هورنیوز – از شهر تاریخی هرمز اردشیر در اهواز، جز تپه کوهساران و آسیاباد تقرییا چیزی باقی نمانده است؛ خرابه‌های شهر قدیم هرمز اردشیر مربوط به دوره ساسانیان است و در محدوده کنونی اهواز قرار دارد. این اثر در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۴۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

با وجود اینکه این شهر قدیمی تعیین حریم شده است اما همچنان مورد غفلت واقع شده است و از ظرفیت و پتانسیل آن استفاده‌ای نمی‌شود در کنار این موضوعات می‌توان گفت عامه مردم آشنایی چندانی از وجود این شهر تاریخی ندارند؛ بدین منظور شامگاه سه شنبه در نشستی با عنوان “بررسی مکان یابی و جغرافیایی تاریخی شهر هرمز اردشیر” در خانه انجمن‌های مردم نهاد اهواز این موضوع مورد گفت و گو باستان شناسان و علاقه مندان میراث فرهنگی خوزستان قرار گرفت.

اهواز محروم از مطالعات تاریخی
یک عضو هیأت علمی تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز در این نشست بیان کرد: استان خوزستان از همه نظر مظلوم بوده است به طوری که این مظلومت را حتی در مطالعات تاریخی نیز مشاهده می‌کنیم.

علی بحرانی پور توضیح داد: در ۱۲ سال اخیر حدود ۲۰ پایان نامه تاریخ محلی در خصوص شهرهای مختلف خوزستان نوشته ایم و همچنان سعی می‌کنیم پژوهش جامعی در این باره به دست بیاوریم.

وی با بیان اینکه اهواز در دوره نفت دوباره متولد شد اما ریشه‌های قدیمی تری نیز دارد گفت: اهواز جایی در اطراف پیچ‌های رودخانه کارون است و به علت جلگه‌ای بودن کار باستان شناسی در آن بسیار سخت است.

این عضو هیأت علمی دانشگاه تصریح کرد: یکی از کارهای عمده و مهمی که می‌توانیم برای برند شدن شهر اهواز انجام دهیم این است که فرهنگ و تاریخ خوزستان را معرفی کنیم چراکه ما در اهواز جواهری داریم که هیچ شهری آن را ندارد.

وی گفت: درباره هسته اولیه شهر هرمز اردشیر باید به دنبال ارگ یا دنبال یک قلعه مرتفع بگردیم لذا به نظر می‌رسد یکی از مراکز آن تپه بی سیم اهواز در حصیر آباد باشد که بعدها توسعه پیدا کرده است و تا اداره پست خرم کوشک آمده است.

بحرانی پور گفت: در دوره قبل از فتوحات اسلامی هرمز اردشیر به دلایلی متروکه شد، درواقع پسر انوشیروان به عنوان حکمران خوزستان در هرمز اردشیر منصوب شد و در خوزستان شورشی به راه انداخت که موجب نابودی هرمز اردشیر شد.

وی گفت: در دوره عباسی نیز هرمز اردشیر رو به زوال موقت می‌رود که یکی از دلایل آن شورش زنگی‌ها بود و در قرن چهارم سیل عظیمی خوزستان را فرا می‌گیرد که سد شادروان اردشیر بابکان شکسته می‌شود و اغلب زمین‌های پایین دست کارون زیر آب می‌روند.

هرمز اردشیر بیدار در زیر شهر
فعال حوزه میراث فرهنگی خوزستان بیان کرد: اگر قدمت شهر اهواز را حتی از خود اهوازی‌ها بپرسید شاید ذهنشان از دوران قاجار فراتر نرود؛ نه‌تنها ذهن و خاطر اهوازی‌ها، که آثار و بناهای برجای مانده در قدیمی‌ترین بافت‌های شهر هم گویای همین امر است اما این نظری است که از روی مشاهدات روی زمین می‌توان به آن رسید.

