هورنیوز – رئیس پژوهشکده پولی و بانکی با تأکید بر این که تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان با بحث رفرم پولی متفاوت است، معتقد است که تغییر واحد پول ملی (فارغ از رقم تعداد صفرها) نیز هزینه های مشخصی دارد. او در تکمیل این صحبت ها پیشنهاد داد: «بهتر است در شرایط فعلی صرفاً به تغییر عنوان پول ملی از ریال به تومان بسنده شود و دولت درگیر هزینه های جایگزینی پول جدید به جای پول های در گردش فعلی نشود.» بدون این که منافع حداکثری آن (که مربوط به حذف صفرهای پول ملی است) حاصل شود. این کارشناس برجسته حوزه پولی و بانکی «هزینه های امحا و چاپ پول اسکناس و فرهن سازی در صورت عملیاتی شدن»، «سازگار کردن عملیات حسابداری و صورت های مالی» و «احتمال بازگشت» صفر را سه چالش مهم گذر از ریال به تومان عنوان کرد. تجارت فردا دیدگاه های این کارشناس پولی و مالی را منتشر کرده است که آن را در ادامه خواهید خواند.

در سال های گذشته، پژوهشکده پولی و بانکی، به عنوان معتبرترین مرکز پژوهشی در حوزه پولی و بانکی، انواع گوناگونی از محصولات علمی (شامل کتاب، مقالات و…) را تولید کرده است. با توجه به این مطالعات، آیا در حال حاضر تغییر واحد پول ایران از ریال به تومان یک ضرورت محسوب می شود؟

با توجه به افت قابل توجه ارزش ریال در دهه های اخیر، به نظر می رسد تغییر واحد پولی در جهت حذف صفرها، یک پرورت برای اقتصاد ایران بوده و به همین دلیل، بحث آن در چند سال اخیر مورد توجه کارشناسان و سیاستگذاران نظام اقتصادی کشور قرار گرفته است. واضح است که اجرای موفقیت آمیز این سیاست در عمل، نیازمند وجود پیش نیازها ساختاری است که در حال حاضر به طول کامل فراهم نیست. بر این اساسف اجرای طرح رفرم پولی در حال حاضر در دستور کار دولت قرار ندارد

آنچه در حال حاضر مورد توجه واقع شدهف تغییر واحد پول از «ریال» به «تومان» است که پدیده ای متفاوت از رفرم پولی به حساب می آید. دلیل تغییر واحد پول آن است که در عرف ذی نفعان اقتصادی و عامه مردم، سال هاست که ریال حذ و تومان جایگزین آن شده است. از سوی دیگر، واحد رسمی پول باید نماینده ای از واقعیت جامعه باشد و متفاوت بودن واحد رسمی پول از واحد استفاده شده در عمل، چندان قابل قبول نیست. بر این اساس، منطق تعیین تومان به عنوان واحد پول کشور قابل توجیه است. لازم به ذکر است که پیشنهاد جایگزینی ریال به تومان، به تصویب هیئت دولت رسیده و در قالب لایحه بانک مرکزی، جهت تصویب به مجلس ارائه خواهد شد.

با توجه به این توضیحات از نظر شما مقدمات اجرای سیاست رفرم پولی در راستای حذف صفرها کدام است؟

ارزیابی منابع علمی دانش اقتصاد و همچنین توجه به تجارب کشورهای موفق در این زمینه، نشان می دهد شرط لازم و کافی برای اجرای رفرم پولی، اطمینان یافتن از نرخ تورم پایین و پایدار و همچنین پایبندی کامل سیاستگذار به برنامه کنترل تورم در آینده است. در واقع، زمانی که تورم در بلندمدت در سطوح پایینی قرار گیرد، می توان اطمینان داشت که گذر زمان به بازگشت مجدد صفرهای پول ملی نخواهد انجامید.

