هورنیوز – همان گونه که در نظرنگرفتن پیامدهای زیست محیطی طرح های مدیریت منابع آب می تواند چالش ها و مشکلات فراوانی را در این حوزه ایجاد کند، در نظر نگرفتن ابعاد و پیامدهای اجتماعی این طرح ها نیز می تواند خطرات و چالش های جدی اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایجاد کند.

یکی از سؤال های اصلی و مغفول در عرصه سیاستگذاری کلان آب در کشور همین مقوله پیامدهای اجتماعی طرح های کلان انتقال آب است. اینکه طرح های کلان انتقال آب در کنار مزایایی که برای آنها شمرده می شود، آیا می توانند بحران و چالش های اجتماعی پس از خود را که به ویژه در کلانشهرهای مبدا ایجاد یا تشدید می کنند، پاسخ دهند یا خیر را صرفا گذشت زمان مشخص می کنند.

بر اساس آمار منتشر شده در ۵۰ سال گذشته، نزدیک به ۳۴ هزار روستا و آبادی در کشور تخلیه شده اند؛ علاوه بر این نزدیک به ۲۵ هزار روستا نیز در شُرُف نابودی هستند. از بین عوامل مختلف برای تخلیه و مهاجرت از روستا و شهرهای کوچک به شهرهای بزرگ و کلانشهرها و دسترسی نداشتن به منابع آب، یکی از عوامل اصلی مهاجرت به حاشیه شهرها بوده است. مقصد اصلی بسیاری از این مهاجرت ها، مناطق و حاشیه کلان شهرهایی است که کمتر با مشکل کمبود آب دست و پنجه نرم می کنند.

در خوزستان با اجرای طرح هایی همچون طرح ۵۵۰ هزار هکتاری کشاورزی برای ایستایی جمعیت در روستاها و یا بازگشت مردم به روستاها تلاش شده است. اکنون انتقال آب بین حوضه‌ای از موضوع های پر تنشی است که اگر در انتقال آب بین حوضه‌ای مدیریت درست انجام شود اشکالی ندارد بلکه اشکال این است که تنها به دنبال انتقال آب باشیم و ندانیم انتقال آب ممکن است چه مشکلی را برای مبدا انتقال آب ایجاد کند. نباید آب کارون با نام شرب به مصرف صنعت استان‏های دیگر برسد و زیرساخت‏های ما در خوزستان دچار سستی شود.

در حقیقت را رو به سمت حاشیه نشینی و مشکلات فرهنگی و بیکاری ببریم تا استانی دیگر اباد اباد تر شود کشاورزیش رونق بیشتر بگیرد کشاورزان استانی دیگر بد دلیل خشک سال و عدم تامین حق آبه رو به مهاجرت به حاشیه شهر ها بیاورند ودست از کشاورزی کشیده روستا ها خالی از سکنه شده ورو به حاشیه نشینی بیاورند ،و این امر باعث ایجاد یک چرخه از مشکلات و معضلات فرهنگی اقتصادی و امنیتی می باشد، باتوجه به این طرح و عدم اجرای آن و تامین حق آبه ان میشود گفت شکلات اجتماعی و حاشیه نشینی را در خوزستان تشدید کرد. منشأ ریزگردهای داخلی خوزستان وابسته به رودهای داخلی خوزستان مانند رود کارون و جراحی (مارون) و زهره (خیر آباد) است و منشأ ریزگردهای مشترک با عراق (هورالعظیم) و منشا بیشترین ریزگردهای خارجی وابسته به رودخانه‌های کرخه، دجله و فرات در عراق است.

در طول ۴۰ سال گذشته به‌ طور میانگین دمای خوزستان دو درجه افزایش یافته است‌؛ این به علاوه کم شدن فضای سبز خوزستان به دلیل کمبود منابع آب و متاثر از طرح‌های انتقال آب است‌. به گفته تخریب‌های محیط زیست آب و خاک در مسیر رودهایی مانند کارون، کرخه، دجله و فرات باعث تغییر رفتار این رودها و افزایش ریزگردها شده است.

کانون داخلی ریزگرد در خوزستان که تحت تاثیر آبگیرها و علفزارهای وابسته به کارون است ۳۵۰ هزار هکتار فوق بحرانی و ۵۰۰ هزار هکتار بحرانی دارد و کل مساحت آن بیش از یک میلیون هکتار است که در حال افزایش است؛ به دلیل کاهش آب و رطوبت خاک و راهکار مهار ریزگردهای داخلی خوزستان با آب طبیعی رودخانه کارون و رودهای داخلی خوزستان مانند زهره و … امکان‌پذیر است.

بیشترین نیروگاه‏های تولید برق در خوزستان استقرار دارند که اجرای طرح انتقال آب ضررهایی را به تولید برق می‏زند و موجب کاهش سود تولید برق شده است.

سالانه به‌ دلیل طرح‌های انتقال آب در زمینه سود تولید انرژی برقابی، رقم زیادی را از دست می‏دهیم و در مجموع این طرح‌ها هم به تولید برق و هم به سوددهی این صنعت آسیب می‏زنند و در کل اجرای هر مترمکعب انتقال آب، هزینه ‏های زیادی را به کشور تحمیل می‌کند. اکنون کیفیت آب کارون بسیار تغییر یافته و میزان شوری آب افزایش بسیاری داشته است که این مساله عملکرد حوزه کشاورزی را دچار افت شدید می‏کند و با طرح‌های جدید انتقال آب باید منتظر افت بیشتر کیفیت آب کارون باشیم.

پدیده گرد و غبار آثار سوئی در سلامت افراد مانند مرگ‌‌ و میر، بیماری‌هایی نظیر برونشیت مزمن، آسم و عفونت‌ های تنفسی خفیف در کودکان را به همراه دارد. در پنج سال گذشته حدود ۲۰۰ هزار نفر از خوزستان مهاجرت کرده اند.

در یکی، دو سال اخیر، در میان عامه مردم شهرهای کلان و به‌ ویژه فضای رسانه‌ ای، موضوع گرد و غبار به شکلی جدی به‌ عنوان عامل مهاجرت چند استان و به‌ ویژه خوزستان مطرح می‌شود. شرایطی که در نگاه اولیه احتمال اثرگذاری مستقیم روی زندگی مردم فضاهای شهری و روستایی این استان‌ها را تأیید می‌کند.

شاید نسل ما آخرین نسلی باشد که بتواند محیط‌ زیست خوزستان و کارون را نجات دهد و هرچند که خیلی دیر شده است اما باید جلو انتقال آب کارون را گرفت. آیا وجود ریزگردهای داخلی خوزستان؛ بیماری‌های تنفسی؛ بیماری‌های آمیبی وابسته به آب آلوده؛ نابودی کشاورزی و معیشت و حتی آب شرب زنگ خطر نیست و آیا مسئولان در توجیه انتقال آب‌های کارون همچنان می‌گویند کارون آب مازاد دارد؟

صادق ساکی زاده