کاهش ۵۰۰ هزار هکتاری سطح زیر کشت گندم در ایران/وجود یک حلقه چاه در هر متر مربع ایران را به آبکش تبدیل کرده‌است/کمبود آب انسان‌ها را خشونت طلب می‌کند
هورنیوز – بخش کشاورزی به عنوان بزرگ ترین مصرف کننده آب کشور همواره در تیررس انتقادات زیادی قرار داشته است. منتقدان این بخش، نظام سنتی حاکم بر کشاورزی ایران را مهم ترین عامل اتلاف منابع به‌ویژه آب در کشور می‌دانند به همین دلیل در پنل تخصصی بخش کشاورزی تلاش شد تا رابطه بین اقتصاد سبز، بهره‌وری آب و امنیت غذایی به بحث گذاشته شود. در این پنل عباس کشاورز تاکید کرد که بخش کشاورزی با توجه به بحران آب کشور، برنامه‌های متناسبی را طراحی و به مرحله اجرا گذاشته است. به گفته وی کاهش ۵۰۰ هزار هکتاری سطح زیر کشت گندم ایران یکی از این برنامه‌هاست.
عباس کشاورز، معاون زراعت وزیر جهاد کشاورزی در پنل تخصصی کشاورزی سومین هم اندیشی سیاستگذاران منابع آب با عنوان “اقتصاد سبز و حکمرانی پایدار” با تاکید بر اینکه نظرات شخصی و کارشناسی خود را در زمینه مدیریت آب در بخش کشاورزی مطرح می‌کند از صادرات گندم دفاع کرد.
وی افزود: در سال ۹۲ به دلیل کمبود جدی ذخایرگندم دولت حدود ۲,۵ میلیون تن گندم اضافه وارد کرد. از آنجا که اطمینانی از افزایش تولید سال ۹۳ نبود، در آن سال هم یک میلیون تن محصول اضافه وارد کشور شد و لبریز شدن انبارها همزمان با تولید مطلوب گندم در سال زراعی جاری سبب شد که امکان صادرات فراهم شود.
به گفته معاون وزیر جهاد کشاورزی منافع ملی ایران حکم می‌کند که کشاورزی در کشور توسعه نیابد. حتی اگر آب‌های مرزی به طور کامل کنترل شود، امکان توسعه اراضی زراعی برای کشور وجود ندارد و باید سطح زیر کشت کاهش یابد. در همین راستا وزارت جهاد کشاورزی ظرفیت کشاورزی کشور را محاسبه کرده و پیشنهادات خود برای تدوین برنامه ششم را به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ارایه کرده‌است.
وی ادامه داد: باید تقاضای آب کشاورزی کاهش یافته و تغییرات اساسی در بخش کشاورزی رخ دهد. به همین منظور برنج فقط باید در استان‌های گیلان و مازندران کشت شود و سطح زیر کشت گندم از سال ۹۲ تا ۹۶ به میزان ۵۰۰ هزار هکتار کاهش یابد. البته طی سه سال گذشته موفق شده‌ایم سطح زیر کشت این محصول را به میزان ۲۲۰ هزار هکتار کم کنیم.
کشاورز با اشاره به اینکه برنامه راه وزارت جهاد کشاورزی برای اصلاح بهره‌وری آب مشخص است، از وزارت نیرو درخواست کرد که به برنج کاران خارج از دو استان مورد نظر وزارت جهاد کشاورزی (گیلان و مازندران)، آب اختصاص ندهد. البته وی از رفتار استاندار فارس برای تخصیص آب به زمین‌های برنج این استان با وجود برنامه مشخص وزارت جهاد کشاورزی برای جلوگیری از متضرر شدن کشاورزان منطقه نیز گله داشت و از نماینده وزارت نیرو درخواست کرد که بررسی کند و ببیند چه کسانی در فارس برنج می‌کارند و آب هم دریافت می‌کنند.
