هورنیوز – مهدی فلاح کارشناس اقتصاد کشاورزی شبکه تحلیلگران فناوری ایران در یادداشتی که با عنوان “راهکار مقابله با ریزگرد و سیل در جنوب و جنوب غرب کشور” در اختیار این خبرگزاری قرار داد، بر اهمیت وجود پوشش گیاهی برای پایداری زیست‌بوم تأکید کرد و ایجاد پوشش گیاهی از طریق جنگل‌های دست‌کاشت و مراتع دست‌کاشت را بهترین راهکار بیابان‌زدایی و مهار پدیده ریزگرد دانست.

متن این یادداشت به شرح زیر است:

“طی روزهای اخیر متأسفانه شاهد افزایش مشکلات زیست‌محیطی ناشی از ریزگرد و سیل در جنوب و جنوب غرب کشور هستیم. مشکلاتی که می‌توانست با اتخاذ تصمیم‌های مناسب در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی از وقوع آنها پیشگیری کرد، اما این اتفاق نیافتاده و امروز شاهد شرایط سخت زندگی برای مردم این مناطق و از بین رفتن منبع درآمد بخشی از کشاورزان هستیم که ضروری است برای جلوگیری از ادامه این روند اقدامات تأثیرگذار در زمینه احیاء منابع طبیعی در این مناطق صورت گیرد.

منشأ ریزگردهای خوزستان داخلی است

تحقیقات سازمان زمین‌شناسی منطقه جنوب غرب کشور نشان می‌دهد که بخش مهمی از منشأ پدیده ریزگرد داخلی است. بر این اساس حدود ۳۵۰ هزار هکتار از کانون‌های ریزگرد در استان خوزستان قرار دارد که کنترل بخش‌های عمده‌ای از این ریزگردها نیازمند برنامه‌ریزی قوی و عزم و اراده راسخ برای کنترل کانون‌های داخلی ریزگرد است تا کشور را از تبعات ریزگرد خلاص کند. احیاء پوشش گیاهی با کاشت گونه‌های گیاهی درختی، درختچه‌ای و بوته‌ای بومی مقاوم به شوری و خشکی با کاربردهای غذایی، دارویی، صنعتی، زینتی یا خوراک دام علاوه بر مهار این پدیده ناگوار امکان بهره‌برداری اقتصادی در مناطق روستایی و شهری اطراف کانون‌های ریزگرد را نیز فراهم خواهد ساخت.

تصاویر کانون‌های داخلی ریزگرد در خوزستان. نقاط نارنجی رنگ در تصویر پایین سمت راست کانون‌های ریزگرد خوزستان را نشان می‌دهد

پوشش گیاهی لازمه پایداری زیست‌بوم (اکوسیستم)

برای پایدار ماندن چرخه‌های طبیعی زیست‌بوم (اکوسیستم) وجود گیاهان و سایر جانداران ضروری است. اگر اختلالی در عوامل پدید‌آورنده زیست‌بوم ایجاد شود نظام این چرخه بهم خورده و شاهد پیامدهای ناگوار زیست‌محیطی خواهیم بود. علاوه بر لزوم حفاظت از زیست‌بوم، ضروری است در مواقعی که زیست‌بوم دچار اختلال می‌شود به دنبال احیاء و بهبود آن باشیم. در میان عوامل تشکیل‌دهنده زیست‌بوم، وجود پوشش گیاهی از اهمیت بالایی برخوردار است. پوشش گیاهی با جلوگیری از فرسایش خاک، حفظ رطوبت خاک، نفوذ آب باران به خاک و شکستن باد باعث فرآهم کردن شرایط لازم برای زندگی سایر جانداران خواهد شد و تحت این شرایط است که زیست‌بوم شکل می‌گیرد. از بین رفتن پوشش گیاهی بنا به دلایل مختلف زیست‌بوم را دچار اختلال کرده و آسیب‌های زیست‌محیطی نظیر ریزگرد و سیل را به دنبال خواهد داشت.

کاشت نهال به‌خصوص در مناطقی که پوشش گیاهی آن‌ها از بین رفته است به منظور جلوگیری از فرسایش خاک امری ضروری است. کاشت نهال همواره از اهمیت بالایی برخوردار بوده است، چنان‌که در احادیث حضرت علی (ع) در وصیت خود به امام حسن مجتبی علیه‌السلام می‌فرمایند: هرگز نهال‌های درخت خرما را نفروشند، تا همه این سرزمین یک‌پارچه به گونه‌ای زیر درختان خرما قرار گیرد که راه یافتن در آن دشوار باشد (نامه ۲۴ نهج‌البلاغه).

تنها راهکار پایدار مقابله با ریزگرد و سیل

توسعه پوشش گیاهی، آبخیزداری و آبخوان‌داری از اصول اساسی حفاظت از محیط زیست و مقابله با بیابان‌زایی است. طی سالیان گذشته تشدید پدیده ریزگرد و وقوع سیل‌های مخرب باعث شده تا بیابان‌زدایی و بکارگیری روش‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری بیش از پیش در کشور اهمیت پیدا کند. حفظ منابع پایه آب، خاک و پوشش گیاهی فقط با برنامه‌های جامع در حوزه بیابان‌زدایی، آبخیزداری و آبخوان‌داری امکان پذیر می‌باشد.

آبخیزداری و آبخوان‌داری از طریق ذخیره منابع آبی و نفوذ آب به زمین، تقویت پوشش گیاهی را به دنبال داشته و همین مسأله باعث جلوگیری از ریزگرد و سیل خواهد شد. آسیب‌های ناشی از جاری شدن سیل در غرب و جنوب کشور گواه الزام اقدامات عملیاتی آبخیزداری و آبخوان‌داری در این مناطق است؛ چرا‌که کنترل و استفاده بهینه از این حجم عظیم منبع آب سطحی می‌تواند نه‌تنها از وقوع سیل و آثار مخرب آن جلوگیری کند بلکه فرصتی برای افزایش تولیدات کشاورزی این مناطق شده و اقتصاد مقاومتی را برای ساکنین این مناطق به ارمغان آورد.

در خصوص ریزگرد نیز ایجاد پوشش گیاهی از طریق جنگل‌های دست‌کاشت و مراتع دست‌کاشت بهترین راهکار بیابان‌زدایی و مهار این پدیده است. بیابان‌زایی در کشور تهدید پنهانی است که اگر با آن مقابله نشود با گذشت زمان آثار و پیامدهای آن آشکار خواهد شد، مانند ریزگرد اخیر خوزستان که مردم این استان را با قطع برق و مشکلات فراوان مواجه کرد.”

نمونه موفق کاشت نهال و اجرای روش‌های آبخیزداری برای کنترل بارندگی (استهبان بزرگترین انجیرستان دیم جهان)