کتاب‌های تازه تالیف؛ درس‌های ناقصی بدون معلم و کارگاه
هورنیوز – «خیالمون راحته که تو کنکور چیزی از این کتاب‌ها نمیاد و می‌تونیم با خیال راحت و بدون دغدغه یاد بگیریم. کارهای عملی کنیم و با ابزارها آشنا بشیم. به هر حال کار عملی تو شرایطی که هر روز باید درس بخونیم و کتاب‌ها رو حفظ کنیم جذابه؛ حالا هر چی که باشه.» روایت دانشآموزان از کتاب‌های تازه تالیف آموزش‌و‌پرورش متفاوت است. دانش‌آموزانی که کتاب‌های جدید را به عنوان زنگ تفریح و ساعتی برای رهایی از دیگر کتاب‌های پرحجم درسی می‌بینند و دانش‌آموزانی که جذب مهارت‌آموزی و تعامل و گفت‌و‌گو در کلاس‌های درس شده‌اند.
«فقط یکی از این کتاب‌ها رو به ما دادن و بقیه‌ش پی‌دی‌افه و چاپ شده نیست. تا مدت‌ها فکر می‌کردم فقط مدرسه ما اینها رو درس می‌ده و جزو فوق برنامه است.» انسان و محیط‌زیست، کارگاه کارآفرینی و تولید و تفکر و سواد رسانه‌ای، سه کتاب تازه تالیفی است که در برنامه درسی دانشآموزان پایه دهم و یازدهم گنجانده شده است. «کسی برای این کتاب‌ها ارزش قائل نیست؛ هرچی معلم بی‌ربط به این کتاب‌هاست رو گذاشتن برای تدریس. کسی هم براش مهم نیست چی درس داده می‌شه، آخرش هم باید امتحان بدیم و تمام.»
به گفته دانشآموزان و معلمان، کتاب‌های تازه تالیف در اختیار کسانی قرار می‌گیرد که هیچ تخصصی در این زمینه ندارند و تدریس آنها کاملا در حاشیه است؛ در صورتی که معلم متخصص در این حوزه‌ها می‌تواند مهارت‌آموزی را در دانشآموزان تقویت کند و بازدهی بالایی داشته باشند؛ اما متاسفانه تغییر و تحول در نظام آموزش‌و‌پرورش، صرفا تغییر و تالیف کتاب‌های جدید معنا شده بدون اینکه به نیروی متخصص، امکانات و شرایط لازم توجه شود.
«حالا نه که فکر کنین محتواش زمین تا آسمون با کتاب‌های دیگه فرق می‌کنه‌ها. نه اینطوریام نیست؛ ولی همین کتاب کارگاه فناوری همش درباره کارگروهی حرف زده. موضوعی که از اول دبستان دائما به ما گفتن و آخر هم یاد نگرفتیم چجوری گروهی کار کنیم.» در واقع آگاهی کامل مولفان از شرایط روحی و روانی دانشآموزان هر پایه تحصیلی و شرایط و امکانات موجود در مدارس از الزاماتی است که باید در زمان تالیف کتب جدید مورد توجه قرار گیرد.
کارگاه کارآفرینی و تولید؛ امکانات حداقلی
حفیظ‌‌الله مشهور از معلم‌هایی است که کتاب تازه تالیف کارگاه‌های کارآفرینی و تولید را تدریس می‌کند. کتابی که تاکید بر مهارت‌آموزی دارد و با استفاده از ابزارها و کامپیوتر سعی در توانمندکردن دانشآموزان دارد. کتابی که شاید بتواند دانشآموزان را برای ساعاتی از کتاب‌های حفظی دور کند؛ اما همین کتاب هم نقدهایی به دنبال دارد.
این معلم با اشاره به اینکه با کلید خوردن طرح تحول آموزش و پرورش در کشور شاید پررنگ‌ترین اقدامی که در این راستا انجام شد، تغییر کتاب‌های درسی بود، به «خبرآنلاین» می‌گوید: «تغییری که متاسفانه نه تنها امیدی به تحول را به‌وجود نیاورد بلکه در بسیاری از موارد مشکلات جدیدی برای معلمان و دانشآموزان نیز ایجاد کرد. بررسی اجمالی کتاب‌های تازه تالیف این مشکلات را در چند بخش مشخص می‌کند که از جمله آنها می‌توان به افزایش مفاهیم موجود در کتاب‌های جدید در کنار کاهش ساعت درسی اشاره کرد.»
