دولت طی سال‌های اخیر در راستای جذب سرمایه در استان، بخشی از فعالیت خود را به شناسایی و سپس معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در اختصاص داده و در قالب برپایی و یا حضور در نمایشگاه‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری با جلب توجهات به سوی خوزستان، در تلاش به منظور تحقق توسعه اقتصادی در استان است.

با این وجود ابهاماتی در این میان وجود دارد که قابل تامل هستند، اینکه آیا ریشه مشکلات اقتصادی و توسعه در استان فقدان سرمایه و سرمایه‌گذار است؟ و اگر فرض بر این مدعا باشد چگونه است که تلاش‌های دولت برای اصلاح فرآیند معیوب جذب سرمایه‌گذار و ورود بخش خصوصی نافرجام مانده است؟

*در دستیابی به توسعه اقتصادی مدیریت تعیین کننده است نه سرمایه!

با توجه به شرایط موجود بدیهی است علت عمده این اندازه محرومیت و عقب‌ماندگی در منطقه‌ای با قدمت تاریخی و نخستین بودن در شکل‌گیری تمدن شهرنشینی، مستقیما متاثر از عدم مدیریت آگاه و توانمند بوده است.

به طور کلی اصل و ماهیت حضور و برپایی نمایشگاه در حوزه جذب سرمایه‌گذار اقدامی قابل توجه، اثبات شده و کارآمد در جلب مخاطبان و دیده شدن است، اما آیا دیگر جوانب آن نیز در نظر گفته شده است؟

صرفا ورود سرمایه به استان کافی نبوده و سرمایه‌گذاری به تنهایی و فاقد در نظر گرفتن دیگر شاخصه‌ها و ملزومات آن هم‌چون انسجام نظام اداری، به‌کارگیری مدیران با دیدگاه توسعه یافته و ایجاد بسترهای فرهنگی با سیاست‌های کلان و دیگر عوامل غیر درآمدی، منجر به هدر رفت سرمایه‌های جذب شده نیز خواهد شد.

اگرچه به طور کلی خصوصی‌سازی و گسترش اقتصاد آزاد در ایران با روندی آهسته و ناقص پیش می‌رود اما می‌توان از تجربیات ناموفق چند دهه ورود اقتصاد آزاد و خصوصی‌سازی در ایران بهره جست و توجه کرد که علل عمده این عدم موفقیت فراهم نبودن زمینه‌های فرهنگی و اقتصادی است.

اگر به واقع هدف اصلی از ورود سرمایه‌گذاران و خصوصی‌سازی در سطوح خرد و کلان افزایش کارایی، عدالت اجتماعی و توزیع عادلانه ثروت در استان است بایستی به ملزومات آن نیز توجه شود، رفع مقررات زائد و دست و پا‌گیر، اصلاح امور اداری و شکل‌گیری سیستم در راستای اهداف تعیین شده با مدیریت افراد آگاه و همفکر، از مراحل ابتدایی در ورود به اقتصاد آزاد و خصوصی‌سازی بوده و یقینا سیستم جذب سرمایه و سرمایه‌گذار با ابعاد ناهمگون نخواهد توانست توسعه پایدار را به وجود آورد.

طی ۴ روز حضور در نمایشگاه فرصت‌های سرمایه‌گذاری خوزستان در اهواز (آذرماه ۹۵)، از افتتاحیه تا اختتام آن و گفت‌و‌گو با مسئولان غرفه‌ها شاهد نمونه تقلیل یافته‌ای از خوزستان با آنچه که در واقعیت در آن رخ می‌دهد بودم.

در نمایشگاه مذکور که در ۴ روز و با حضور حدود ۸۳ غرفه اکثرا ناکارآمد و منفعل با هزینه برگزاری قابل توجه برگزار شد، مدت زمان برپایی، تعداد شرکت کنندگان و هزینه‌ها با توجه به آنچه که ارائه دادند و دستاوردهایی که داشت قابل تامل است.

