هورنیوز – نامگذاری یک روز به نام روز جهانی سازمان های مردم نهاد، گامی کوچک در جهت پاسداشت تلاش ها و دستاوردهای #سمن های فعال در نقاط مختلف دنیا با هدف “ساختن آینده ای بهتر برای همه” است.

عبارت «سازمان‌های غیردولتی» با تأسیس سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۵ که محتوای آن در ماده ۷۱ از فصل ۱۰ منشور سازمان ملل آمده‌است، به وجود آمد.

اولین تعریفی که از «سازمان‌های غیردولتی بین‌المللی» (INGO)  ارائه شده‌است مربوط می‌شود به قطعنامه ۲۸۸ ، ECOSOC به تاریخ ۲۷ فوریه، ۱۹۵۰،  که در آن اینچنین آمده‌است «هر گونه سازمان بین‌المللی که از طریق پیمان و معاهده بین‌المللی ایجاد نشده‌است».

نقش اساسی سازمان‌های غیردولتی و دیگر «گروه‌های اصلی» در توسعه پایدار در ماده ۲۷ دستور کار ۲۱ به رسمیت شناخته شده‌است، که منجر به توافقات جدید و بازبینی شده برای روابط شورایی بین سازمان ملل و سازمان‌های مردم‌نهاد شد.

روز جهانی سازمان های مردم نهاد، در تاریخ ۲۷  فوریه ۲۰۱۴  توسط هلن کلارک، مدیر برنامه توسعه ملل متحد (UNDP) و نخست وزیر سابق نیوزیلند، به صورت بین المللی به رسمیت شناخته شد. کلارک در سخنرانی خود در هلسینکی، به اهمیت نقش سمن ها برای سازمان ملل متحد اشاره کرد.

بانک جهانی تعریف نسبتا شفافی از سازمان های غیردولتی یا سازمان های مردم نهاد (سمن) ارائه داده است. این نهاد بین المللی، سازمان غیردولتی را از جمله سازمان های خصوصی بر می شمرده که فعالیت های خود را در حوزه های کاهش امراض، ارتقای منافع و مصالح فقرا، حفظ محیط زیست، ارائه خدمات اجتماعی اساسی یا توسعه اجتماعی برنامه ریزی و اجرا می کنند.

درواقع می توان گفت سازمان های غیردولتی در کنار بخش دولتی و خصوصی، به عنوان بخش سوم مطرح می شوند. بخش سوم اصطلاحاتی است برای بیان بخشی متفاوت با بخش خصوصی و دولتی که ماهیتی داوطلبانه دارد.

سازمان مردم نهاد یا غیردولتی، در کلی ترین معنایش، به سازمانی اشاره می کند که به طور مستقیم بخشی از ساختار دولت محسوب نمی شود؛ اما نقش بسیار مهمی به عنوان واسطه بین فردفرد مردم و قوای حاکم و حتی خود جامعه ایفا می کند. عوامل متعددی در میزان اثربخشی سازمان های غیردولتی تاثیر می گذارند که بسیاری از آنها مرتبط با مکانیسم تعامل بخش دولتی و غیردولتی است.

بر مبنای تعریف سازمان ملل، هر نوع سازمان خصوصی که مستقل از دولت فعالیت می کند، می تواند یک سازمان مردم نهاد (NGO) نامیده شود، به شرط آنکه با هدف کسب سود ایجاد نشده باشد.

سازمان مردم نهاد (NGO) یا به اختصار سمن، به سازمان های غیرانتفاعی گفته می شود که بودجه آنها اغلب از طریق کمک های مردمی، سازمان های دولتی یا ترکیبی از هر دو تأمین شود. دامنه فعالیت این سازمان ها بسیار گسترده است؛

سابقهٔ تشکل‌های مردم‌نهاد در ایران؛
مساجد، تکایا، هیئت‌های مذهبی و قهوه‌خانه‌ها را نهادهای غیردولتی سنتی قدیمی می‌دانند وپس ازآن صندوق‌های قرض الحسنه، خیریه‌ها، انجمن‌های اسلامی وحتی دوره‌های فارغ‌التحصیلی در دوران بعدتر و سپس اتحادیه‌ها، اصناف و نظام‌های صنفی ومهندسی و غیره، شکل‌های جدیدتر نهادهای مدنی هستند که البته رفته‌رفته بایستی از دست مدیران نیمه‌دولتی خارج شوند.

