هورنیوز – رود کارون پرآب‌ترین و بزرگ‌ترین رودخانه ایران است. این رود با طول ۹۵۰ کیلومتر طولانی‌ترین رودی‌ست که در داخل ایران قرار دارد. در حاشیه این رود تمدن‌های بزرگی از ایران کهن شکل گرفته‌است.

 سرچشمه شاخه‌های اصلی کارون (ارمند و بازفت)، زردکوه بختیاری در استان چهار محال و بختیاری است ولی شاخه‌های فرعی آن از کوه‌های مختلف سرچشمه می‌گیرند مانند خرسان از دنا در استان کهگیلویه و بویراحمد و دز از ارتفاعات لرستان. این رود، پس از عبور از مناطق کوهستانی و پر پیچ و خم، در منطقه‌ای به نام گتوند وارد دشت خوزستان می‌شود. رود کارون در شمال شوشتر به دو شاخه تقسیم می‌شود که در جنوب شوشتر به یکدیگر متصل می‌شوند. مهم‌ترین شاخهٔ فرعی کارون، رود دز است که در شمال اهواز به کارون ملحق می‌شود. پیچ و خم‌های موجود در سر راه این رود، خوزستان را به جلگه‌ای بی‌نظیر تبدیل کرده‌است. استان خوزستان با برخورداری از منابع غنی آب و خاک و شرایط اقلیمی خاص که امکان کشت را در ۲ تا ۳ نوبت در طول سال مهیا نموده از دیرباز مورد توجه بوده.

رودخانه کارون تنها رودخانه قابل کشتیرانی در ایران است و در عین حال تنها رودخانه ایرانی است که به آب های بین المللی و اقیانوس های جهان ارتباط دارد یعنی از یک طرف در خرمشهر از طرق مصب خود به اروند رود که رودخانه های دجله و فرات از کشور عراق نیز به آن می ریزند وصل می شود و از طرف دیگر خود یعنی رودخانه بهمنشیر به خلیج فارس مربوط و از آن طریق به اقیانوس هند مرتبط می شود. به این ترتیب ایران می تواند از طریق اروندرود و کارون کالاهای تجارتی را از طریق کشتی و به وسیله حمل ونقل دریایی که ارزان ترین وسیله حمل ونقل کالاست تا شهرستان اهواز و حتی شهرستان شوشتر برساند و در عین حال کالاهای ایرانی را برای صادرات از این شهرستان ها تا بنادر بین المللی خرمشهر، آبادان و بندر امام منتقل کند.

آن قسمت از رودخانه کارون که بین بند قیر تا خرمشهر واقع شده و شامل مجموعه آب رودخانه های کارون و دز است به نام کارون بزرگ خوانده می شود و کشتیرانی فقط تقریباً در همین محدوده از کارون امکان پذیر است طول این مسیر حدود ۱۹۰ کیلومتر است. پس از پایان جنگ تحمیلی و آثار ویرانگر آن بر مردم مظلوم و از جان گذشته خوزستان و آثار باستانی این مناطق و همچنین اکوسیستم خوزستان٬ مردم مناطق جنگ زده چشم انتظار آبادانی و رونق و پیشرفت هرچه بیشتر این مناطق بودند.ولی متاسفانه هنوز پس از بیست سال این امر به واقعیت کامل نپیوسته و شهر آبادان که به یکی از زیباترین شهرهای ایران شهرت جهانی داشت هرگز رونق خود را بازنیافت. شایسته است دولت محترم با برنامه ریزی مدون اقدامات لازم را در جهت آبادانی و رونق و صنعت توریسم و گردشگری خوزستان که رگ حیاط فرهنگی و تمدن و اقتصاد کشور پهناور ایران است اجرا سازد. مهم ترین مشکلات امروزه خوزستان به شرح زیر است:

• جلوگیری از ورود فاضلاب به رودخانه کارون و احیای مجدد آن

• زیباسازی اطراف رودخانه کارون و ایجاد محل گردشگری نمونه در منطقه و باالطبع پاکسازی داخل و سواحل رودخانه از زباله ها و فاضلابها و مواد صنعتی جهت زیبایی آن که متاسفانه تنها مکان گردشگری مردم نجیب اهواز می باشد.

• ایجاد کمربند طبیعی با طرح جنگل کاری در مرز جنوب غربی خوزستان برای جلوگیری از ورود گرد و غبار

• تامین کامل آب شرب مردم خوزستان و به ویژه مردم آبادان و ماهشهر و تامین آب کشاورزی جهت رونق کشاورزی این استان

• رونق توریسم و گردشگری و تبلیغ از فرهنگ و تمدن چندین هزار ساله خوزستان

• جلوگیری از قطع برقهای مکرر در استان خوزستان . با توجه به گرمای بی وصف شهرهای مختلف خوزستان استفاده از کولرهای گازی برای مردم در حکم وسیله حیاتی می باشد .