تغییر واحد پول ایران هزینه هایی مانند امحا و چاپ اسکناس، اصلاح دفاتر حسابداری، آموزش افکار عمومی و… را در پی دارد؛ این در حالی است که این هزینه ها تنها برای حذف یک صفر از پول ملی خواهد بود. آیا بهتر نبود با حذف سه یا چهار صفر، صرفه اقتصادی سیاست رفرم پولی تقویت شود؟

بدون شک تغییر واحد پول ملی، فارغ از تعداد صفرهایی که قرار است حذف شود، هزینه های مشخصی خواهد داشت. بر این اساس، بهتر است در شرایط فعلی صرفا به تغییر عنوان پول ملی از ریال به تومان بسنده شود ودولت درگیر هزینه های جایگزینی پول جدید به جای پول های در گردش فعلی نشود. چرا که در این صورت، عملا همه هزینه های رفرم پولی پرداخت خواهد شد، بدون این که منافع حداکثری آن (که مربوط به حذف صفرهای پولی ملی است) حاصل شود. اما در آینده و زمانی که شرایط لازم برا رفرم پولی فراهم شد، سیاست حذف چند صفر از پول ملی در دستور کار قرار خواهد گرفت.

آیا تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان، اثری بر روی شاخص های اقتصادی (نظیر تورم، مصرف، پس انداز یا سایر متغیرها) خواهد داشت یا بیشتر یک عملیات حسابداری محسوب می شود؟

انتظار نمی رود تغییر عنوان واحد پول ملی هیچ اثر محسوسی بر متغیرهای اقتصاد کلان کشور بر جای گذارد. حتی سیاست رفرم پولی در راستای حذف صفرهای پول ملی نیز اثر واقعی چندانی بر متغیرهای اقتصادی در بر نخواهد داشت؛ بلکه بیشتر جنبه روانی داشته و به سهولت محاسبات و نگهداری حساب های فعالان اقتصادی کمک می کند. البته اجرای صحیح و قاعده مند این سیاست در عمل، می تواند تا حدی به تعدیل انتظارات تورمی در ذهن عموم مردم کمک کند

طی یک دهه مقدار نقدینگی ما تقریباً ۱۰ برابر شده است و از الفاظی مانند هزار هزار میلیارد تومان جهت بیان نقدینگی استفاده می شود. حذف صفر و تغییر واحد پول ملی نیز در شمارش این ارقام کمک زیادی نخواهد کرد. آیا به نظر شما، نباید واحد پول ملی جدید نسبت برابری بالاتری در مقابل سایر ارزها داشته باشد؟

به نظر می رسد پس از تغییر واحد پول از ریال به تومان، دو اقدام اصلاحی باید به صورت موازی توسط سیاستگذار پیگیری شود. اقدام اول، فراهم کردن پیش نیازهای انجام رفرم پولی و حذف چند صفر از پول ملی است. اقدام دوم نیز مدیریت بازار ارز به صورتی هماهنگ و در راستای اهداف کلی مورد نظر سیاستگذار است. به عبارت دیگر، سیاست پولی، سیاست ارزی و رفرم پولی باید به به تدریج و در چارچوبی سازگار با یکدیگر عملیاتی شوند.

با توجه به تغییرات واحد پول ملی ایران، از ریال به تومان، آیا این موضوع باعث تقویت پول ملی ایران در مقابل سایر ارزها نخواهد شد؟ در خصوص سیاست حذف سه یا چهار صفر چطور؟

با توجه به توضیحات ارائه شده، به نظر می رسد هیچ کدام از این دو سیاست تأثیر قابل توجهی در زمینه تقویت پول ملی در مقابل سایر ارزها نخواهد داشت. در واقع، تأثیر این سیاست ها بیشتر روانی است و در نهایت انتظارات ذهنی عموم را تحت تأثیر قرار می دهد.

بنابراین مهمترین مزایای تبدیل واحد پول از ریال به تومان از نظر شما کدام است؟

سیاست حذف صفر از پول ملی در صورتی که به درستی اجرا شود، می تواند منافع گوناگونی به همراه داشته باشد که اولین مورد آن، تسهیل نظام ثبت و خواندن اعداد بزرگ و در نتیجه ساده شدن عملیات پولی، بانکی و حسابداری است. در واقع، زمانی که یک صفر از پول ملی حذف شود و تومان به طور کامل جایگزین ریال شود، مبادلات تجاری در بین ذی نفعان اقتصدی در بازارهای پول، سرمایه و بیمه ساده سازی خواهد شد و عملیات حسابداری نیز در سطح ملی و بنگاهی به صورت روان ترین اجرایی می شود.

