هورنیوز – پدیده گرد و غبار این روزها پا را از چند استان فراتر گذاشته و اکنون ۲۰ استان کشور درگیر ریزگردهای آزاردهنده هستند. این روزها نفس اهوازی ها، سیستانی ها، ایلامی ها ، اصفهانی ها و حتی مناطقی در اطراف پایتخت به شماره افتاده است. اگر همین گونه پیش برود، مردمان شهرهای دیگر کشور نیز شاید نفس کشیدن برایشان سخت شود. بگذریم از آن که این ریزدانه ها، هر بار که به سراغ برخی شهرها می روند، زندگی مردمان آن جا را مختل می کنند؛ از تعطیلی فرودگاه ها گرفته تا رفت و آمد و تعطیلی کار و کاسبی و تحصیل و…

ریزگردها پدیده ای زیست محیطی است که از ترکیب ذرات ریزگرد و غبار با آلاینده‌ های شهری به وجود می‌آید. منشأ اصلی این پدیده، کویرها و باتلاق ‌های در حال خشک ‌شدن در ایران و در کشورهای منطقه به ویژه عراق، عربستان و افغانستان است. به گفته معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست، ۷۵ تا ۸۰ درصد گردوغباری که بر مناطق مختلف ایران تاثیر می گذارد، از کانون های خارجی و از کشورهای عراق، عربستان سعودی، ترکمنستان و افغانستان وارد ایران می شود. معصومه ابتکار معتقد است عوامل وقوع این پدیده بزرگ شامل آب و هوای گرم و خشک منطقه و تغییر اقلیم، سدسازی های گسترده در ترکیه طی ۲ دهه گذشته و اثر آن بر رودخانه دجله و فرات و تالاب های عراق، اجرای طرح های غیراصولی در عراق در دوره صدام حسین رئیس جمهوری وقت آن کشور و تاثیر آن بر تالاب های منطقه و نیز زمین های رها شده در عربستان سعودی است.

وی درباره اقدامات دولت یازدهم در رویارویی با پدیده ریزگردها در سطح داخلی اظهار کرد: دولت یازدهم برای برطرف کردن این مشکل، ستاد مقابله با گرد و غبار را تشکیل داد و برنامه های شناسایی کانون های گرد و غبار را تعیین کرد. ابتکار گفت: دولت در خوزستان چند اقدام مهم از جمله احیای تالاب هورالعظیم را برای مبارزه با این پدیده اجرایی کرد. این تالاب در دولت دهم به دلیل اجرای طرح های نفتی خشک شده بود و دولت یازدهم در سال ۱۳۹۳ با هماهنگی که با وزارت نفت انجام داد، موفق شد دریچه هایی را که بر روی هورالعظیم بسته بودند، بازگشایی کند؛ در نتیجه نزدیک به ۵/۴ میلیارد متر مکعب آب از آن زمان تا کنون وارد تالاب شده و دیگر هور العظیم کانون گرد و غبار نیست و ۸۲ درصد آن احیا شده است.معاون رئیس جمهور افزود: دولت همچنین برای احیای تالاب شادگان در خوزستان، طرح حفاظت و احیای این تالاب را اجرا و علاوه بر این طرح ها؛ وزارت جهاد کشاورزی برای تثبیت خاک به کاشت نهال در بیش از ۱۰ هزار هکتار طی این سه سال اقدام کرده است. البته یکی از مشکلات مهم در این زمینه، کاهش بارندگی در خوزستان است که در واقع این عامل یکی از آثار تغییر اقلیم است که در تمام منطقه مشاهده می شود.

اظهاراتی برای فرار رو به جلو

این اظهارات رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به تازگی توسط رئیس جمهور نیز در اجلاس بین المللی مقابله با ریزگردها مطرح شد . در این مراسم رئیس جمهور اعلام کرد۸۰ درصد منشأ ریزگردها، خارجی و فقط ۲۰ درصد آن داخلی است. اعداد و ارقامی که درباره آن صاحب نظران، نظر متفاوتی دارند. برخی میزان تاثیرگذاری منشأ داخلی را ۸۰ و خارجی را ۲۰ درصد بیان کرده اند یا حتی برخی از نهادهای مرتبط معتقدند منشأ ریزگردها به طور کامل داخلی است.در عین حال کارشناسان بر این عقیده اند به جای آن که حداکثر منشأ ریزگردها را به گردن عوامل خارجی بیندازیم و به عبارتی فرار رو به جلو کنیم باید به دنبال اجرای راهکارهای داخلی باشیم تا شاید بتوانیم بحران ریزگردها را مهار کنیم.