• سرعت بخشیدن هرچه بیشتر به طرح متروی شهری اهواز که روندی بسیار کند را در پیش گرفته است

• ساخت فضاهای تفریحی و گردشگری برای پر کردن اوقات فراغت مردم شهرهای مختلف خوزستان ( پارکهای آبی ٬ پارکهای جنگلی ٬ زمینهای بازی ٬ سالنهای وزرشی ٬ مرکز خرید های تجاری و…)

• مبارزه با هرگونه خرید و فروش موارد مخدر در شهر و ایجاد فضای امن برای خانواده های استان خوزستان

• ساخت جاده های استاندارد و بزرگراه با کیفیت مناسب و برخورداری از سیستم های کنترلی مدرن

• زیبا سازی شهرهای مختلف خوزستان با استفاده از استاندارهای جهانی و زیست محیطی بر اساس اصل رفاه اجتماعی و شادابی و سرزندگی.

• بازسازی شهرها و جادههای استان که در برخی موارد هنوز اثرات جنگ در آن دیده میشود

• آموزش رایگان و همگانی برای همه مردم شهرهای مختلف استان خوزستان برای بالا بردن سطح فرهنگ اجتماعی

الحاق رودخانه‌های شور واقع در این محدوده به همراه فاضلاب صنایع و زه‌آبهای کشاورزی و حوضچه‌های پرورش ماهی که بدون هیچگونه تصفیه‌ای حتی تصفیه مقدماتی مستقیما وارد رودخانه می‌شوند، وضعیت نامطلوبی را از نظر آلودگی کیفی آب رودخانه به وجود آورده است به طوری که افت کیفیت آب رودخانه کارون در ماههای کم آب تابستان در سالهای اخیر نگرانی‌هائی را از نظر تخریب کیفی این منبع حیاتی ایجاد نموده است.

دبیر انجمن کارشناسان محیط زیست خوزستان براین باور است: رهاسازی بی رویه پساب های صنعتی، شهری و کشاورزی در رودخانه کارون موجب آلودگی بیش از حد این رودخانه و مرگ تدریجی اکوسیستم آن شده است.

متاسفانه رودخانه کارون مکانی برای رهاسازی بی رویه پساب های صنعتی، شهری و کشاورزی شده است و بیش از۴۰ درصد فاضلاب شهری اهواز و فاضلاب های صنعتی و کشاورزی در بالا دست رودخانه به صورت مستقیم به آن وارد می شود. همچنین به دلیل کاهش دبی رودخانه و بازگشت آب از سوی دریا، شوری آب کارون افزایش یافته و معضل آلودگی آب رودخانه را تشدید کرده است. متاسفانه اکوسیستم گیاهی و جانوری رودخانه کارون به دلیل آلودگی بیش از حد این رودخانه در حال نابودی است و برخی گونه های جانوری مانند گربه ماهی که در گذشته به میزان فراوان در این رودخانه وجود داشته در حال انقراض هستند. گربه ماهی گونه ای بسیار مقاوم است ولی متاسفانه آلودگی کارون به حدی افزایش یافته است که شاهد مرگ و میر این گونه جانوری هستیم. همچنین در گذشته در حاشیه رودخانه گونه های گیاهی فراوانی وجود داشت و شاهد تنوع گیاهی بی نظیری در این منطقه بودیم، ولی آلودگی رودخانه روی اکوسیستم گیاهی نیز تاثیر سو داشته است و بسیاری از گیاهان ازبین رفته اند. به دلیل آلودگی رودخانه، بسیاری از پرندگانی که در گذشته به حاشیه این رودخانه مهاجرت می کردند، یا از بین می روند و یا دیگر به حاشیه رودخانه کارون نمی آیند.

پسماندهای کشاورزی مهمترین منبع آلودگی رودخانه کارون است که ۴۸ درصد پسماندهای ورودی به کارون را شامل می شوند. پس از پسماندهای کشاورزی، نیز فاضلاب شهری با ۲۶ درصد در رتبه دوم آلایندگان رودخانه کارون قرار دارد. در شهر اهواز مشکلات زیست محیطی مانند آلودگی رودخانه کارون در اثر ورود آشکار فاضلاب به آن، آلودگی هوا در نتیجه فعالیت های صنایع و حمل و نقل و آلودگی خاک و منابع آب زیر زمینی در اثر ورود فاضلاب و پسماندهای شهری وجود دارد.