وی راه دستیابی به اقتصاد سبز در بخش کشاورزی را افزایش تعداد محصولات متکی به آب سبز اعلام کرد و افزود: به اعتقاد من در تابستان تقریبا هیچ محصولی نباید روی زمین کشت شود. برای حل مشکل کمبود محصول در تابستان نیز راهکار کشت فراسرزمینی در نظر گرفته شده و مقدمات سیاسی آن فراهم شده‌است.
معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی همچنین در پاسخ به سخنان رییس سازمان حفاظت محیط زیست که کشت گندم را در چارچوب اهداف اقتصاد مقاومتی نمی‌داند، افزایش تولید گندم در سال جاری را ناشی از اعمال سیاست‌های افزایش بهره‌وری در مزارع اعلام کرد.
به گفته وی در بلایای طبیعی نظیر زلزله، سیل و طوفان عطوفت مردم افزایش می‌یابد اما تجربیات جهانی نشان می‌دهد در خشکسالی‌های میزان خشونت طلبی افراد افزایش می‌یابد. بسیاری از اظهار نظرها درباره بخش کشاورزی نیز ناشی از افزایش خشونت به دلیل توسعه خشکسالی در کشور است.
کشاورز ادامه داد: وزارت جهاد کشاورزی به دنبال دستیابی به خودکفایی در تمام محصولات نیست. دروازه‌های کشور را هم نبسته است اما هیچ کجای دنیا به مقوله امنیت غذایی بر اساس مولفه‌های اقتصادی برخورد نمی‌کنند به همین دلیل پرونده آب مجازی در بسیاری از کشورها مسکوت مانده‌است. در ایران نیز ما شاخص خوداتکایی تعریف کرده‌ایم. تامین انرژی به عنوان ظرفیت امکان‌پذیر در نظر گفته شده و بر این اساس، ۸۰ درصد انرژی مورد نیاز جامعه را بخش کشاورزی تامین خواهد کرد. این شاخص هم وضعیت مطلوبی از نظر امنیت غذایی برای کشور ایجاد می‌کند.
وی همچنین از انجام مطالعاتی در زمینه صرفه اقتصادی صادرات محصولات کشاورزی با تکیه بر درآمد حاصل از هر متر مکعب آب خبرداد و گفت: مطالعات در این رابطه هنوز به پایان نرسیده، در نتیجه درباره صادرات محصولات کشاورزی در حال حاضر به درستی نمی‌توان سخن گفت.
معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی با تاکید بر اینکه نقشه راه وزارت جهادکشاورزی خیلی روشن است، عدم دستیابی به برخی اهداف را ناشی از همراه نبودن کشاورزان و بی‌توجهی آنها به توصیه‌های وزارت جهاد کشاورزی دانست.
وی کاهش ضایعات محصولات کشاورزی را یکی از اولویت‌های اصلی وزارت جهاد کشاورزی دانست زیرا در حال حاضر حدود ۹ میلیارد و ۳۰۰ میلیون تن ضایعات تا رسیدن محصول به سفره مردم داریم و با کاهش ۴۰ تا ۵۰ درصدی این ضایعات، می‌توانیم غذای حدود ۲۰ میلیون نفر را تامین کنیم.
کشاورز همچنین اجرایی شدن سیاست‌های الگوی کشت را اقدامی داوطلبانه در بین کشاورزان توصیف کرد که با ابزاری نظیر مشوق‌های صادراتی و عدم تخصیص آب، قابلیت هدایت و کنترل دارد. به گفته وی اجبار در اجرای الگوی کشت فقط در کشورهای کمونیستی رایج بوده و نتایج مثبتی به همراه نداشته است.
برنامه عملی برای تحقق شعارها نداریم
علیرضا دائمی معاون برنامه ریزی و اقتصاد وزارت نیرو به عنوان دیگر عضو پنل تخصصی کشاورزی با تایید نظرات معاون زراعت وزارت جهاد کشاورزی، گفت: به لحاظ نظری تمام مباحث مطرح شده از سوی مهندس کشاورز قابل قبول است، اما ما برای تحقق آمال و آرزوهای خود و همچنین دستیابی به شعارها، برنامه عملیاتی نداریم.
