انتقاد از ضعف اطلاع‌رسانی پایگاه‌های جهانی میراث فرهنگی خوزستان
مجتبی گهستونی، فعال میراث فرهنگی استان خوزستان در یادداشتی نوشت: با این‌که همواره بزرگان میراث فرهنگی تاکید داشته‌اند که پایگاه‌های ملی و جهانی اقدام به خلاقیت و نوآوری کنند و به تقویت سیستم فناورانه خود بپردازند و این پایگاه‌های باید به محلی برای رجوع تمام اقشار علمی که دنبال اطلاعات علمی و دست اول هستند، تبدیل شوند، اما ظاهرا انبوهی از چالش‌های پیش روی این پایگاهها باعث می شود که از برخی ماموریت‌های خود غافل شوند.
با این‌که گفته می‌شود هم اکنون بیش از ۹۰ پایگاه ملی و جهانی در کشور وجود دارد که دارای ساختار و برنامه مدیریتی منظمی هستند اما لازم به یادآوری است که عمده پایگاهها در سال‌های گذشته شرایط سختی را پشت سر گذاشته‌اند، فرازونشیب‌های زیادی را پیش روی خود داشتند و در برهه‌ای برخی از آنها متوقف و برخی دیگر رها شده بودند اما امروزه به گواه معاون سازمان میراث فرهنگی کشور، این پایگاهها هم اکنون به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده که اهداف پایگاه‌های کشور با ساختار مشخص، برنامه مدیریتی مناسب و چشم‌انداز بلندمدت پیش برده شوند. در این میان تعداد پایگاه‌های میراث جهانی در ایران به عدد ۲۲ رسیده است.
در حالی که تاکید می‌شود وقت آن رسیده که پایگاهها تبدیل به محلی برای ایده‌های نو و کشفیات جدید در علوم مختلف شوند و پژواک فعالیت آنها جهانی شود، ابتدا لازم است که اثر و ارزش‌های آن را به درستی بشناسیم و به صورت مداوم در پایگاه حضور داشته باشیم تا به تبادل اطلاعات بپردازیم.
بارها عنوان سایت پایگاه‌های جهانی شوش، چغازنبیل و سازه‌های آبی شوشتر را در گوگل جستجو کرده بودم. تنها یک بار با سایت پایگاه جهانی شوش مواجه شدم، پیش‌تر بارها سایت پایگاه جهانی چغازنبیل و هفت تپه را دیده بودم اما هیچگاه موفق نشدم از سایت میراث جهانی سازه‌های آبی تاریخی شوشتر بهره ببرم. این در حالی است که اولین اثر ثبت شده ایران در سال ۱۳۵۸ متعلق به چغازنبیل، دهمین اثر ثبت جهانی ایران متعلق به شوشتر در سال ۱۳۸۸ و هجدمین اثر ثبت جهانی شده به شهر شوش در سال ۱۳۹۴ تعلق دارد.
در روزهای گذشته در جستجوی ساعت بازگشایی محوطه‌های میراث جهانی شوش، چغازنبیل و شوشتر بودم که ناچار شدم سایت‌های هر سه پایگاه جهانی در خوزستان را جستجو کنم و عجب آن که نشانی از سایت شوش پیدا نمی‌کردم. ناچار شدم برای پیدا کردن جواب پرسش خود به رئیس پایگاه جهانی زنگ بزنم. ابتدا جویای سایت شدم. آدرس susachtb.ir را داد.
سپس درباره ساعات بازگشایی موزه شوش در ایام ماه رمضان پرسیدم. سپس به امید دریافت اطلاعات بیشتر به آدرس سایت پایگاه جهانی شوش مراجعه کردم. با سایتی بسیار ضعیف، بعضا اطلاعات کم یا قدیمی و در بسیاری از آیکون‌ها با فضا خالی مواجه شدم. این یعنی این‌که مدت‌هاست نه به روزرسانی صورت گرفته شده و نه متولیان امر در پایگاه به ضرورت برخورداری از سایتی در خور شان و نام و قدمت شوش واقف هستند.