مشهور با اشاره به مثالی در این مورد می‌گوید: «در دوره متوسطه اول کتاب‌های کار آفرینی با اهدافی رنگارنگ، از کشف استعدادهای نهفته دانشآموزان تا آشنایی و به‌کارگیری فناوری‌های نو، از توجه به مهارت‌های اجتماعی تا کسب شایستگی‌های کار آفرینی، از تمرین مهارت‌های مختلف عملی در حوزه‌های گوناگون فنی تا توجه به انتخاب رشته دانشآموزان تالیف شد. کتاب‌هایی که در آن صددرصد به مباحث عملی توجه شده و با حذف پرسش و امتحان کتبی از معلم می‌خواهد به هر نحو ممکن به آموزش مهارت‌های کتاب بپردازد؛ اما نبود امکانات حداقلی در بسیاری از مدارس خصوصا در شهرهای کوچک و مناطق محروم بی‌شباهت به این نیست که آشپزی را همراه با یک کتاب آشپزی حجیم به یک اتاق خالی بفرستیم و از او انتظار تهیه غذاهای رنگارنگ را نیز داشته باشیم.»
مهارت‌آموزی در شرایط پرخطر!
به گفته مشهور، آموزش حدود ۲۰ مهارت در حوزه‌های مختلف فنی توسط دبیری که آموزش لازم و کافی ندیده است، نبودن فضای کارگاهی، خطرات جدی هنگام انجام پروژه‌های عملی در کلاس‌های پرجمعیت، در نظر نگرفتن مربی و مسئول کارگاه برای مدارس دارای کارگاه و … همه و همه مشکلاتی است که تدریس این کتاب را دشوار کرده است. او می‌گوید: «در تالیف کتاب‌های متوسطه دوم، سه چالش مهم کشور در مباحث زیست محیطی، افزایش نگران‌کننده آمار فارغ‌التحصیلان بیکار و خطرات و آسیب‌های رسانه‌ها و فضای مجازی، مسئولان آموزش‌و‌پرورش را متقاعد به تالیف کتاب‌هایی جدید کرد تا آغاز حرکتی باشد برای مقابله با چالش‌های یاد شده؛ اما آنچه باعث تردید در موفقیت در این راه می‌شود جدای از محتوا و درون‌مایه کتاب‌های یاد شده، نحوه تدریس این سه عنوان کتاب در مدارس و مورد بی‌مهری قرار گرفتن آنهاست.»
این معلم در ادامه می‌گوید: «در حالی که تدریس هر یک از این کتاب‌ها نیاز به مهارت و دانش مربوط به حوزه چالش‌برانگیز مرتبط با آن را دارد. در اکثر موارد مشاهده می‌شود که ساعات تدریس این سه کتاب بدون توجه به تخصص دبیران و صرفا جهت جور شدن برنامه درسی بین آنها توزیع شده یا به عنوان ساعت درسی اجباری برای مدیران و معاونانی در نظر گرفته می‌شود که مشغله‌های فراوان مدرسه عملا باعث می‌شود تدریسی اثربخش نداشته باشند و در مجموع اهمیت موضوعات یاد شده در هیاهوی کتاب‌های درسی تخصصی دانشآموزان و تاثیر آنها در کنکور و … گم می‌شود. به‌طوری که می‌توان گفت اینها کتاب‌هایی هستند که برای تدریس نشدن تالیف شده‌اند.»
تفکر و سواد رسانه؛ پر کردن برنامه‌های درسی
کتاب تفکر و سواد رسانه یکی از کتاب‌های تازه تالیف در پایه دهم است که به برنامه درسی دانشآموزان اضافه شده است. کتابی که به نظر می‌رسد در تلاش است رشد فکری دانشآموزان را در ارتباط با رسانه‌ها همراه کند؛ اما حواشی و مشکلات آن معلم‌ها را به نقد وا داشته است.