در اولین روز از برپایی و حضور استاندار در نمایشگاه فرصت‌های سرمایه گذاری خوزستان، از دور‌تر بازدید وی از غرفه‌ها را نظاره گر بودم، به گمانم می‌بایست مسؤول غرفه شرح مختصری از وضعیت موجود و اقدامات صورت گرفته را ارائه می‌داد اما تنها با لبخندی از سرمست و افتخار از دیدار استاندار دست در گردن وی انداخته و به سرعت و با اصرار با شیرینی از وی پذیرایی کرده، چندین عکس سلفی با استاندارشان انداخته و قبل از اینکه صحبت جدی و به دور از تعارفات میانشان رد و بدل شود استاندار را به غرفه دیگری راهنمایی می‌کنند و همین مراسم در آغوش گرفتن، شیرینی خوراندن و سلفی گرفتن تکرار می‌شود.

طی روزهای برپایی نمایشگاه از تعداد شرکت‌کنندگان حاضر کاسته شده و در آخرین روز از برگزاری عملا تعدادی از غرفه‌ها کاملا خالی بودند و نمایشگاه صرف حضور فیزیکی و ناکارای دیگر غرفه‌ها دایر بود.

 در کمال ناباوری غرفه شهرداری فلان شهر با ‌‌نهایت ابتکار و تدبیر در استفاده بهینه از فرصت حضور در نمایشگاه جهت جذب سرمایه‌گذار، اقدام به برپایی منقل و سرو چایی و قهوه ذغالی در غرفه‌هایی کرده بودند که هزینه دکور و تبلیغات جمعی به ارزش چند صد میلیون تومانی داشت.

صرف این هزینه و زمان در راستای آگاهی بخشی به مدیران و مسؤولان و یا یافتن افراد کارآمد جهت تصدی امور نسبت به برپایی نمایشگاه و یا به واقع «نمایش_گاه» با حضور اشخاص شرکت‌‌کننده‌ای که هیچ‌گونه درک صحیحی از رویداد حاضر نداشته و تنها با پندار بازی گونه‌ای نسبت به نمایشگاه در آن حاضر شدند، ارجح‌تر بود.

رویه‌ای که از حضور شرکت کنندگان در نمایشگاه در معرض توجه قرار گرفت نه تنها نشان از خیانت به شهروندان بود، که تک تک اصول و هدف‌های دنبال شده توسط سیستم برگزار کننده را نقض کرده و موجب انحراف از اهداف و ناکارآمدی کامل دستگاه مربوطه‌اش می‌گشت.

وجود غرفه‌های سرمایه‌پذیر و سرمایه‌گذار در نمایشگاه مذکور موقعیت مناسبی جهت تعامل داخلی جمع شرکت‌کنندگان پدید آورده بود اما از سوی دیگر با حضور برخی شرکت‌های خارج از استان (تهران) تفاوت در دیدگاه‌ها نسبت به شرکت در نمایشگاه‌ها در میان غرفه‌های خوزستانی و غیر خوزستانی به وضوح دیده می‌شد.

در حالی که ویزیتورهای غرفه‌های غیر خوزستانی در تمام مدت برپایی نمایشگاه مشغول به عرضه اطلاعات و خدمات خود به مسؤولان دیگر غرفه‌ها و عموم بازدیدکنندگان بودند، غرفه‌های بومی بعضا حتی برنامه‌ای هدفمند جهت شرکت در نمایشگاه نداشتند.

نمایشگاه معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در خوزستان خود نمونه‌ای از واقعیت سرمایه‌گذاری نافرجام در خوزستان بود که عدم نظارت و برنامه‌ریزی دقیق و از پیش تعیین شده و عدم حضور هدفمند شرکت کنندگان از علل اصلی آن به شمار می‌روند.

*مدیریت با رویکرد عوام گرایی به جای تخصص اقتصادی آفت سرمایه‌های کلان خوزستان شد

جبران عقب‌ماندگی‌ها در خوزستان بدون توجه به علل آن قابل بررسی و حل نیست، لذا با اینکه سرمایه شرط لازم است اما کافی نیست و این امر بار‌ها طی سالیان در خوزستان به اثبات رسیده است، استانی که نتوانسته از انبوه درآمد‌های کلان در بخش‌های نفت و گاز و صنایع بالادستی که در دل خود جای داده مردمش را منتفع کند و سرمایه‌های ماسبق و موجود را نیز تباه ساخته، اکنون با کدام تدبیر و تغییر ساختار و نگرش در مدیریت به دنبال سرمایه‌های جدید و ورود به اقتصاد آزاد است؟ بن مایه مشکلات چندین ساله در خوزستان، عدم برخورداری از مدیران و مسؤولان متخصص، آگاه و فاقد هرگونه سمت‌گرایی است.

