هورنیوز – کسری بودجه دولت دوازدهم در سال جاری از آن دسته مسائلی است که بسیاری از تصمیمات دولت را قابل پیش‌بینی و تبیین ساخته است. دولت‌ها در هنگامی که این رقم فزونی می‌یابد سعی می‌کنند تعهدات یارانه‌ای خود را به جامعه کاهش و از سوی دیگر درآمدهای خود را نیز از راه‌های مختلف افزایش دهند. در همین راستا سال گذشته سیدکامل تقوی‌نژاد رئیس سازمان امور مالیاتی خبر از احتمال افزایش مالیات بر ارزش افزوده داد. این درحالی است که یکی از موارد اصلاح‌ ساختار بودجه که در ماه‌های گذشته مطرح بود، بحث اصلاح ساختار مالیاتی بود.

ماه گذشته نیز یکی از اعضای کمیسیون اقتصادی مجلس خبر داد که نمایندگان قصد دارند قانون مالیات بر ارزش افزوده را اصلاح کند. این مالیات -که در حقیقت از مصرف‌کنندگان اخذ می‌شود- مدتی است که بر سر زبان‌ها افتاده و شایعاتی نیز درباره افزایش آن (پس از شوک افزایش قیمت بنزین) در جامعه مطرح است. اما در ارتباط با آثار و نتایج این اقدام احتمالی، به سراغ «آلبرت بغزیان» استاد اقتصاد دانشگاه تهران رفتیم تا نظر کارشناسی وی را جویا شویم:

بخش توزیع و تجارت کمتر از حقوق‌بگیران مالیات می‌دهد

آلبرت بغزیان درباره احتمال افزایش نرخ مالیات بر ارزش افزوده گفت: قانون مالیات بر ارزش افزوده‌ای که اکنون در ایران اجرا می‌شود، به هیچ وجه مشابه تجربه این نوع مالیات در کشورهای دیگر نیست. در حقیقت این مالیات به‌نوعی ایرانیزه شده است. ما هنوز در بسیاری از اقلامی که مشمول مالیات بر ارزش افزوده نیستند، شاهد اخذ غیرقانونی مالیات بر ارزش افزوده هستیم و این سوء استفاده‌ها بخاطر ضعف سیستم نظارتی در حوزه مالیات‌ستانی، هیچ جا ثبت نمی‌شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با تاکید بر این نکته که «اگر دولت بخواهد از محل مالیات درآمد داشته باشد، مسلما باید نرخ‌های بیشتری را تجربه کنیم و شاهد افزایش نرخ مالیات‌ها (از جمله مالیات بر ارزش افزوده) باشیم» بیان کرد: مالیات بر ارزش افزوده به‌نوعی همان مالیات بر مصرف است، زیرا مصرف‌کننده نهایی آن را پرداخت می‌کند. تولیدکننده سهمی در آن نداشته و آثار تولیدی آن ناچیز است.

وی در پاسخ به سوالی با این محتوا که «باتوجه به کمبود تقاضا در اقتصاد ایران ممکن است افزایش قیمت ناشی از رشد نرخ مالیات بر مصرف، رکود و کاهش تقاضا را به ضرر تولیدکننده بیشتر کند؟» توضیح داد: این مالیات هزینه و قیمت را برای مصرف‌کننده افزایش می‌دهد و در این شکی نیست. ولی این مالیات آثار مستقیم هزینه‌ای بر تولیدکننده ندارد.

بغزیان با تاکید بر این نکته که «افزایش مالیات بر ارزش افزوده مشمول مصرف‌کننده داخلی است و با صادر کردن کالا این مالیات اخذ نمی‌شود که به‌نفع رشد صادرات است» گفت: به‌همین خاطر این مالیات یک اثر انگیزشی برای افزایش صادرات و ورود ارز به کشور دارد.

این استاد دانشگاه تهران در دفاع از مالیات بر ارزش افزوده به مقایسه نرخ این مالیات با کشورهای دیگر پرداخت و با بیان اینکه «در برخی کشورها مالیات بر ارزش افزوده تا ۴۰درصد هم اخذ می‌شود» تصریح کرد: این مالیات صرف هزینه‌های کسری بودجه دولت می‌شود؛ کسری بودجه‌ای که اگر با مالیات بر ارزش افزوده، از مصرف کننده گرفته نشود، لاجرم با چاپ پول بی‌پشتوانه از همه مردم به شکل ناعادلانه گرفته می‌شود، زیرا آنانی که مصرف کمتری هم دارند نیز با کاهش ارزش پول خود در پرداخت هزینه کسری بودجه دولت و کاهش این کسری سهیم می‌شوند.

آلبرت بغزیان در پاسخ به این سوال که «در شرایط کمبود تقاضای کافی و رکود اقتصادی فعلی، آیا این مالیات کاهش تمایل به مصرف و کاهش تقاضا را به‌همراه نخواهد داشت و تولیدکنندگان از این امر متضرر نمی‌شوند؟» اظهار کرد: قطعا مالیات بر ارزش افزوده اثر قیمتی دارد و اجناس را گران خواهد کرد، ولی تولیدکنندگان این هزینه را نمی‌دهند. از این جهت، تولیدکنندگان انگیزه پیدا می‌کنند که به‌دنبال صرفه‌جویی و کاهش هزینه تمام شده کالا باشند تا بتوانند رقابت بهتری را انجام دهند. چون اگر قرار باشد همه اثر افزایش نرخ مالیات روی مصرف‌کننده باشد، تولیدکنندگان ما تنبل و کم‌کار خواهند شد! به همین دلیل، افزایش مالیات بر ارزش افزوده، هم درآمد برای دولت ایجاد می‌شود و کسری بودجه کاهش می‌یابد و هم گرایش به کاهش هزینه تولید و صادرات محصول افزایش پیدا می‌کند.

این کارشناس اقتصادی ضمن اشاره به این مسئله که «تولیدکننده‌ای که در هر شرایطی ابراز نارضایتی نکند و غر نزند، وجود ندارد و همه صاحبان سرمایه و کارفرمایان همیشه از وضعیت ابراز نارضایتی می‌کنند و این امری غریزی است» ادامه داد: بعضی از بخش‌ها مشمول مالیات بر ارزش افزوده نیستند، اما مستقیما از مشتری مالیات بر ارزش افزوده دریافت می‌کنند و یک ریال از آن را به دولت نمی‌دهند. مثلا کافه‌ها و رستوران‌های زیادی دیده می‌شود که چنین کاری می‌کنند و طبیعتا در شرایطی که نظارت‌های مالیاتی کامل نیست، این دسته اقدامات برای برخی راحت است.

در کشورهایی که مالیات بر ارزش افزوده اخذ می‌شود، معمولا فیش و صندوق‌های فروش مخصوص گذاشته می‌شود و دولت‌ها می‌توانند بر آن نظارت کنند. ولی در ایران به‌دلیل ضعف نظام مالیات‌ستانی فرار مالیاتی بسیار آسان است و چنین مسائلی راحت‌تر رخ می‌دهد.

بغزیان با تاکید بر این مسئله که بخش تجاری و توزیعی اقتصاد ایران بسیار کمتر از بخش کارگری و کارمندی مالیات می‌دهد، بیان کرد: سازمان امور مالیاتی در این زمینه باید دقت بیشتری داشته باشد. زیرا این نوع مالیات بسیار مناسب است و آثار توزیعی خوبی دارد چرا که این مالیات باز هم به‌صورت یارانه به جیب مصرف‌کنندگان بر می‌گردد.

نامه