یک کارشناس محیط زیست با بیان این که برای حل بحران ریزگرد، در ابتدا باید اقدام به مهار آن ها با منشأ داخلی از طریق کاشت گونه‌های گیاهی مقاوم به شوری و خشکی و سازگار با شرایط اقلیمی در کانون ریزگردها کنیم، گفت: در ادامه این روند است که می توان به سراغ مهار ریزگردهای با منشأ خارجی رفت و از طریق نهادهای دستگاه دیپلماسی به دنبال جذب اعتبارات بین‌المللی بود.

علی محمدپور با ابراز نگرانی از گسترش پدیده ریزگردها اظهار کرد: این پدیده در گذشته فقط در مناطق محدودی از کشور به صورت پراکنده رخ می‌داد، ولی امروزه بیش از دوسوم استان‌های کشور را دربر گرفته و مشکلات فراوانی را به خصوص در غرب و جنوب غرب کشور به وجود آورده است.

وی با بیان این که در سال های اخیر، اقدامات صورت‌گرفته توسط مراکز و نهادهای مسئول برای کنترل ریزگردها، تاثیر به سزایی بر کاهش این پدیده نداشته است، افزود: کنترل پدیده ریزگردها نیازمند امکاناتی نیست که کشور ما از تامین آن ها ناتوان باشد، لذا ناتوانی در مهار چنین پدیده‌ای برای کشورمان پذیرفتنی نیست.

از طرفی پدیده ریزگردها فقط مختص کشور ما نیست که این گونه گفته شود که مسئله ای جدید و راه حل آن ناشناخته است. طی یک قرن اخیر، در بسیاری از مناطق دنیا از قبیل چین، آمریکا، استرالیا، شمال آفریقا و جنوب غرب آسیا پدیده ریزگردها وجود داشته و حتی تلفات سنگین‎تری نسبت به کشور ما بر جای گذاشته است اما اقدامات این کشورها اغلب مؤثر بوده و توانسته اند ریزگردها را به طور کامل متوقف کنند.

این کارشناس درباره نقش سازمان محیط زیست کشور در مواجهه با ریزگردها معتقد است طی سال‌های اخیر این سازمان نتوانسته اقدام مطلوبی برای حل این معضل انجام دهد و مطرح کردن بهانه‎هایی همچون ناکارآمدی دولت‌های سابق، خارجی دانستن منشأ ریزگردها یا بهانه کمبود بودجه دولتی برای مهار آن نمی‌تواند دلیل موجه و راهکاری برای کنترل این پدیده و رهایی از پیامدهای ناگوار آن باشد.

وی گفت: این که گفته می شود منشأریزگردها خارجی است، بیش از این که حرف کارشناسی باشد، بازی سیاسی است چرا که پدیده ریزگرد تنها در غرب کشور اتفاق نمی‌افتد که منشأ آن عراق باشد. ضمن آن که تحقیقات یک گروه بومی در خوزستان نشان می‌دهد حدود ۳۵۰ هزار هکتار از کانون های ریزگردها در استان خوزستان قرار دارد بنابراین، بخش مهمی ازمنشأ پدیده ریزگردها را باید داخلی دانست.

همه چیز دست وزارت نیروست!

رئیس سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، منشأخارجی ریزگردها را ۹۰ درصد بیان کرد و گفت: برای کنترل کانون های بحران داخلی در برنامه ششم توسعه عملیات مقابله با بیابان زایی در ۵/۱میلیون هکتار اجرایی می شود.

خداکرم جلالی در گفت وگو با ایرنا خاطرنشان کرد: مسئله مدیریت منابع آب و ریزگردها با هم عجین شده است و مادامی که تالاب‌ها و هورهای خشکیده خوزستان حقابه‌ شان را از وزارت نیرو نگیرند، ما هم کار زیادی نمی‌توانیم انجام دهیم.

وی افزود: در خوزستان یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار بیابان وجود دارد که ۸۰۰ هزار هکتار از آن ها وضعیت بحرانی دارد و از این میزان ۳۵۰ هزار هکتار در جنوب شرق اهواز واقع شده است، اما از این مساحت بیش از ۲۰۰ هزار هکتار را فقط باید با مدیریت صحیح منابع آب در وزارت نیرو حل کرد .

وی افزود: در شمال غرب اهواز نیز ۳۵۰ هزار هکتار بیابان وجود دارد که با وزش بادهای موسمی از عراق این کانون‌ها هم می‌تواند منشأ گرد و غبار اهواز باشد. وی با اشاره به این که در کشور باید ۵/۷میلیون هکتار مالچ و نهال کاری صورت بگیرد تا از گزند ریزگردها در امان باشیم، گفت: امنیت زیستی بر سایر امنیت ها مقدم است و در جایی که گرد و غبار باشد سایر امنیت ها تحت شعاع قرار می گیرد.

