام وزارت خانه است، مشخص‌شده است.
نماینده مردم اهواز در مجلس می‌گوید: دولت بسیار مصوبات بسیاری در این زمینه داشت و چون آیتم‌ها مدنظر نبود به شکل پرسش، تذکر و استیضاح در حال انجام است.
وی بیان می‌کند: با توجه به اینکه مجلس سال آخر خود را سپری می‌کند، از قدرت زیادی برای استیضاح وزرا برخوردار نیست و ما در این راستا به طرح سؤال اکتفا می‌کنیم.
همه این اتفاقات نه در شب بلکه در روز روشن آن‌هم در برابر دیدگان متولیان و دستگاه‌های نظارتی بود اما سکوت و تماشا تنها واکنش آن‌ها به زیر پا گذاشته شدن حریم و حد بستر رودخانه‌ها در اهواز بود و کمترین صدایی از آن‌ها بلند نشد.
طبق رسم و عادت قدیمی وقتی کار از کار گذشت و سیلاب آمد، متولیان منابع آبی از خواب غفلت بیدار شدند.
جابه‌جایی روستاهای سیل‌زده که در حریم و حد بستر رودخانه‌ها در خوزستان به‌صورت غیرقانونی و غیرمجاز ساخته‌شده بودند؛ تنها تصمیمی است که متولیان پس از صرف ساعت‌ها جلسه، به آن نتیجه می‌رسند!
روستاهایی که باید جابه جا شوند
معاون عمرانی روستایی بنیاد مسکن کشور که از زمان وقوع سیلاب درگیرترین مقام این نهاد است؛ ابتدا بر جابه‌جایی روستاهایی که در حریم و یا بستر رودخانه‌ها قرار دارند، اشاره کرد که این مورد مشکلاتی به لحاظ اجتماعی، بحث‌های قومی طایفه‌ای، اراضی کشاورزی و نوع معیشت خانواده‌های ساکن در آن مناطق داشته است.
محمدرضا شاملو، سخنانش را این‌طور ادامه می‌دهد: جلسات متعددی برگزارشده و طی تفاهم‌نامه‌ای با دانشگاه شهید چمران اهواز بنا شد مطالعه این روستاها و چگونگی برخورد با آن‌ها که حداقل مشکلات کمتری را برای مردم داشته باشد و روستاها با تمهیداتی ایمن شوند، انجام شود.
وی می‌گوید: حدود ۳۲۰ روستا در این بخش موردمطالعه قرار گرفت، ۱۴۰روستا فاقد مشکلات خاص بودند، از ۱۸۰روستای باقی‌مانده برای بیش از ۱۳۰ مورد آن دستورالعمل نوشته شد و ۴۶ روستا نیاز به اقدامات ویژه داشت.
معاون عمرانی روستایی بنیاد مسکن کشور می‌گوید: اکثر این ۴۶ در روستا در بستر و حریم رودخانه‌ها بودند که با هماهنگی‌های صورت گرفته بنیاد مسکن از اعتبارات روستایی بازسازی۱۳ روستا که دانشگاه طرح آن را آماده کرده بود، بر عهده گرفت و اکنون این اقدامات در ۹ روستا آغازشده است.
شاملو می‌افزاید: ۲۲۰ میلیارد تومان اعتبار بنیاد مسکن برای این بازسازی و بهسازی‌ها است که ۱۰۰ درصد این اعتبارات تخصیص خواهد یافت.
وی بیان می‌کند: تمهیدانی صورت گرفته است که این ۱۳ روستا به ۳۰ روستا افزایش پیدا کند و ساخت سیل بندهای روستایی به‌طور کامل توسط بنیاد مسکن انجام شود.
برای ترمیم سیل بندها، مطالعات مصوب و کار آن به دانشگاه شهید چمران سپرده شد، مطالعات اساتید این دانشگاه در زمینه سیل بندها مبنای کار در زمینه ترمیم سیل بندها شد.
۴۶ روستا نیازمند دایک حفاظتی
همچنین رئیس ستاد هماهنگی بازسازی مناطق سیل‌زده خوزستان دراین‌باره می‌گوید: بعد از مطالعاتی که دانشگاه شهید چمران داشت، ما به این جمع‌بندی رسیدیم که ۴۶ روستا نیازمند دایک حفاظتی است.
نصرالله دهقانی که دور زمانی چند مدیرکل راه و شهرسازی خوزستان بود و از زمان وقوع سیلاب چند ماهی است که ساکن خیابان ۱۳ کیانپارس اهواز شده، می‌افزاید: ساخت سیل بند وظیفه ذاتی بنیاد مسکن نیست اما به لحاظ اینکه به دنبال ایمن‌سازی روستاها بودیم، تاکنون توانستیم برای ۲۴ روستا اعتبار تأمین کنیم و مابقی نیز مقرر شد استانداری خوزستان تأمین اعتبار کند.
وی می‌گوید: از ۲۴ روستایی که در تعهد ما بود، عملیات اجرایی ۱۳ روستا آغازشده است و مابقی به‌زودی آغاز خواهد شد.
به گفته رئیس ستاد هماهنگی بازسازی مناطق سیل‌زده خوزستان، میزان اعتبار در نظر گرفته برای این ۲۴ روستا حدود ۷۰ میلیارد تومان است و بیشترین روستاها در دز و کرخه است که مربوط به شهرستان‌های باوی، شوش، اهواز و دزفول است.
دهقانی اضافه می‌کند: درزمینهٔ ساخت سیل بندها تقسیم‌کار شده، آن‌هایی که در مجاور رودخانه هستند، جزو وظایف سازمان آب و برق است و دایک های حفاظتی که پیرامون روستا را مشمول می‌شود بر عهده بنیاد مسکن است، بنیاد مسکن به‌طور متوسط دو تا دو و نیم دایک را برای هر روستا پیش‌بینی کرده است.