 رودخانه کارون در گذر از خوزستان حدود ۷۰ درصد آب شرب استان را تامین می کند و این در حالی است که این رودخانه پذیرنده فاضلاب های شهری، کشاورزی و صنعتی استان است. شناور تصریح کرد: بر اساس آمار، سهم آلودگی کارون ناشی از فاضلاب های کشاورزی ۴۸ درصد، فاضلاب شهری ۲۶ درصد و فاضلاب صنعتی ۲۳ درصد است. وی خاطرنشان کرد: اجرای طرح جامع کاهش آلودگی آب رودخانه کارون، نقش بسزایی در کاهش آلودگی اخیر رودخانه خواهد داشت. با توجه به وابستگی مستقیم حیات شهرنشینی و تداوم آن با محیط زیست، بهبود رابطه میان انسان و محیط زیست، ضروری است که دستیابی به آن نیازمند شناخت آسیب های وارد شده از سوی بشر به محیط زیست است.

در سالهای پیش شاهد آن بودیم که سازمان منطقه ای محیط زیست دریایی خلیج فارس (راپمی) اعتراض های مکرری را به روند نابودی کارون اعلام کردند. به باور آنها بزرگترین مجتمع های صنایع سنگین کشور با استقرار در پنج منطقه صنعتی در حوزه رودخانه کارون قرار دارند، بیشترین آلودگی را به رودخانه کارون تحمیل می کنند.

سازمان منطقه ای محیط زیست دریایی (راپمی)، آلاینده ترین منابع از نقطه نظر میزان تخلیه پساب به داخل رودخانه کارون را به ترتیب: صنایع سلولزی، کارخانه های پتروشیمی و شیمیایی، صنایع غذایی و صنایع فولاد عنوان کرده است. همچنین پنج شهر صنعتی خوزستان را به ترتیب آبادان، دزفول، مسجدسلیمان، خرمشهر و شوشتر معرفی می کند که صنایع مستقر در آبادان بیشترین پساب صنعتی را تولید و وارد رودخانه کارون می کنند. با وجود اعتراضات گسترده رمپی و همچنین تشکلها و دیدبانهای مختلف محیط زیست در ایران نسبت به روند رو به رشد تخریب اکوسیستم کارون و همچنین از رونق افتادن بزرگترین رودخانه ایران و تبدیل آن به زباله دانی و فاضلاب شهری متاسفانه اقدامی مفید و سازنده ای صورت نگرفته است.

از آنجاکه این رودخانه یکی از اصلی‌ترین منابع آب شرب استان خوزستان است، آلوده بودن آن؛ سلامت مردم این استان را با خطر مواجه می‌سازد. ۷۰ درصد آب شرب مصرفی استان خوزستان از رودخانه آلوده کارون تأمین می‌شود که درصورت ایجاد اختلال در سیستم تصفیه و پائین آمدن میزان کلر، این آلودگی مستقیمأ به مردم منتقل می‌شود.رودخانه کارون تأمین‌کننده اصلی آب شرب استان است که نه تنها آب شرب شهرهای حاشیه این رودخانه بلکه بسیاری از شهرهایی که در حوزه آن قرار ندارد را نیز تأمین می‌کند.

آلودگی آب رودخانه کارون ناشی از سه منبع شهری، صنعتی و کشاورزی است. فاضلاب این منابع به رودخانه کارون تخلیه می‌شود و آن را به شدت آلوده می‌کند. به‌طوریکه در برخی نقاط رودخانه توصیه شده است که حتی برای شنا نیز از آن استفاده نشود چراکه ممکن است ایجاد آلودگی و بیماری کند.

بخش عمده فاضلابهای شهری اهواز و شهرهای حاشیه رودخانه کارون به این رودخانه سرازیر می‌شوند که مهمترین عامل آلودگی آب این رودخانه است. این فاضلابها انواع میکروبهای بیماری‌زا و عناصر سمی را به داخل رودخانه وارد می‌کند. در بخش صنعتی نیز ما با ورود فاضلاب این واحدها به رودخانه مواجهیم. با اینکه ادراه کل محیط زیست استان در این زمینه فعالیتهای خوبی انجام داده ولی برخی واحدهای قدیمی هنوز به دلیل مشکلات اعتباری و قدیمی بودن فرایند، فاضلاب خود را مستقیمأ به رودخانه وارد می‌کنند.