مجتبی گهستونی افزود: واقعیت این است که در زیر شهر خسته و جنگ زده اهواز، شهری باستانی با هیاهویی خاموش آرام گرفته، بی‌صدا اما منتظر سربرآوردن از خاک و رخ تاباندن به اهل شهر و جهانیان است.

وی با بیان اینکه در زیر شهر اهواز تصویر هرمز اردشیر بیدار می‌شود توضیح داد: هرمز اردشیر همان شهری است که در سال ۱۳۱۰ آندره گدار، باستان‌شناس فرانسوی خرابه‌هایی از آن را حین کاوش کشف کرد و ثبت ملی‌اش را به وزارت فرهنگ و هنر وقت پیشنهاد داد به این ترتیب هرمز اردشیر؛ شهر پررونق و آباد دوران ساسانیان که پایه‌ها و ستون‌های شهر جدید اهواز روی شانه‌های آن بنا شده و پیشینه پرشکوه تمدنی این منطقه محسوب می‌شود، زنده شد و وجود تاریخی‌اش را به همگان اعلام کرد؛ البته نه به طور کامل بلکه بقایایی از آن با عنوان «خرابه‌های شهر باستانی هرمزاردشیر» که البته قابل مشاهده بود.

این فعال میراث فرهنگی گفت: این شهر اما دوباره و در طی دهه‌های گذشته و به واسطه عواملی چون جنگ تحمیلی و توسعه بی‌رویه شهر اهواز به فراموشی سپرده و از یادها محو شد و تنها نامی از آن در فهرست آثار تاریخی برجای ماند.

وی ادامه داد: حدود ۱۰ سال پیش اما زمانی که طرح قطار شهری اهواز زیر زمین را می‌کاوید و پیش می‌رفت، بر پیکر خوابیده هرمز اردشیر فرود آمد و دوباره آن را نیمه‌هشیار کرد؛ لایه‌های مخروبه شهر، ظروف و سفال‌های ساسانی دوباره از خاک سربرآورد و توجه دوستداران میراثی اهواز را که دنبال هویت گمشده خود بودند را جلب کرد.

گهستونی یادآور شد: خبر مشاهده سفال‌های تاریخی سال ۱۳۸۶ به گوش من رسید و درصدد ترغیب مسئولان مترو برای توقف طرح و تشویق مسئولان میراث خوزستان برای کاووش و نجات هرمز اردشیر برآمدم، تلاش‌های ما و سایر میراث دوستان و کارشناسان میراث خوزستان به ثمر نشست و پس از یک دهه مسئولان میراث در تعامل با سایر ادارات چون شهرداری و شورای شهر و مسکن و شهرسازی درصدد نجات شهر هرمز اردشیر از زیر خروارها خاک و هویت‌بخشی به شهر اهواز برآمدند.

وی گفت: امروز مردم اهواز در مورد تاریخ و پیشینه شهرشان چیزی نمی‌دانند و گلایه‌مندند که اهواز چیزی برای ارائه به گردشگران و سر بلند کردن ندارد درحالی که این شهر از قدیمی‌ترین تمدن‌های ایران زمین است و آشکار شدن هویت اصیل آن می‌تواند در ایجاد تحولات مثبت قومیتی، اجتماعی و فرهنگی در شهر اهواز تأثیرگذار باشد.

این دوستدار میراث فرهنگی گفت: در سال ۱۳۸۶ به ما اطلاع دادند یک دیوار باستانی که سفال‌هایی در آن وجود دارد، در منطقه‌ای از شهر اهواز پیدا شده و من به اتفاق کارشناسان میراث فرهنگی برای بازدید به منطقه رفتیم باستان شناس میراث فرهنگی با مشاهده و بررسی آثار موجود در محل، باستانی بودن آن را تائید کرد و همزمان و با فاصله چند روز بعد، چند لایه باستانی دیگر در نقاط مختلف شهر پیدا شد.