در جستجوی بعدی امیدم به مراجعه به سایت پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت تپه بود. هرچی آدرس choghazanbil.ir را جستجو کردم سایت بارگذاری نمی‌شد. فکر کردم شاید اینترنت من توانایی باز کردن سایت را ندارد. با رئیس پایگاه میراث جهانی چغازنبیل تماس گرفتم و ایشان نیز بدون هیچ توجیهی از غیرفعال شدن سایت به منظور به روز رسانی سایت و رونمایی از سایت جدید در آینده نزدیک خبر داد. البته ایشان خیلی شجاعانه به ضعف های سایت قبلی اشاره کرد و از به روزرسانی سایت خبر داد. این در حالی است که البته می توانستند بدون غیر فعال کردن سایت آن را به دلخواه به روزرسانی کنند.
به خیال این‌که از ساعات بازگشایی سازه‌های آبی تاریخی شوشتر جویا شوم عنوان پایگاه میراث جهانی سازه‌های آبی تاریخی شوشتر را جستجو کردم اما از سایت اطلاع‌رسانی این میراث جهانی هم خبری نبود. نخستین موضوعی که به ذهنم رسید این بود که چرا با وجود برخورداری خوزستان از سه پایگاه میراث جهانی و برخورداری از مطالب بسیار با ارزش و عکس‌های نفیس تاریخی و حتی جدید این پایگاهها یا از سایت برخوردار نیستند و یا کمتر فعال هستند. آیا گردشگرانی که از کشورهای مختلف قصد سفر به ایران را دارند و دلشان می‌خواهد مطالب جامع تر و موثق‌تری از میراث‌های جهانی خوزستان کسب کنند، حق ندارند اطلاعات بیشتری از سایت‌های خبری این سه پایگاه به دست بیاورند؟
بر فرض مثال که اطلاعاتی هم موجود بود آیا بخش انگلیسی این سایت‌ها در حد و اندازه معرفی یک میراث جهانی هست؟ از سویی خبرنگاران، محققان و پژوهشگران و گردشگران ایرانی و خارجی که می‌خواهند درباره بخش‌های تخصصی، آزمایشگاه، بخش حفاظت و مرمت، باستان شناسی، بانک سفال، معماری، مستندنگاری، کتابخانه و مرکز اسناد، معرفی و آموزش، موزه، عرصه و حریم، جاذبه‌های پیرامونی، فرهنگ منطقه، راههای دسترسی، انتشارات، تاریخچه، معرفی مقام مسئول، اعضا پایگاه و…. هر سه پایگاه میراث جهانی شوش، چغازنبیل و شوشتر کسب اطلاع کنند با پایگاه‌های اطلاع‌رسانی بسیار ضعیف این سه اثر ثبت جهانی روبه‌رو می‌شوند.
اندکی بعد به جستجو درباره سایت‌های خبری دیگر پایگاه‌های میراث جهانی کشور گشتم. بلافاصله با سایت پایگاه‌های جهانی پاسارگاد فارس، بافت تاریخی یزد، کاخ گلستان در تهران و سلطانیه زنجان، میمند کرمان مواجه شدم که قطعا برخی از این پایگاهها عمرشان از تشکیل عمر پایگاه‌های میراث جهانی خوزستان کمتر است.
بهتر است که مدیران سه پایگاه میراث جهانی در خوزستان که هر سه فرزندان خطه جنوب هستند و با سرزمین خوزستان به خوبی آشنایی دارند و سابقه کاری نسبتا طولانی دارند با انگیزه های بیشتری مواجه باشند و با توجه به عنوانی که برای حوزه کاری شان یعنی میراث جهانی انتخاب شده است، نگاهشان جهانی باشد، تا هم از پایگاه اطلاع رسانی در خور شانی برخوردار باشند و هم بدانند که عمده گردشگران و پژوهشگران داخلی و خارجی پیش از سفرشان به هر مکانی به جستجوی اطلاعات بیشتری می‌پردازند.