دبیر شورای پژوهشی محیط زیست استان خوزستان درباره منابع آلوده کننده کشاورزی نیز توضیح داد: در بخش کشاورزی با معضل زه‌آبها مواجه هستیم. اراضی کشاورزی استان به دلیل شوری بالا به آبشوئی نیاز داشته و مازاد آب مصرف شده برای کشاورزی که به آن زه‌آب گفته می‌شود به رودخانه تخلیه می‌شود. زه‌آب تخلیه شده به رودخانه عموما شوری زیادی داشته و حاوی باقیمانده کود و سموم مصرفی اراضی کشاورزی است. موضوع تخلیه زه‌آبهای کشاورزی بخصوص در پایین‌دست رودخانه کارون در منطقه اهواز در چندسال گذشته رودخانه کارون را با بحران جدی مواجه کرد ولی درحال حاضر با اقدامات انجام شده توسط اداره کل محیط زیست و مسئولین استان تا حدود زیادی مشکل برطرف شده و مسیر زه‌آبهای کشاورزی به اراضی بایر و دریا درحال انتقال است.

وی؛ آلودگی رودخانه کارون را در مرحله بحران دانست و گفت: این رودخانه به دلیل ورود انواع فاضلابها به داخل آن دچار مشکل شده است. اداره کل حفاظت محیط زیست متولی تأمین آب شرب نیست و نظارت بر سلامتی آب شرب هم جزو وظایف ما نمی‌باشد. متولی تامین آب شرب سالم شرکتهای آب و فاضلاب و ارگان نظارتی، مرکز بهداشت استان می‌باشد. ولی براساس پیگیریهای انجام شده، آب شرب مصرفی میکروب‌زدایی شده و کلرزنی در سطح مطلوبی صورت می‌گیرد. ولی درصورت پایین آمدن شدید سطح کلر باقیمانده، آلودگی میکروبی در آب ظاهر شده و مشکلات ناشی از آن اجتناب ناپذیر خواهد بود.

رستمی درخصوص اقدامات انجام شده توسط اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان به منظور حل معضل آلودگی آب رودخانه کارون توضیح داد: سازمان حفاظت محیط زیست موفق شده تا اولین شورای حفاظت کیفی رودخانه را در کشور برای رودخانه کارون به تصویب هیات دولت برساند که فعالیتهای اجرائی توسط ارگانهای مختلف در جلسات این شورا مورد پیگیری قرار می‌گیرد. با واحدهای آلاینده از طریق جرایم زیست محیطی که براساس انجام آزمایش و خروجی آلاینده‌ها تعیین می‌شود؛ برخورد قانونی می‌شود. اداره کل استان همچنین گشتهای مرتبی دارد تا از تخلیه غیرمجاز در رودخانه جلوگیری کند. جلسات متعدد با حضور کارشناسان واحدهای صنعتی تشکیل می‌دهد و از طرفی واحدهایی که فعالیتهای مناسبی در زمینه حفظ محیط زیست انجام دهند بصورت تشویقی برخورد می‌شود و لوح صنعت سبز اهدا می‌کنند. علاوه بر این، اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان تحقیقات گسترده‌ای را نیز در ارتباط با آلودگی رودخانه کارون انجام داده است، بطوری‌که از سال ۱۳۷۴ تاکنون رودخانه کارون از نظر پارامترهای فیزیکو شیمیایی، میکروبی، عناصر فلزی و باقیمانده سموم دفع آفات کشاورزی مورد اندازه‌گیری قرار گرفته و برهمین اساس نیز مطالعات طرح جامع کاهش آلودگی رودخانه کارون تدوین؛ و جهت اجرا به ارگانهای ذیربط ارسال شده است.

وی درباره شورای حفاظت کیفی رودخانه به میراث خبر گفت: ریاست شورا استاندار بوده و دبیر شورا، اداره کل حفاظت محیط زیست خوزستان می‌باشد. در جلسات شورا کلیه ارگانهایی که به نحوی در رودخانه کارون ذینفع هستند شرکت می‌کنند. ازجمله ارگانهایی که عضو اصلی شورا هستند می‌توان به سازمان صنایع و معادن، شرکتهای آب و فاضلاب اهواز و استان، سازمان آب و برق، سازمان جهاد کشاورزی، ستاد حوادث غیرمترقبه استانداری، معاونت عمرانی استانداری و دانشگاه علوم پزشکی اشاره کرد. در جلسات این شورا از ارگانهایی که بطور خاص با موضوع کارون ارتباط پیدا می‌کنند نیز دعوت به عمل می‌آید. هر کدام از این ارگانها باید پیگیر مسایلی باشند که در جلسه شورا بر عهده آنها گذاشته می‌شود.