هرچند بنیاد مسکن بر اساس قانون وظیفه‌ای در برابر ساخت سیل بند ندارد اما بر اساس مصوبه قرارگاه بازسازی مناطق سیل‌زده خوزستان اکنون این نهاد وارد گود شده و ساخت سیل بندها و دایک های حفاظتی را برعهده‌گرفته است. حالا برای آن‌که دست سیلاب به روستاها نرسد، قرار شده تا به دور روستاها دایک های حفاظتی کشیده شود تا سیلاب نتواند آسیبی به آن‌ها بزند.
اما مدیرکل بنیاد مسکن خوزستان می‌گوید: سیل بندهای کنار رودخانه‌ها جزو وظایف ما نیست اما بنیاد مسکن بر اساس مصوبه قرارگاه سیل برای تعدادی از روستاهایی که در نقاط خطرساز قرار دارند و طبق مطالعات مشخص و مصوب شده است دایک حفاظتی می‌کشد.
مسعود انصاریان می‌افزاید: عملیات ساخت این دایک ها آغاز و مجموع این ساخت‌وسازها بین بنیاد مسکن و ستادهای معین تقسیم‌شده و دایک های حفاظتی به‌صورت رینگ دور روستاها احداث خواهد شد.
وی بیان می‌کند: در ابتدا ۲۲ روستا در اولویت قرار گرفت، طول هر یک از دایک ها یک تا دو و نیم کیلومتر و بر اساس مطالعات باید از خاک رس با تراکم بالای ۹۰ درصد باشد.
مدیرکل بنیاد مسکن خوزستان عنوان می‌کند: از میان روستاهایی که در سیل آسیب دیدند، در مرحله اول ۱۰ روستا ابلاغ‌شده و ۶۷ روستای دیگر ابلاغ خواهد شد و عملیات اجرایی آن‌ها نیز آغاز خواهد شد.
انصاریان می‌گوید: باید در کنار سیل بندها، کانال سیل‌بر به‌طور سریع بازگشایی شود و مردم نیز در بازسازی واحدهای مسکونی تسریع بخشند، بنیاد مسکن تنها کار تسهیل را انجام می‌دهد.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خوزستان بدون شک حرف‌های بیشتری برای گفتن دارد. او که در نخستین روزهای مسئولیت بزرگ‌ترین چالش دوران مدیریت خود را آن‌هم در همان ابتدای کار تجربه کرده است، هنوز هم از تبعات سیلاب فروردین‌ماه امسال فارغ نشده است. طبق گفته این مقام مسئول در استانداری خوزستان ۱۰۰ کیلومتر سیل‌بند در استان در حال احداث است.
نیاز به ۶۰۰ کیلومتر سیل بند
طبق گفته فاضل عبیات بر اساس بررسی‌های انجام‌شده، در مجموع ۶۰۰ کیلومتر سیل بند در رودخانه‌های استان نیازمند بازسازی هستند که بر اساس اولویت‌های مشخص‌شده برای ۱۸۳ روستا، موضوع احداث سیل‌بند جناحین رودخانه‌ها مدنظر قرارگرفته است.
وی ادامه می‌دهد: بر اساس اولویت‌ها کار در شهرستان‌های اهواز، شوش و شوشتر آغازشده و پیشرفت خوبی داشته است.
به گفته معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خوزستان، کار احداث و ترمیم حدود ۱۰۰ کیلومتر سیل‌بند در این شهرستان‌ها تاکنون بیش از ۴۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است.
عبیات می‌گوید: برای ترمیم سیل‌بندها در دزفول، گتوند، حمیدیه، دشت آزادگان، هویزه و سایر شهرستان‌ها نیز پیگیری‌ها انجام شده است و در روزهای آینده عملیات ترمیم آغاز می‌شود.
وی یادآور می‌شود: تاکنون تا حدودی از اعتبارات استانی برای عملیات احداث سیل‌بندها استفاده‌شده اما درمجموع به بیش از ۲۰۰ میلیارد تومان اعتبار در خوزستان برای این امر موردنیاز است.
وی می‌گوید : در احداث سیل‌بندها مسائل فنی در نظر گرفته‌شده و علاوه بر سیل‌بند کنار رودخانه، برای ۳۰ روستا که بیشتر در معرض خطر آب‌گرفتگی قرار دارند، حلقه محافظتی به‌صورت سیل‌بند خاص احداث خواهد شد.
عبیات با اشاره به در پیش گرفتن راهبرد درجا سازی و ایمن‌سازی برای روستاها، می‌افزاید: راهبردی اتخاذشده تا نیازی به انتقال و جابه‌جایی روستاها وجود نداشته باشد که شامل اقداماتی مانند افزایش رقوم کف روستاها و احداث حلقه‌های محافظتی است.
اگر در سیلاب فروردین‌ماه امسال مسئولان و مردم خوزستان غافلگیر شدند اما اکنون این سیلاب تبدیل به درس عبرت و تجربه‌ای گران‌بها برای متولیان منابع آبی در خوزستان شده است، از طرفی هشت ماه از سیل ویرانگر می‌گذرد و نخستین بارش هم با خوش‌شانسی خوزستانی‌ها منجر به وقوع سیل نشد، اما همواره قرار نیست اوضاع بر وفق مراد آن‌ها پیش رود؛ بنابراین ترمیم سیل بندها و لایروبی کانال‌های سیل بر باید هرچه سریع‌تر انجام شود وگرنه این بار هم خسارت‌های میلیاردی به‌جا می‌ماند و حسرت‌های برجا مانده‌ای که هیچ فایده‌ای ندارد.