بی‌شک از معاونت میراث فرهنگی کشور و رئیس پایگاه‌های میراث جهانی کشور انتظار می‌رود یکی از ماموریت‌های مهم پایگاهها را نه برای به رخ کشیدن تنها داشته‌های فرهنگی ایران بلکه برای تبادل اطلاعات با مخاطبین داخلی و خارجی، راه اندازی و به روزرسانی یک سایت قوی برای تمام پایگاه‌های میراث جهانی را در الویت قرار بدهند. وظیفه پایگاه‌هاست که اطلاع‌رسانی را سرمایه اجتماعی خود بدانند و فعالیت جدی کنند.
فاجعه بارتر زمانی است که وقتی به سایت دفتر پایگاه‌های میراث جهانی مراجعه می‌کنیم اطلاعات این دفتر که در آدرس http://omurpaygah.ichto.ir درج شده بسیار قدیمی است. به طور مثال در بخش اطلاعات حوزه مدیریتی چغازنبیل داده‌ها مربوط به مدیر ارشد پایگاه جهانی چغازنبیل مربوط به دو مدیر پیش از مدیر فعلی پایگاه است. درباره شوشتر هم همین موضوع صدق می‌کند. به شوش اشاره نمی‌کنم چون در سایت دفتر پایگاه‌های جهانی فقط اطلاعات مختصری از ۱۷ محوطه و بنای ثبت جهانی پلان مدیریتی وجود دارد. به همین دلیل از شوش اطلاعاتی موجود نیست.
پیش‌تر معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری گفته بود: پایگاه‌های ملی و جهانی یک فعالیت چندرشته‌ای محسوب می‌شود، به‌طوری‌که اگر پایگاهها بتوانند اقدام به ایجاد کتابخانه‌های تخصصی و راه‌اندازی سیستم فناورانه کنند، گام بسیار مهمی در حوزه میراث‌فرهنگی برداشته‌اند. در این شرایط پایگاهها نیاز به تشکیلات دائم دارند. همچنین این پایگاهها مرکز جمع‌آوری اطلاعات دست اول آن مجموعه هستند و باید به گونه‌ای فعالیت کنند که کشفیات جدید آنها پژواک جهانی داشته باشد.
طالبیان پایگاه‌های کشور را ظرفیتی مهم دانست که می‌توانند پیش قراول برنامه‌های توسعه‌ای کشور باشند و افزود: پایگاهها دیگر فقط متعلق به سازمان میراث‌فرهنگی نیستند، به گونه‌ای که سازمان‌ها و دستگاه‌های دیگر پایگاه‌های میراث‌فرهنگی را توسعه می‌دهند. این روند با افزایش دانش و فعالیت‌های میان‌رشته‌ای توسعه بیشتری پیدا کرده و خوشبختانه هر دستگاهی که ورود پیدا کرده، متوجه جریان مدیریتی و تاثیرگذاری آن شده است.
او با اشاره به این‌که سازمان میراث فرهنگی باید سایت‌های خود را به استاندارد ملی و جهانی برساند و با زبان و چگونگی گفت و گو و انتشارات بین‌المللی آشنایی کامل داشته باشد. در این میان کارشناسان پایگاهها نیز لازم است اشراف کامل به کنوانسیون‌ها، دستورالعمل و راهنماها داشته باشند و کاملا با معیارها و اصول آنها آشنا باشند و در ادامه انتظار سازمان میراث‌فرهنگی از پایگاهها را تبدیل این مکان‌ها به به محلی برای رجوع تمام اقشار علمی که دنبال اطلاعات علمی و دست اول هستند، بیان کرد.