نهال کاری در خوزستان مبنای کارشناسی دارد

در عین حال استاندار خوزستان نیز در گفت وگو با خراسان با بیان این که از زمان شروع ریزگردها درخوزستان بلافاصله دولت ۳۰ میلیارد تومان به این امر تخصیص داد، گفت: این اعتبار بلافاصله در اختیار وزارت جهاد کشاورزی قرار گرفت تا برای مهار ریزگردها اقدامات لازم انجام شود.

غلامرضا شریعتی در مورد اقدامات جدید صورت گرفته در استان خوزستان برای مهار ریزگردها توضیح داد: از نیمه دوم اسفندماه تا پایان فروردین، پس از هماهنگی با وزارت جهادکشاورزی در استان حدود ۶ هزار و ۵۰۰ هکتار نهال کاشته ایم که بیش از ۸۵ درصد از کشت صورت گرفته به نتیجه مطلوب رسیده است.

وی ادامه داد: علاوه بر این برای این که بتوانیم آب را از کارون به کانون های ریزگرد برسانیم، کانالی به طول ۴۷ کیلومتر، عرض ۵۰ متر و عمق یک و نیم متر حفر کردیم. این کانال می تواند تا ۸۲هزار هکتار از کانون های ریزگرد را آبیاری کند به نحوی که در طول ۳ سالی که این گونه های گیاهی نیاز به آب دارند، به آبیاری با تانکر نیاز نباشد.

استاندار خوزستان در پاسخ به انتقادهای برخی کارشناسان که معتقدند کشت گونه های گیاهی درخوزستان متناسب با شرایط و اقلیم منطقه انجام نشده است، خاطرنشان کرد: در مورد نوع و چگونگی کاشت گونه های گیاهی در منطقه، کمیته فنی تشکیل می شود . این کمیته فنی شامل استادان مرکز تحقیقات وزارت جهاد کشاورزی، کارشناسان سازمان برنامه خوزستان و استادان دانشگاه شهید چمران خوزستان می شود که با کار جمعی و تصمیم های کارشناسی کار را جلو می برند.

کانون های بحران آفرین

یکی از اعضای هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز نیز معتقد است: همه ۳۵۰ هزار هکتار کانون داخلی گرد و غبار در خوزستان به یک اندازه می تواند مشکل ساز باشد. احمد لندی اظهار کرد: ۳۰ تا ۴۰ هزار هکتار از کانون های داخلی در خوزستان فوق بحرانی اعلام شده، که من موافق این مسئله نیستم و معتقدم باید آن را اولویت نخست نامید؛ زیرا همه ۳۵۰ هزار هکتار کانون داخلی خوزستان، فعال است و بسته به جهت وزش باد، همه به یک نسبت می تواند مشکل ساز باشد.

وی با اشاره به فعال شدن کانون های داخلی گرد و غبار در خوزستان طی سال های اخیر اظهار کرد: در دراز مدت، کانون های داخلی حدود ۱۵ درصد گرد و غبارهای خوزستان را به خود اختصاص می دهد، اما در سال های اخیر ۳۵ درصد از گرد و غبارها ناشی از کانون های داخلی است که آزاردهنده است.

او راهکارهای مقابله با گرد و غبار را مختلف دانست و افزود: برای مقابله با گرد و غبار نمی توان یک نسخه پیچید؛ در برخی مناطق، درختکاری یا بوته کاری و در برخی مناطق ایجاد بادشکن مصنوعی یا مالچ پاشی راه حل بحران است و در برخی مناطق نیز باید دولت هزینه تامین علوفه دام ها را بپردازد تا از چرای بی رویه جلوگیری شود و در بعضی جاها تنها راهکار، رساندن آب است.

لندی با بیان این که درختکاری در کانون های ریزگرد را رد نمی کنیم، گفت: کانون های گرد و غبار در بخش های خشک شده تالاب هایی همچون هورالعظیم و شادگان را نمی توان با درختکاری مهار کرد؛ از سوی دیگر درختکاری، تاثیری که آبگیری تالاب ها در کوتاه مدت می تواند داشته باشد، را ندارد زیرا کاشت درخت طول می کشد و حداقل پنج سال لازم است تا یک درخت تاج مناسب پیدا کند بنابراین درختکاری نمی تواند راهکار کوتاه مدت باشد.

بر اساس مطالعات، حدود۶۰۰ هزار هکتار از زمین های خوزستان کانون گرد و غبار اعلام شده اند که گفته می شود ۳۵۰ هزار هکتار از آن ها بحرانی است. کارشناسان بر این باورند که ۴۰۰ تا ۷۰۰ هزار هکتار از زمین های این استان نیز تنها یک گام با بیابانی شدن فاصله دارند.

با این وضعیت باید دید طرح های اجرا شده برای مهار این وضعیت تا چه اندازه به نتیجه می رسد؟