وی در ادامه گفت: درخصوص آلودگی فاضلابهای شهری، شرکتهای آب و فاضلاب موظند تا پیگیر احداث تصفیه‌خانه و شبکه جمع‌آوری فاضلاب باشند تا این فاضلابها به رودخانه کارون سرازیر نشود.

وی درباره علت عملی نشدن این کار گفت: بزرگترین مشکل، تأمین اعتبار است. احداث تصفیه‌خانه و شبکه جمع‌آوری فاضلاب نیازمند هزینه زیادی است که شرکتهای آب و فاضلاب اعتبارات لازم را ندارند. با پیگیریهای انجام شده توسط شرکت آب و فاضلاب اهواز و اداره کل محیط زیست استان، شرکت آب و فاضلاب اهواز موفق به اخذ وام از بانک جهانی شده است. این وام به منظور احداث شبکه جمع‌آوری و همچنین احداث تصفیه‌خانه درنظر گرفته شده است و تا پایان سال ۸۹ بایستی به اتمام برسد. در سایر شهرها نیز براساس جلساتی که در شورا مطرح شده اولویت‌بندی تامین اعتبارات به شهرهای مجاور رودخانه کارون داده شده است تا شهرهای موردنظر به شبکه جمع آوری و سیستم‌های تصفیه فاضلاب مجهز شوند. ولی متأسفانه به دلیل کمبود شدید اعتبارات دراین بخش، فعالیت انجام شده قابل ملاحظه نیست و کار به شدت کند پیش می‌رود.در بخش فاضلاب صنعتی، چون با شرکتهای خصوصی روبرو هستیم روند کار با سرعت بیشتری پیش می‌رود، چراکه می‌توانیم با آنها آمرانه تر برخورد کنیم. از آنجاکه تأمین اعتبار این واحدها برعهده خودشان است می‌توانند در احداث تصفیه‌خانه‌ها سرعت بیشتری داشته باشند. اما در این بین نیز واحدهایی هستند که به دلیل نداشتن اعتبار لازم نمی‌توانند تصفیه‌خانه‌ها را راه‌اندازی کنند. صغری رستمی در پایان، رودخانه کارون را در مرحله‌ای بحرانی توصیف کرد و آن را نیازمند یاری دانست.

رودخانه کارون پرآب ترین و بلندترین رود در ایران است که ۹۵۰ کیلومتر طول دارد و مساحت آبریز آن شش هزار کیلومتر مربع است. در حال حاضر ۱۱ سد و نیروگاه روی کارون در حال بهره برداری، ساخت یا در مرحله مطالعاتی هستند که حجم کل آنها در صورت تکمیل ۲۱ میلیارد و ۵۵۹ میلیون مترمکعب خواهد بود.حجم مفید این ۱۱ سد هفت میلیارد و ۹۸۶ میلیون مترمکعب برآورد شده است.

کاهش شدید آب رودخانه کارون باعث شده سواحل و تفریحگاه آن به محلی برای تجمع حشرات و حیوانات موذی تبدیل شود. در همین خصوص مدیرکل حوادث غیرمترقبه استانداری خوزستان نیز با تایید کاهش آب رودخانه کارون گفت: در حال حاضر دبی رودخانه کارون از ۱۶۰ مترمکعب بر ثانیه کمتر شده است. اما احیای کشتیرانی اهواز به خلیج فارس جهت تردد کشتی ها و بارج های یک هزار تنی از طریق رودخانه کارون و افزایش میزان آب گذری ازاین رودخانه در زمان سیلاب به میزان بیش از پنج هزار مترمکعب در ثانیه از جمله اهداف سازمان آب و برق خوزستان در لایروبی کارون به شمار می آید. کارون در حال حاضر قابلیت عبور آب تا ظرفیت سه هزار مترمکعب در ثانیه را دارد. به علت تجاوز به حریم رودخانه توسط کشاورزان و برخی دستگاه های اجرایی به ویژه در مقطع شهر اهواز وبالا دست آن و همچنین خشکسالی های چند سال اخیر، رسوبات قابل توجهی در کف و بستر رودخانه نشست کرده که باعث بالا آمدن بیشتر سطح آب در مواقع سیلابی شهر اهواز شده و در اینگونه مواقع شهر را در معرض خطر قرار می دهد. مدت لایروبی رودخانه در محدوده شهر اهواز را دو تا سه سال و کل رودخانه کارون، را یک دوره ۱۰ ساله عنوان کرده اند.