اقدامات متحول کننده در استان از تحول در افکار، دیدگاه و رویه مدیران نشات می‌گیرد، بستر فرهنگی جهت توسعه اقتصادی ابتدا باید در فکر و دل مدیران مهیا باشد تا به باور مردم القا شود، خوزستانی که از حضور طلای سیاه در خاکش بهره‌ای نبرده و علاوه بر آن اکنون نیز با صرف زمان و هزینه بسیار درصدد جبران ویرانی‌های حاصل از رشد صنعت نفت است چگونه می‌تواند سرمایه‌ها و صنایع جدید را مدیریت کرده و عوامل مثبت و منفی حاصله و متاثر از ورود به اقتصاد آزاد را پیش‌بینی کند؟

کدام شاخصه‌ها نشانگر مساعد بودن وضعیت و شرایط حاکم بر خوزستان جهت سرمایه‌گذاری امن در مشارکت با بخش دولتی و خصوصی در استان است در حالی که حتی در و دیوار شهر‌ها و سفره مردمانش بر عدم تخصص و درایت در مدیریت سرمایه‌ها و داشته‌های خوزستان گواهی می‌دهند.

در اولین نمایشگاه معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری خوزستان، دولت حتی برای تامین هزینه‌ها جهت ایجاد نیازهای اولیه شهری به جذب سرمایه گذار روی آورده بود، یقینا ۲۷ سال برای دولت‌های روی کار آمده در جمهوری اسلامی ایران زمانی کافی برای برنامه‌ریزی و سازندگی در خوزستان نبوده است و طی این مدت نتوانستند اعتبارات لازم را برای زیرساخت‌های شهری و تمنیات مردم فراهم آورند.

این در حالی است که مقارن با آن در برخی از استان‌ها حتی روستاهای خالی از سکنه امروز با استفاده از‌‌ همان اعتبارات و بودجه دولتی تبدیل به شهری با امکانات درخور توجه و به مراتب بهتر از کلانشهر اهواز، بندر خرمشهر و شهرهای با قدمت تاریخی این استان هستند.

مدیران در ادوار مختلف، خوزستان این کلاف سردر گم را دست به دست پرگره‌تر به دیگری سپرده و امروز برای تامین نیازهای اولیه شهر‌ها و استفاده از موقعیت و ظرفیت بی‌نظیر خوزستان، باز هم فاقد برنامه صحیح و فراهم آوردن ملزومات در تمام حوزه‌ها چشم انتظار سرمایه‌گذاران خصوصی نشسته‌اند و علل عمده مشکلات استان را عدم وجود سرمایه می‌خوانند و همچنان به این امر بی‌توجه هستند که به‌کارگیری افراد ناکارآمد در سطوح تصمیم‌گیری در استان نه تنها گره‌ای از مشکلات نمی‌گشاید که بیش از پیش شرایط را آشفته‌تر ساخته و سرمایه‌های مادی و معنوی موجود را نیز ضایع می‌سازد.

از تعداد ۲۰۰ فرصت سرمایه‌گذاری در خوزستان که در نمایشگاه فرصت‌های سرمایه‌گذاری کشور در آبان ماه ۹۴ معرفی شدند تنها تعدادی از آنها منجر به امضای تفاهم نامه شده و بعضا در حال اجرا هستند که علت شایع آن عدم هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی است که مسیر را برای ورود سرمایه‌گذاران و حتی کارآفرینان دشوار ساخته است.

*تفاهم‌نامه‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری منعقد شده نیازی به برپایی نمایشگاه نداشت

آگاهی بخشی به شهروندان، مشارکت و سهیم بودن مردم در ساخت، توسعه و رونق اقتصادی شهر‌ها، بخشی از اهدافی بود که استانداری خوزستان از برپایی نمایشگاه دنبال می‌کرد، اما در این ارتباط تدابیری جهت ارائه اطلاعات و آگاهی‌رسانی به طور ساده و شفاف اتخاذ نشده بود و آماده‌سازی طرح‌ها از سوی غرفه‌های حاضر جهت ارائه، فاقد طبقه‌بندی کمی و کیفی و به گونه‌ای گنگ و ناملموس بوده و انتقال اطلاعات به عموم مخاطبان با ضعف بسیاری همراه بود.