عبدالجلیل کریم‌پور، معلم متخصص در حوزه جامعه‌شناسی است که این درس را تدریس می‌کند و در رابطه با این کتاب به «خبرآنلاین» می‌گوید: «رسانه جایگاه مهمی در ارتباط و تعامل افراد دارد و عضوی جدانشدنی از زندگی آنهاست؛ به‌طوری که توانسته سنین مختلف را تحت‌الشعاع قرار دهد و به همین دلیل وجود چنین درسی در مجموعه دروس دانشآموزان ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. درس تفکر و سواد رسانه هم در این راستا از سال گذشته به مجموعه کتاب‌های سال دهم همه رشته‌ها اضافه شده است.»
او با اشاره به این مورد که در این درس لازم است ابتدا خانواده‌ها را برای پذیرش و اهمیت آن مجاب کنیم که رسانه می‌تواند تاثیر مهمی در تغییر باورها ایفا کند، می‌گوید: « دانش‌آموز نیز باید بپذیرد که این درس و دروسی همانند آن در جهت این مساله تدوین شده است که بتواند زمینه‌های پرسشگری و اندیشه‌ورزی را در آنها فراهم کند و او را در رسیدن به این هدف یاری کند.»
به گفته کریم‌پور، ذکر این نکته ضروری است که هیات برنامه‌ریزی کتاب‌های درسی و مسئولان حوزه تعلیم و تربیت باید در جهت تحقق این هدف پیش روند که محتواهایی این چنینی را به صورتی جدی‌تر و تخصصی‌تر در برنامه درسی بگنجانند و از نیروهایی متخصص برای آموزش آنها بهره ببرند، نه این که دروسی حاشیه‌ای برای پرکردن برنامه‌های درسی باشند؛ آن هم در این وضعیتی که متاسفانه همه نگاه‌ها به دروس، کنکوری شده و درس‌ها را بر مبنای ضریب آنها در کنکور درجه‌بندی می‌کنند و توجه‌ها را فقط به سمت قبولی در رشته‌های پردرآمد پیش می‌برند.
او در ادامه می‌گوید: «درس تفکر و سواد رسانه‌ای همان‌گونه که از نامش پیداست باید در راستای رشد فکری دانش آموز در جهت ارتباط با دنیای کنونی باشد و تلاش کند تا او را با رسانه‌های مختلف و کم و کیف حضور آنها در جامعه آشنا کند. به نظر من این کتاب باید دانش‌آموز را به سمت درک بهتر رسانه پیش ببرد. این کتاب سعی می‌کند تا حدی به سمت درک بهتر و بیشتر رسانه پیش رود که البته تا حدی موفق بوده است و طبعا ویرایش کتاب در جهت بهره‌وری بیشتر می‌تواند آن را به سمت تحقق هدف بهتر پیش ببرد.»
انسان و محیط‌زیست در حاشیه
کتاب «انسان و محیط زیست» هم جزو درس‌های جدیدی است که آموزش و پرورش در جهت اجرای سند تحول بنیادین تالیف کرده، این کتاب اولین سال است که در پایه یازدهم، تدریس می‌شود و در هفت زمینه آب، خاک، هوا، انرژی، تنوع زیستی، گردشگری و زباله تدوین شده است.
پیش از این محمود امانی طهرانی، مدیرکل دفتر تألیف کتاب‌های درسی ابتدایی و متوسطه نظری آموزش و پرورش درباره این کتاب به «خبرآنلاین» گفته بود: «این کتاب کاملا دانش‌آموزمحور است، تمام درس‌های آن به صورت پودمانی تنظیم شده و در هر درس، یک موضوع مهم محیط زیستی به صورت مساله‌محور مطرح می‌شود که بچه‌ها فعالیت‌هایی را به عنوان یک فعال محیط زیست انجام می‌دهند، پروژه‌های محیط زیستی دارند و اینطور نیست که فقط مطالبی را حفظ کنند. در تالیف این کتاب هم با افراد حقیقی و متخصصین و هم با بخش‌های حقوقی سازمان محیط زیست مرتبط بوده‌ایم، مسئولیت کلی کار با دفتر تالیف کتب درسی بوده ولی در عین حال همکاری گسترده‌ای با فعالان و مسئولان محیط‌زیستی داشته‌ایم.»
این کتاب هرچند شاید محتوای خوبی در رابطه با آشنایی دانشآموزان با مباحث محیط‌زیستی داشته باشد اما استفاده از معلمان غیرمتخصص و به حاشیه بردن این کتاب برای تدریس، کمک چندانی به نظام آموزشی و مهارت‌آموزی دانشآموزان نخواهد کرد.