هورنیوز – اواخر فروردین ماه ۱۳۹۶ بود که دکتر اسماعیل ایدنی رئیس دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز طی حکمی، دکتر منصور آرزومند که در طی سالیان گذشته به عنوان مشاور رئیس دانشگاه و رئیس اداره بازرسی، ارزیابی عملکرد و پاسخگوئی به شکایات دانشگاه به خوبی توانسته بود از عهده وظایف و رسالت های محوله برآید، را به عنوان معاون اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز منصوب نمود.

طبق گفته های معاون اجتماعی وزیر بهداشت، براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، وزارتخانه‌های بهداشت کشورها حداکثر می‌توانند ۲۵ درصد سلامت مردم را مدیریت کنند؛ چرا که ۷۵ درصد سلامت مردم به عوامل اجتماعی مربوط است. بنابراین معاونت اجتماعی در وزارت بهداشت، حلقه مفقوده‌ای محسوب می‌شد که اکنون در راستای اولویت دولت یازدهم به سلامت مردم، این معاونت در وزارت بهداشت ایجاد شده است.

در همین راستا و به منظور معرفی هر چه بیشتر این معاونت مهم، حساس، نوپا و تاثیرگذار بر سلامت مردم و جامعه، گفتگویی ترتیب دادیم با دکترمنصور آرزومند معاون اجتماعی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز تا هر چه بیشتر با حوزه معاونت اجتماعی و خط مشی ها، وظایف، رسالت ها، اقدامات و برنامه های این معاونت در حوزه حساس سلامت در استان خوزستان آشنا شویم.

ضرورت راه اندازی معاونت اجتماعی در سطح ستاد وزارت بهداشت و در سطح دانشگاههای علوم پزشکی کشور

دکتر منصور آرزومند: وزارت بهداشت به عنوان متولی نظام سلامت، از اختیارات و منابع لازم برای مداخله مستقیم و حداکثر ۳۰ درصدی مؤلفه های مؤثر بر سلامت برخوردار است و اختیارات و منابع مورد نیاز برای مداخله مستقیم در حداقل ۷۰ درصد مؤلفه های مؤثر بر سلامت، در حیطه سایر دستگاهها و وزارتخانه ها قرار دارد که در این گونه موارد، وظیفه انجام هماهنگی ها، توسعه همکاری های بین بخشی و فرابخشی، هدایت سیاستگذاری ها و تصمیم گیری ها بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می باشد.

از طرف دیگر، مردم هم اصلی ترین ذینفع برنامه های سلامت محسوب می شوند و بدون مشارکت آن ها کمتر برنامه ای را می توان در نظام سلامت پیدا کرد که به خوبی پیاده و اجرا شود. بنابراین معاونت اجتماعی در ستاد وزارت بهداشت و دانشگاههای علوم پزشکی شکل گرفته است تا نظام سلامت بتواند در این دو جبهه یعنی “مشارکت مردمی” و “به میدان آوردن ظرفیت ها، اختیارات و منابع سایر دستگاههای حکومتی” در جهت ارتقاء سلامت جامعه، ساماندهی بهتری را انجام دهد.

مأموریت های اصلی معاونت اجتماعی دانشگاه

دکتر منصور آرزومند: معاونت اجتماعی دانشگاه های علوم پزشکی در مشارکت با معاونت اجتماعی وزارت بهداشت، یک برنامه عملیاتی مدونی دارد که در آن سه ماموریت اساسی دارند. ماموریت اول، تقویت انسجام، یکپارچگی و هم راستایی حرکت، گفتمان و اقدامات واحدهای درون دانشگاهی اعم از ستادی و محیطی برای توجه هر چه بیشتر به ضرورت استفاده از مشارکت مردم و استفاده از فرصت تعامل با سازمان ها و دستگاههای اجرایی می باشد.

دومین ماموریت معاونت اجتماعی، به وجود آوردن ساختار تعریف شده و مشخص برای ارتباط با اقشار مختلف مردم و طبقات مختلف اجتماعی نظیر دانشگاهیان، روحانیون، فرهنگیان، هنرمندان، ورزشکاران، صنعتگران، کشاورزان، کسبه به ویژه افرادی از این طبقات اجتماعی که مقبولیت بیشتری داشته و علاقمندی بیشتری به موضوعات مرتبط با سلامت مردم دارند، می باشد.