وی افزود: یارانه‌های زیادی به کشاورزان داده می‌شود، اما آنها هنوز جزء قشر فقیر بوده و به دلیل تنگناهای مختلف مهاجرت کرده و حاشیه نشینی را انتخاب می‌کنند. این مسئله نشان می‌دهد رویه‌هایی که ما در پیش گرفته‌ایم، نتوانسته کشاورزان را راضی کند و یک جای کار اشکال دارد.
دائمی تاکید کرد: مفهوم مدیریت به هم پیوسته حوضه آبریز یک مفهوم عمومی است که کارکردی ندارد. حتما باید برنامه عملی برای هر منطقه داشته باشیم تا این مفهوم در ایران پیاده شود.
وی ادامه داد: ما نیازمند تدوین یک چارچوب و مدل مفهومی هستیم که نظام تولید کشاورزی با رویکرد تحلیلی و سیستمی با بحث آب و انرژی در آن تشریح شده باشد.
به گفته معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد وزارت نیرو، تولید مواد غذایی، آب، انرژی و محیط زیست مفاهیم به هم پیوسته‌ای هستند که اگر روی آنها خوب برنامه‌ریزی شود، اقتصاد سبز در کشور استقرار می‌یابد.
به اعتقاد وی، باید با توجه به کمبود منابع آب در ایران، برنامه‌ریزی‌ها به روی بهره‌وری حداکثر منابع آب متمرکز شود.
دائمی در جمع‌بندی سخنان خود بیان کرد: باید شکل نظام تولید کشاورزی را با توجه به مولفه‌های محیط زیست و اقتصاد سبز تغییر دهیم. یارانه‌ها و حمایت‌ها باید بازنگری شود و بررسی کنیم که سیاست‌های ما چقدر موثر بوده است. همچنین معیارهای الگوی کشت با محوریت مصرف آب باید تغییر کند.
وی اضافه کرد: توسعه افقی کشاورزی باید متوقف شود. توسعه باید بر اساس تولید بیشتر در واحد سطح در دستور کار قرار گیرد. ارزش اقتصادی و جغرافیایی آب در برنامه‌ریزی‌ها لحاظ شود. ارزش آب در همه مناطق کشور یکسان نبوده و باید این ارزش را تبیین و مدیریت بر اساس این ارزش، انجام شود.
معاون برنامه‌ریزی و اقتصاد وزارت نیرو در پاسخ به پرسشی درباره بازچرخانی آب عنوان کرد: مسئله بازچرخانی در بخش شهری به خوبی دنبال می‌شود اما در بخش کشاورزی هزینه بازیابی آب در منطقه‌ای مانند خوزستان، بسیار بالاست و صرفه اقتصادی ندارد.
۳۰ درصد آب خوزستان صرف آبشویی می‌شود
علی مراد اکبری معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی به عنوان رییس پنل تخصصی کشاورزی در واکنش به پرسشی درباره حمایت‌های وزارت جهاد کشاورزی از تخصیص آب به اراضی با کلاس خاک پایین، تاکید کرد: وزارت جهاد کشاورزی به هیچ وجه از چنین سیاستی حمایت نمیکند و نسبت به انتقال آب شیرین به زمین‌های شور خوزستان انتقاد دارد.
وی افزود: به عنوان کارشناس معتقدم در خوزستان نباید آب شیرین را بر خاک شور سوار می‌کردیم. به دلیل عدم آمایش سرزمین اشتباه بزرگی شده‌است و به دلیل این اشتباه، قسمت زیادی از کارون آلوده شده است. در بالادست خوزستان اراضی مستعد با راندمان بالا و مصرف آب پایین داشتیم و می‌توانستیم آب شیرین را در این مناطق مصرف کنیم. اکبری گفت: در خوزستان ۳۰ درصد حجم آب صرف آب شویی نمک می‌شود.