تشکل‌ها و قوانین مربوطه؛
آیین‌نامهٔ تأسیس و فعالیت سازمان‌های غیردولتی مورخهٔ ۱۳۸۴/۳/۲۹ در آخرین روزهای دولت اصلاحات، بنا به پیشنهاد مورخهٔ ۱۳۸۳/۵/۸ وزارت اطلاعات و به استناد اصل ۱۳۸ قانون اساسی تصویب و اجرایی شد. عناوینی چون «جمعیت»، «انجمن»، «کانون»، «مرکز»، «گروه»، «مجمع»، «خانه»، «مؤسسه» می‌توانند به‌جای واژهٔ «سازمان» و تشکل‌های غیردولتی به‌کار گرفته شوند.

گرچه سازمان های مردم نهاد یک سازمان مستقل از دولت است اما از لحاظ مالی وابستگی شدیدی به دولت ها دارند و این وابستگی مالی باعث شده استکه دولت ها به شرطی به این سازمان ها کمک کنند که از لحاظ سیاسی و ایدئولوژی منافعی برایشان داشته باشد و گرنه کمکی به آن ها نخواهد شد و این بزرگترین ضعف انجمن های مردم نهاد است.

سازمان مردم نهاد اساسا با تأکید بر ۳ اصل داوطلبانه، غیرانتفاعی و غیرسیاسی بودن تشکیل و تأسیس می شوند.

-بودجه سازمان های مردم نهاد از راه های زیر تأمین می شود. ۱) کمک و هدایای مردمی. ۲) وقف. ۳) کمک های مالی از سازمان های غیردولتی. ۴) کمک های مالی از سازمان های بین المللی.

– تشکیل سازمان مردم نهاد به چند دلیل ممکن است شکل بگیرد: ۱) اهداف انسان دوستانه ۲) احساس نیاز و یا تجربه ی شخصی در برخورد با معضلات اجتماعی. ۳) دستورات و سفارشات بزرگان در حرکت های انسان دوستانه.

– تشکل های غیردولتی برای ادامه فعالیت خود نیازمند ویژگی هایی هستند که ضامن بقا و موفقیت آن هاست؛

۱-خودجوشی. ۲- نیاز طبیعی.  ۳-اهداف مشترک اعضاء-قانون مندی.  ۴- برنامه و فعالیت مدرن. ۵- مشارکت و جلب مشارکت(عضوپذیری).  ۶- استقلال

جایگاه سمن ها در توسعه اجتماعی و تقویت ارزش های مدنی هر جامعه بسیار راهبردی و کلیدی است.

در آینده نزدیک شاهد حضور جدی فعالین سمن ها در شکل گیری اتاق های فکر برای همکاری و مشارکت در راه اندازی برخی از زیر ساخت های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در دل حکومت ها و دولت های دارای خرد مردم سالاری خواهیم بود.

سازمان های مردم همواره نقشی مهم در انتقال رخدادهای تلخ و شیرین شهروندان و جامعه به دولتمردان زمان خود را بر عهده دارند و به عبارتی آنها چشم، گوش و زبان مردمان هم عصر خویش در هر زمان و مکانی هستند.

امیدواریم در آینده بسیار نزدیک بیشتر مدیران دولتی و غیر دولتی با نگاهی تعامل گرانه و گفتگو محور در کنار سازمان های مردم نهاد با اهداف تعالی برای خدمت رسانی به شهروندان مطالبه گر و در راستای بهبود کاستی ها و تقویت نیازهای حقوق شهروندی و در نهایت حمایت از شکل گیری جامعه ای پویا کوشش و مشارکت نمایند.

۸ اسفند، روز جهانی سازمان های مردم نهاد را به همه مدیران و اعضای فعال تشکل های غیر دولتی ایران و جهان تهنیت می گویم.

مجید کیوانی/ دبیر سازمان مردم نهاد میراث فرهنگی و تاریخی نوژان