در مجموع برگزاری این نمایشگاه در خوزستان توجیهی نداشت، برنامه‌ای برای مخاطبان درون استان تعبیه نشده و مخاطبان خارج از استان نیز نیازی به نمایشگاه بومی نداشتند.

اینکه سرمایه‌گذاری در کدام بخش در خوزستان در اولویت بوده و ابتدا بایستی سرمایه‌ها را به کدام بخش هدایت کرده و همچنین طبقه‌بندی پروژه‌ها (به لحاظ فنی و تخصصی از دیدگاه علم اقتصاد) براساس میزان اثر بخشی در اقتصاد و توسعه استان، در واگویه مانده است.

طبق اعلام معاونت اقتصادی و سرمایه‌گذاری استانداری خوزستان، ارزش تفاهم‌نامه‌های به امضاء رسیده در اولین نمایشگاه سرمایه‌گذاری خوزستان معادل ۹ برابر کل بودجه استان خوزستان است اما بایستی توجه داشت تفاهم‌نامه‌های منعقد شده تنها مربوط به تعدادی از دستگاه‌های استان می‌شدند که به سرانجام رسیدنشان فارغ از برگزاری نمایشگاه و صرف هزینه برپایی نیز قابل انجام بود و اینکه تفاهم‌نامه از دستاوردهای نمایشگاه برشمرده شود تنها به منظور توجیه هزینه‌های برگزاری سرپوش گذاشتن بر عملکرد ضعیف شرکت کندگان در نمایشگاه است.

*پروژه «دریچه مجازی ایران» نمایشگاهی کامل از ظرفیت‌های موجود در خوزستان

اگر استانداری خوزستان و دستگاه‌های ذی‌ربط به منظور به معرض گذاشتن دستاوردهای دولت، قابلیت‌ها و ظرفیت‌های استان در بخش‌های مختلف نیاز به برگزاری نمایشگاه داشت، می‌توانست از طریق پروژه‌های نوین و جامعی که در دست دارد اقدام به برگزاری نمایشگاه کند.

در نمایشگاه برگزار شده غرفه‌ای تحت کارفرمایی استانداری خوزستان در حوزه فناوری اطلاعات حضور داشت که از آنجا مطلع شدیم استانداری خوزستان در حال انجام پروژه‌ای ملی با عنوان «دریچه مجازی ایران» در خوزستان، به عنوان اولین استان در کشور بوده و هم اکنون در حال اجرا و تکمیل داده‌ها ست.

خوزستان از چشم‌انداز این برنامه بسیار زیبا‌تر از آنچه بود که از دریچه نگاه مدیرانش دیده می‌شد، خوزستان بی‌ادعا زیبا بود، با مشاهده‌اش حس غرور از داشتن موطن اینچنین زیبا و بی‌نظیر وجودم را فراگرفت که‌ای کاش نه تنها تمام ایران که همه دنیا خوزستانم را ببینند.

پروژه «دریچه مجازی ایران» خود به تنهایی نمایشگاه کاملی از تمام ظرفیت‌های موجود در استان و دستاوردهای دولت می‌شد اگر تنها قسمتی از هزینه گزاف برپایی نمایشگاهی همراه با کج سلیقگی و فاقد برنامه‌ریزی دقیق و هدفمند را به تکمیل این طرح و تامین ملزومات آن اختصاص می‌دادند.

در پرتال این پروژه امکان بازدید میدانی از تمام طرح‌های استانی و ملی بدون نیاز به حضور فیزیکی در تمامی حوزه‌ها از جمله صنعتی، خدماتی، درمانی، گردشگری وجود دارد و اطلاعات جامعی را نیز در ارتباط با هر بخش به تفکیک جزء به جزء در برداشت که با حداقل امکانات و تجهیزات، صرف زمان و همگام با تکنولوژی‌های نوین می‌توانست تعداد بازدید هدفمند و در سطح وسیع‌تری را به دنبال داشته باشد.