وی اضافه کرد: همچنین در نزدیکی کارگاه و محل احداث مترو نیز چند گور باستانی از زیر خاک بیرون آمد که وجود این لایه‌ها و مخروبه‌های باستانی، نشانگر پیدایش بخش‌هایی از شهر باستانی هرمز اردشیر بود که در سال ۱۳۱۰ ثبت ملی شده و به جز تپه آسیه‌آباد و محوطه کوهساران تاکنون اثری از آن نیست که البته یکی از دلایل آن توسعه سریع و ناهمگون شهر اهواز از دهه ۳۰ و ۴۰ به بعد است.

گهستونی بیان کرد: به هر روی از آنجا که در سال ۱۳۸۶ تا همین اواخر یعنی سال ۹۲ شهر اهواز اداره میراث فرهنگی نداشت، بنده به همراه سایر میراث دوستان سعی کردیم این خلأ را پر کرده و علاوه بر تلاش برای راه‌اندازی اداره میراث اهواز، موضوع احیای شهر هرمز اردشیر را هم پیگیری کنیم بنابراین از آنجا که طرح احداث مترو هم در سال ۸۶ آغاز شده بود، با متولیان مترو برای توقف موقت طرح وارد گفت‌وگو شده و موفق شدیم اداره کل میراث خوزستان را به انجام ۲ فصل کاووش در مناطق باستانی کشف شده، ترغیب کنیم، کاوش‌ها آغاز شد اما متأسفانه به دلیل سوءمدیریت مسئولان وقت میراث و تبانی احتمالی با مدیران شهرداری برای منصرف شدن از کاووش‌ها و توقف ساخت مترو، کاوش‌ها بدون ارائه هیچ دستاوردی به پایان رسید و تخریب‌ها و تعرض‌ها در مناطق باستانی یاد شده تداوم یافت که در این میان قربانی اصلی، شهر هرمز اردشیر و هویت تاریخی مردم این دیار بود.

وی افزود: امروز و با گذشت ۱۰ سال از کشف آثاری از شهر باستانی هرمز اردشیر پرسش ما از مسئولان وقت میراث و سایر ادارات شهر اهواز این است که چه برنامه‌ای برای احیا و بازمعرفی این شهر تاریخی دارند؟

این فعال میراث فرهنگی خوزستان گفت: در سال ۹۰ هم برای اولین‌بار باستانی بودن پارک کوهساران را رسانه‌ای کردم، تپه دیگری به نام آسیه‌آباد نزدیک ایستگاه مترو وجود دارد که لایه‌های باستانی در آنجا هم مشاهده شده است، پارسال هم در محدوده شرکت نفت، یک اسکلت قدیمی و مقداری سفال کشف شد و همچنین در سال‌های ۸۸ تا ۸۹ هم ۲ گور باستانی دیگر در منطقه شرکت نفت پیدا شد که همه اینها در فاصله‌های ۱۰۰، ۲۰۰ و ۳۰۰ متر تا یک کیلومتر از محدوده قطار شهری است که هر لحظه بیم تخریب بیشتر و نابودی کامل آن می‌رود.

وی گفت: همه این کشفیات نشان می‌دهد شهر هرمز اردشیر در زیر همین شهر فعلی اهواز و در هسته مرکزی آن است البته پیگیری ما بر آن نیست که شهر فعلی اهواز تخریب شود تا شهر هرمز اردشیر سربرآورد، بلکه خواست ما آن است که شهر، کاوش و بخش باستانی آن احیا شود، همان‌طور که تپه باستانی کوهساران کاوش و احیا و به یک منطقه گردشگری تبدیل شد.

گهستونی بیان کرد: متأسفانه اکنون تپه آسیه‌آباد که باستانی بودن آن محرز شده، وضعیت خوبی ندارد؛ روی آن دکل مخابرات و دورتادورش خانه احداث و به یک زباله دانی تبدیل شده است و باید پاکسازی و تبدیل به سایت موزه شود تا مردم اهواز آنجا را ببینند و از وجود تاریخ و هویت خود لذت ببرند.