وی همچنین با اشاره به اختلاف وزارتخانه‌های جهاد کشاورزی و نیرو بر سر میزان مصرف آب کشاورزی، از تلاش موسسه تحقیقات فنی و مهندسی برای تعیین آب مورد استفاده در این بخش با استفاده از مطالعات میدانی خبرداد.
معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی ادامه داد: همچنین تلاش می‌کنیم با محاسبه میزان مصرف آب در دسترس، برای بلند مدت برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشیم.
وی با اشاره به وجود ۸۰۰ هزار حلقه چاه در کشور افزود: اگر تعداد چاه‌ها را به یک میلیون و ۶۴۸ هزار کیلومتر مربع وسعت ایران تقسیم کنیم. هر دو کیلومتر مربع یک حلقه چاه داریم. تمام وسعت ایران دشت نیست بلکه کویر و کوهستان هم داریم. به همین دلیل به نظر می‌رسد در مناطق مستعد به ازای هر کیلومتر مربع یک حلقه چاه داریم بنابراین کشور را به یک آبکش تبدیل کرده‌ایم.
اکبری با اشاره به نقش آب در فرهنگ و هویت ایرانیان پیشنهاد داد: ما باید فصل جدیدی به نام بهره‌وری سبز در مباحث آب تعریف کنیم. این مفهوم از ترکیب اهداف بهره‌وری آب و اقتصاد سبز بوجود می‌آید. بهره‌وری سبز ایجاد تعادل در تولید و محیط زیست را به همراه خواهد داشت.
به گفته اکبری حکمرانی دولت در بخش آب طی یک قرن اخیر وضعیت مطلوبی نداشته و به همین دلیل مشکلات فراوانی گریبان‌گیر کشور شده‌است.
وی افزود: برای حل این نقیصه و تحقق بهره‌وری سبز در بخش مدیریت اقداماتی را پیگیری می‌کنیم و کارگروهی در وزارت نیرو تشکیل شده که مسئولیت آن به عهده بنده است. در این کارگروه اقدامات سخت افزاری، روش‌های نوین آبیاری، مدیریت تقاضا، مدیریت کاربرد آب مزارع و باغات، تولید با استفاده از آب و خاک غیر متعارف، اقدامات به زراعی و به نژادی و سازگاری با نوسانات اقلیمی، توسعه روش‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری و غیره پیش بینی شده و پیشنهادات لازم برای تدوین برنامه ششم ارایه شده‌است.
نیازمند هم پیمانی‌های داخلی هستیم
حسین دهقانی سانیچ، عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی نیز در سخنان خود یادآور شد: اصلاح بهره‌وری آب فقط از طریق بخش کشاورزی امکان‌پذیر نبوده و برای دستیابی به این مهم نیازمند هم پیمانی‌هایی در داخل کشور و دستگاه‌های اجرایی مختلف هستیم.
وی با اشاره به اینکه اجرای طرح تعادل بخشی بدون همکاری وزارت جهاد کشاورزی امکان پذیر نیست، ایران را وارد کننده آب مجازی اعلام کرد. این محقق گفت: بنابراین نباید به آنچه در بیرون مرزها می‌گذرد، بی تفاوت باشیم.
دهقانی سانیج با اشاره به آمارهای ارایه شده توسط فائو گفت: بر اساس آمار سازمان خوار و بار و کشاورزی تا سال ۲۰۵۰ تولیدات غذا برای جامعه جهانی باید ۷۰ درصد افزایش یابد. این در حالی است که موسسه بین‌المللی ایفاد مطرح کرده که در ۱۹۶۰ از هر یک هکتار زمین برای دو نفر تامین غذا انجام می‌شد، اما در سال ۲۰۵۰ با توجه به منابع و محدودیت‌ها از هر هکتار برای ۵ نفر غذا تامین خواهد شد.