دومین اثر مثبت این سیاست، به جنبه روانی و ذهنی ان مرتبط است. در واقع زمانی که یک صفر از پول ملی حذف شود، مردم از لحاظ روانی احساس می کنند که پول کمتری در معاملات روزمره هزینه می کنند و این می تواند به سیاستگذار پولی در مدیریت انتظارات تورمی (که در بانکداری مرکزی نوین از اهمیت بسیاری برخوردار است) کمک شایانی کند. به طور مشخص، در حال حاضر عموم مردم در مسافرت های خارجی به کشورهای گوناگون (حتی کشورهای منطقه مانند عربستان و ترکیه) وقتی با ارزش پایین ریال در برابر ارز سایر کشورها مواجه می شوند، احساس ناخوشایندی پیدا می کنند که با تثبیت تومان به عنوان واحد پول رسمیف این مسئله تا حدی تعدیل خواهد شد

آخرین اثر مثبت این سیاست را می توان کمک به نقل و انتقال ساده پول و کاهش ریسک های مرتبط به آن دانست. در واقع، با حذف یک صفر از پول ملی، در نقل و انتقال پول در بین ذی نفعان اقتصادی در داخل کشور، حجم پول کمتری جا به جا می شود که این مسئله علاوه بر کاهش هزینه های مبادلاتی (Transaction Costs) به بالا رفتن سطح امنیت معاملات بین ذی نفعان اقتصادی نیز کمک می کند. به طور مشخص احتمال خطرات احتمالی مانند سرقت کاهش می یابد و علاوه بر این، استهلاک اسکناس به دلیل کاهش نیاز به نگهداری آن در حجم زیاد، پایین خواهد آمد.

در حال حاضر مهم ترین چالش های تبدیل واحد پول از ریال به تومان کدام است؟

مسلما اجرای سیاست تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان می تواند چالش هایی را پیش روی سیاستگذار قرار دهد که اولین مورد آن هزینه های این اقدام است. در واقع، اگر دولت بخواهد نسبت به چاپ اسکناس و ضرب سکه های جدید و نیز جمع آوری و امحای اسکناس و مسکوک از دور خارج شده اقدام کند، این اقدام هم زمان بر و هم هزینه بر است که نمی توان از این مسئله غافل بود. البته بهتر آن است که صرفاً واحد پول تغییر یابد، اما تغییری در اسکناس ها و سکه های موجود اتفاق نیفتد تا هزینه های سیاست بالا نرود.

علاوه بر این، اگر به هر دلیل تغییر اسکناس و سکه ها بخواهد عملیاتی شود، این مسئله نیازمند آموزش و فرهنگ سازی مناسب در رابطه با عموم مردم است. زیرا این خطر وجود دارد که به خاطر عدم اطلاع بخشی از مردم در فاصله زمانی جا به جایی اسکناس ها و سکه ها، عده ای از این مسئله سوء استفاده کنند. دومین چالش احتمالی در این رابطه به موضوع ناسازگاری دفاتر حسابداری، صورت هایمالی و پایگاه های اطلاعاتی جدید و قدیم مرتبط است. در واقع اقلا در چند ماه اول اجرای سیاست تغییر واحد پول از ریال به تومان، بی نظمی های موقتی در دفاتر حسابداری، صورت های مالی و پایگاه های اطلاعاتی ایجاد خواهد شد و این ممکن است زمینه ساز اتلاف وقت و هزینه شود. البته در نظر گرفتن آموزش های کافی برای ذی نفعان این حوزه می تواند هزینه های ذکر شده را کاهش دهد.

آخرین و شاید مهم ترین چالشی که در این رابطه قابل توجه است، احتمال بازگشت صفر است. به این معنی که اگر بعد از اجرای این سیاست، کنترل تورم به صورت جدی توسط بانک مرکزی و دولت پیگیری نشود، به تدریج تومان نیز ارزش خود را به صورت اساسی از دست خواهد داد و از مبادلات روزانه حذف می شود. همان طور که قبلاً ذکر شدف این مسئله در برخی از کشورها در عمل اتفاق افتاده است. وقوع این پدیدهف علاوه بر بی اثر کردن سیاست حذ یک صفر از پول ملی و تغییر واحد پول از ریال به تومان، باعث می شود شهرت و اعتماد عمومی به بانک مرکزی و دولت در سطح ملی و بین المللی خدشه دار شود. این موضوع قدرت مانور سیاستگذار پولی در اجرای مجدد سیاست حذف صفر از پول ملی و حتی اجرای سیاست های پولی و ارزی را کاهش خواهد داد