وی گفت: آرامستان لهستانی‌ها، آشوری‌ها و کلدانی‌ها نیز با فاصله ۲۰۰ تا ۳۰۰ متری از محوطه‌های مذکور است آرامگاه علی بن مهزیاری هم با فاصله ۲۰۰ متری از محوطه‌ها است و رودخانه کارون نیز در فاصله ۲۰۰ متری آن قرار دارد و اینها یعنی یک محور جدید گردشگری در اهواز می‌تواند شکل بگیرد از سوی دیگر، کوه‌ها و بلندی‌های اهواز نیز با فاصله اندکی از این آثار است و این یعنی بحث گردشگری کوهستان و بحث گردشگری زمین شناسی نیز مطرح است.

این فعال میراث فرهنگی افزود: ما معتقدیم اگر مدیریت خوزستان و اهواز تمرکزش را روی اهواز میراث فرهنگی و اهواز گردشگری بگذارد، یک انقلاب و تحول اجتماعی اقتصادی فرهنگی در اهواز به‌وجود می‌آید، زیرا همه زیرساخت‌های لازم وجود دارد و فقط همتی برای احیا و ساماندهی آنها می‌خواهد این درحالی است که همه این سرمایه‌ها یا به عبارتی گنج‌های پنهان سراز خاک درآورده، در حال تخریب و تعرض و نابودی دوباره است.

اهمیت باقی مانده محوطه هرمزد_اردشیر
یک پژوهشگر دوران ساسانیان، مطالعات باستان شناختی شهر هرمزد اردشیر را به چند دوره تقسیم کرد و افزود: گام اول آن مربوط به سال ۱۳۱۰ است، در شهریور همان سال باستان شناسی که احتمالاً باید اندره گدار فرانسوی باشد در منطقه کنونی اهواز به اثاری از یک شهر ساسانی_اسلامی بر می‌خورد و در همان سال آن آثار را با نام خرابه‌های هرمزد_اردشیر به شماره ۴۳ ثبت ملی می‌کند.

حسین فیضی در ادامه گام دوم را شناسایی محوطه کوهساران در منطقه منبع اب اهواز معرفی کرد و گفت: در پی بررسی میدانی که مجتبی گهستونی فعال حوزه میراث فرهنگی در منطقه داشت او موفق به کشف یکی از حائز اهمیت ترین داده‌های باستان پژوهی شهر اهواز می‌شود.

وی ادامه داد: پس از آن باستان شناس‌ها برای بررسی دقیق‌تر به محوطه کوهساران هدایت می‌شوند و در نهایت نوروز رجبی در مقاله‌ای در نشریه باستان پژوهی، داده‌ها را گورهای چاهی و دخمک هایی از دوران ایلیمایی_ساسانی معرفی می‌کند.

این پژوهشگر گام سوم را نجات تپه آسیه آباد بر شمرد و گفت: در پی صحبت‌هایم در سال ۹۶ با مجتبی گهستونی پی به اهمیت تپه اسیه آباد بردم و از آن گزارشی تهیه کردم که نتیجه آن مکاتباتی با پژوهشکده باستان شناسی شد و پژوهشکده خواستار اقدامات قانونی برای حفظ اثر می‌شود.

وی تصریح کرد قسمت اعظمی از تپه آسیه آباد در گذر زمان و طی دهه‌های گذشته کاملاً نابود شده و این خود بیانگر اهمیت باقیمانده تپه به عنوان بخشی از محوطه ثبت ملی شده هرمزد_ اردشیر است.

فیضی تاکید کرد: در گام نهایی با پیگیری‌های مستمر دوستداران میراث فرهنگی تعیین حریم و عرصه تپه آسیه آباد در دستور کار سازمان میراث فرهنگی خوزستان قرار گرفته و اخبار حاکی است که کارهای مقدماتی و پژوهشی آن به وسیله شکوه خسروی در حال انجام است.

منبع: ایرنا