وی با اشاره به اینکه از ۱,۴ میلیارد انسان فقیر جهان بر اساس آمارهای بین‌المللی یک میلیارد نفر در بخش کشاورزی به سر می‌برند، بر اصلاح راهبردهای و هدایت سرمایه به سمت بخش کشاورزی تاکید کرد.
عضو هیات علمی موسسه تحقیقات فنی و مهندسی بیان کرد: بر اساس آمارهای فائو عملکرد واحد هکتار بخش کشاورزی از سال ۲۰۰۷ به بعد به طور میانگین روندی کاهشی داشته و از سه درصد به ۱,۵ درصد رسیده‌است اما چین توانسته با سرمایه‌گذاری روی بخش تحقیق و توسعه طی سال‌های ۱۹۸۷ تا ۱۹۹۷، عملکرد در واحد سطح اراضی کشاورزی خود را از سه درصد به ۳.۲ درصد افزایش دهد و این روند افزایشی در زمین‌های غلات این کشور همچنان ادامه داد.
وی با اشاره به نقش تمام دستگاه‌ها در اصلاح بهره‌وری آب، تمرکز بر افزایش عملکرد در مزارع، کنترل آفات و بیماری‌ها، توسعه روش‌های نوین آبیاری، مقابله با فرسایش خاک و بیابان‌زایی را راهکارهای موثری برای تحقق این هدف اعلام کرد.
دهقانی سانیچ فاصله بین عرصه‌های پژوهشی و جامعه کشاورزی را عاملی برای عدم تحقق اهداف بهره‌وری آب اعلام و توصیه کرد: مباحث تحقیق، آموزش و ترویج در مزارع توسعه یابد تا افزایش عملکرد داشته باشیم.
وی همچنین گفت: وزارت نیرو و جهاد کشاورزی نسبت به ورود فن‌آوری به بخش آب تقابل دارند که باید این رویه اصلاح شود. برای ارتقای بهره‌وری نیازمند استفاده از تکنولوژی هستیم و مدیریت ماهر باید در مزرعه وجود داشته باشد.
وی از تدوین ۱۴ برنامه در سند بهره‌وری آب خبر داد و افزود: امیدواریم به کمک سایر بخش‌ها بتوانیم حرکت مثبتی برای ارتقای بهره‌وری آب در ایران شکل دهیم.
زهرا جواهریان مدیر کل دفتر توسعه پایدار و اقتصاد محیط زیست نیز با اشاره به تعهدات بین‌المللی ایران و امضای سند ۲۰۳۰؛ تاکید کرد: بر اساس این سند ایران متعهد شده که امنیت غذایی را در کشور تامین کند. اما بندهای مختلف این سند می‌گوید که دستیابی به اهداف امنیت غذایی باید منطبق بر سیاست‌های توسعه پایدار و حفظ محیط زیست باشد.
وی با اشاره به اثرات شدید تغییرات اقلیمی در ایران بر به‌کارگیری روش‌های سازگار با شرایط کشور در بخش کشاورزی تاکید کرد.
احمد بلند نظر رییس انجمن ملی زیتون نیز به عنوان نماینده بخش خصوصی حاضر در این پنل تخصصی دلیل وضعیت نامناسب بخش کشاورزی در رابطه با مسئله آب را سرازیر شدن افراد بی‌سواد و بدون تخصص و نداشتن استراتژی مشخص برای این بخش اعلام کرد.
به اعتقاد وی فقط با اجرای طرح نکاشت، کشت فراسرزمینی با شیوه‌های منطقی و تدوین نظام ملی کشت از وضعیت نامناسب امروز، رهایی خواهیم یافت.
وی تاکید کرد: با اجرای طرح نکاشت کشاورزان بی‌کار نمی‌شوند زیرا همین امروز طرح‌های متعددی در کشور وجود دارد که اگر ۴۰ درصد کشاورزی تعطیل شود، می‌توانیم به کشاورزان سرمایه داده و برای آنها اشتغال ایجاد کنیم.