پیش‌تر فرهاد عزیزی، مدیرکل امور پایگاه‌های میراث‌جهانی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نیز در سخنانی اظهار کرد: در حال حاضر ۷۵ پایگاه ملی و ۲۲ پایگاه جهانی در کشور وجود دارد که در این پایگاهها علاوه بر موضوعات حفاظت، مرمت و سامان‌دهی آثار، ایجاد امکانات و زیرساخت‌های مورد نیاز گردشگران و معرفی ارزش‌های برجسته جهانی آثار در دستور کار قرار دارد.
او بیان کرد: همه‌ی فعالیت‌ها در پایگاه‌های میراث‌فرهنگی به ویژه پایگاه‌های جهانی براساس پلان مدیریت و براساس برنامه‌ریزی‌های مصوب، هر سال توسط همکاران امور پایگاهها انجام می‌شود که این اقدامات با هدایت و نظارت بالغ بر ۴۰۰ کارشناس، استاد خبره و شورای راهبردی انجام می‌شود.
وی ادامه داد: پایگاهها به دلیل جایگاه و شان ملی و بین‌المللی، توجه و حضور مداوم مردم و گردشگران در این فضاها، پراکندگی یکنواخت و گسترش آنها در کشور و امکاناتی که به لحاظ سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و منابع انسانی دارند، می‌توانند نقش مهم و موثری در توسعه و آبادانی مناطق مختلف کشور داشته باشند.
مدیرکل امور پایگاه‌های میراث جهانی بیان کرد: دفتر امور پایگاهها تاکنون تمام تلاش خود را برای همسان‌سازی کیفی پایگاهها از نظر امکانات و اعتبارات به کار بسته است، همچنین ایجاد فرصت برای پژوهش و تعامل با مراکز علمی و آموزشی در سطح ملی و بین‌المللی برای انجام مطالعات کاربردی و اقدامات اجرایی مشترک از دیگر مواردی است که دفتر امور پایگاهها پیگیری می‌کند.
او گفت: با وجود توجه به مسائل، مشکلات و کمک‌های بسیار زیاد بخش‌های مختلف سازمان میراث‌فرهنگی و سایر دستگاه‌ها به‌ویژه سازمان برنامه و بودجه به پایگاه‌های میراث جهانی و ملی، محدودیت‌های متعددی به لحاظ مالی و تشکیلاتی در چشم‌انداز پایگاهها قرار دارد و تا رسیدن به نقطه مطلوب در این حوزه فاصله‌ی زیادی داریم اما با تلاش فعالان این حوزه دستیابی به وضعیت مطلوب دور از دسترس نیست.
همچنین رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت: پایگاه‌های جهانی و ملی جایی هستند که چتری باز می‌کنند به‌اندازه همه جهان. بنابراین فعالیت پایگاهها باید بین‌المللی و دستاوردهای آنها نیز باید جهانی باشد.
سیدمحمد بهشتی افزود: در سال‌های دور شرایط به گونه‌ای بود که فعالیت ما در آثار و سایت‌های مهم بسیار محدود بود. به‌عنوان مثال در سایت مهم تاریخی کشور از جمله چغازنبیل ما فقط آثار تاریخی را نگهداری می‌کردیم. در سایت مهمی چون تخت سلیمان تنها با دو نگهبان نگهداری می‌شد و در ایام سال کارشناسان حضور جدی در آنجا نداشتند و به ندرت پیش می‌آمد که حفاظت، مرمت، پژوهش و معرفی در کنار هم انجام شود.
او افزود: پایگاه یک چتری باز می‌کند به اندازه همه جهان. بنابراین پایگاهها در عمل می‌توانند جهانی و بین‌المللی باشند. آنها باید امکان گفت‌وگو با مراکز جهانی داشته باشند و دستاوردهایی که در پایگاهها رخ میدهد باید پژواک جهانی داشته باشد.
منبع: اسکان نیوز