استفاده هر چه مناسبتر از ظرفیت های شورای سلامت و امنیت غذایی استان و شورای برنامه ریزی توسعه استان برای کمک به همه دستگاههای اجرایی جهت نقش آفرینی مناسب تر در ارتقاء سلامت جامعه، سومین ماموریت معاونت های اجتماعی در دانشگاه های علوم پزشکی کشور است.

اقدامات درون دانشگاهی جهت جلب مشارکت خیرین و تعامل با سایر دستگاههای اجرایی

دکتر منصور آرزومند: خوشبختانه هم اکنون و هم در سنوات گذشته، از سوی مسئولین و مدیران ذیربط در ستاد دانشگاه و واحدهای محیطی به ویژه بیمارستان ها و شبکه های بهداشت و درمان، قدم های خوبی برای جلب مشارکت خیرین و تعامل با سایر دستگاههای اجرایی برداشته شده و می شود اما این حرکت ها برای رسیدن به مقصد نهایی کافی نیست.

از سوی دیگر، ما نیاز داریم که گردش کار فرآیند مواجهه با خیرین و پیگیری امور آن ها در نظام اداری بروکراتیک خودمان را ساده تر، شفاف تر، آسان تر و روان تر کنیم. این چابک و روان سازی شامل همه مراحل از مرحله نخست کار که مذاکره با خیرین یا مؤسسه خیریه و یا یک سازمان عام المنفعه است تا مرحله نهایی کار که بهره برداری و به فعل درآوردن ظرفیتی است که این عزیزان در اختیار ما گذاشته اند، می شود.

برای تحقق این مهم، لازم است به صورت دقیق، روشن و صدالبته ساده و آسان، به سوی جلب مشارکت خیرین گام برداریم. ما باید نیازهای فعلی و آینده واحدهای تابعه دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور را به خوبی شناسایی کرده و بدانیم کدام یک از آن ها با منابع دولتی، قابل تحقق می باشند. همچنین باید شناخت بهتری از وظایف، اختیارات و منابع سایر دستگاههای استان داشته و به خوبی بدانیم که کدام سازمان، چه وظیفه ای در قبال مشکلات مردم داشته و برای ایفای نقش بهتر خود در رابطه با این وظیفه، چه منابعی در اختیار دارد.

اگر ما در درون دانشگاه بتوانیم مثلثی را تشکیل دهیم که یک رأس آن شناسایی وضعیت سلامت مردم استان، پیش بینی روند آینده بیماری ها، مخاطرات و شناخت مؤلفه ها و تعیین کننده های مؤثر بر سلامت باشد و رأس دوم آن، اختیارات، منابع و ظرفیت های درونی حوزه سلامت و دانشگاه علوم پزشکی و بالاخره رأس سوم این مثلث، شناسایی نحوه مشارکت مردم و سازمان های مردمی و نیز شناخت مناسب اختیارات، وظایف و ظرفیت های همه دستگاههای اجرایی و حاکمیتی باشد، با هماهنگی این سه راس مثلث خواهیم توانست که از طریق ایجاد هماهنگی های درون سازمانی، از فرصت های بیرونی برای بهبود روز افزون عوامل مؤثر بر سلامت استفاده کنیم. لازمه دستیابی به چنین هدفی، اصلاح نگرش در بسیاری از مدیران و کارشناسان ما است. متأسفانه نگاه برخی از این عزیزان بسیار محدود و صرفاً در حد حوزه کاری خود و منابع محدود دولتی است که ما باید تلاش کنیم افق دیدمان وسیعتر و فراگیرتر بشود.

عوامل و مؤلفه های اجتماعی موثر بر سلامتی

دکتر منصور آرزومند: از هنگامی که مشخص شد سلامتی فقط به معنای ” فقدان ابتلاء به بیماری” نیست و مفهوم وسیع تری شامل رفاه و آسایش جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی دارد، ذهن صاحب نظران به این سمت معطوف شد که علاوه بر عوامل مستقیم مرتبط با بروز بیماری در فرد، عوامل مهم و زیربنایی مهم تری نیز وجود دارند که در بروز بیماری و در ارتقاء سلامت جامعه و در نقطه مقابل، بروز بیماری افراد نقش مؤثری را ایفا می کنند.

از حدود بیست سال قبل در دنیا، اصطلاح مؤلفه های اجتماعی مؤثر بر سلامت، ابداع شد. این مفهوم از آن جا شکل گرفت که مشخص شد گروههای اجتماعی و اقتصادی مختلف، تجارب متفاوتی از پیامد بیماری را تجربه می نمایند. مؤلفه های اجتماعی سلامت در هر کشور و بسته به شرایط خاص آن کشور متفاوت است و بر اساس شواهد موجود در مورد آن ها تصمیم گیری می شود.

به طور کلی از جمله مهمترین مؤلفه های تعیین کننده سلامت می توان به مواردی نظیر درآمد خانوارها، وضعیت اشتغال و مسکن، عملکرد شبکه های حمایت اجتماعی، تلقی افراد و هر یک از طبقات جامعه از میزان محترم شمرده شدن، ارزشمند بودن و برخورداری از شأن و کرامت اجتماعی، دسترسی عادلانه به امکانات آموزشی در آحاد مردم به ویژه کودکان و زنان، برخورداری از سواد سلامت، شرایط زندگی سالم به ویژه در دوران کودکی و شکل گیری شخصیت فرد، وجود تفاوت ها و معضلات فرهنگی، آسیب های اجتماعی، تبعیض و بی عدالتی ها، رفتارهای فردی و عوامل مرتبط با سبک زندگی و میزان دسترسی به مراقبت های بهداشتی و خدمات درمانی اشاره نمود.

لزوم مشارکت های فرابخشی در مؤلفه های مؤثر بر سلامت

دکتر منصور آرزومند: شاید به همین دلیل است که گفته می شود اگر چه وزارت بهداشت، متولی اصلی نظام سلامت محسوب می شود اما این وزارت، از اختیارات لازم برای مداخله مستقیم در حداکثر ۳۰۰ درصد مؤلفه های مؤثر بر سلامت برخوردار است. خوشبختانه، تعامل خوبی بین وزارت بهداشت با دستگاههای ملی و نیز بین دانشگاههای علوم پزشکی و سازمان های استانی و شهرستانی و حتی دهیاری ها برقرار بوده است که امید می رود با راه اندازی معاونت اجتماعی این تعاملات به شکل منسجم تر، هدفمندتر و اثربخش تری درآید.

ما بنا داریم در هماهنگی با معاونت اجتماعی وزارت بهداشت و شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور، در استان خوزستان و زیر نظر دکتر غلامرضا شریعتی استاندار خوزستان از ظرفیت شورای برنامه ریزی و توسعه استان که متشکل از فرمانداران و مدیران کل همه دستگاههای اجرایی است استفاده کرده و از مأموریت های سلامت محور این دستگاهها برای ارتقاء مؤلفه های مؤثر بر سلامت در قالب برنامه جامع سلامت استان خوزستان استفاده کنیم و در تدوین این برنامه بدون شک از انتظارات و ظرفیت های مردمی نیز بهره مند خواهیم بود.

مردم، اصلی ترین مشتریان نظام سلامت هستند و لازم است از ظرفیت های خیریه و مشارکت مردمی برخوردار شویم

دکتر منصور آرزومند: مردم، اصلی ترین و مهمترین ذینفعان و مشتریان نظام سلامت محسوب می شوند و رابطه دو طرفه ای بین حوزه سلامت با مردم برقرار است. از یک سو، نظام سلامت به مردم، خدمات و مراقبت های بهداشتی و درمانی را ارائه می دهد و از سوی دیگر، مشارکت فکری، معنوی و مادی مردم نیز باعث می شود تا چرخه امور نظام سلامت به نحو روان تر و مؤثرتری بچرخد.

خوشبختانه استان خوزستان از ظرفیت های خیریه و مشارکت داوطلبانه مردم در امور عام المنفعه برخوردار است، ما نیاز داریم تا امکان مشارکت جمع بیشتری از خیرین و مؤسسات خیریه را در تأمین زیرساخت های مورد نیاز نظام سلامت در حوزه های بهداشت و درمان برای شهروندان و نیز رفع نواقص و کمبودها در بخش های آموزشی، پژوهشی، خوابگاهها، مراکز فرهنگی و ورزشی مورد نیاز دانشجویان فراهم کنیم.

همچنین بنا داریم ارتباط مؤثرتری در سطح استان با سازمان های مردم نهاد رسمی که در عرصه های مرتبط با حوزه های بهداشتی، درمانی و کاهش آسیب های اجتماعی به فعالیت مشغول هستند، برقرار کنیم.

در استان ما یک ظرفیت بزرگ صنعتی وجود دارد که بخشی از مأموریت های سازمانی این شرکت ها وکارخانجات را مشارکت در فعالیت های عام المنفعه تشکیل می دهد. ما باید بتوانیم به ویژه در مناطق محروم مجاور این واحدهای صنعتی و تولیدی، از مشارکت مادی آن ها برای تأمین، حفظ و ارتقاء سلامت مردم استفاده مفیدتری نماییم.