چرایی افزایش حاشیه‌نشینی در کشور
اظهار نظر درباره حاشیه‌نشینی و آمارهای مربوط به آن در حالی از سوی بسیاری از کارشناسان و نمایندگان مردم در مجلس شورای اسلامی یاد می‌شود که نسبت استاندارد حاشیه نشینی در کلانشهرها یک به‌هشت است، اما این رقم در برخی از شهرهای بزرگ کشور به۳۰درصد جمعیت آن شهر نیز می‌رسد.
همانطور که عبدالرضا عزیزی، نماینده مردم شیروان در مجلس شورای اسلامی بیان می‌کند؛ بیش از ۳۰درصد جمعیت مشهد حاشیه نشین است. البته دلیل سکونت افراد در مجاروت این شهر دربرگیرنده علت‌هایی مانند بیکاری و … نیست بلکه علت اصلی شیوع حاشیه نشینی در کلانشهر مشهد بی‌توجهی نسبت به تمرکززدایی است که موجب شده تا نتوان نسبت به کنترل مهاجرت و حاشیه نشینی اقدامات لازم را انجام داد.
شرایطی که موجب شده تا‌سال گذشته سید ابوالفضل رضوی، معاون توسعه روستایی و مناطق محروم کشور با اشاره به مهاجرت مردم از روستا به سمت شهرها در سنوات اخیر به دلیل کندبودن حرکت توسعه در روستاها، عنوان کند که ۱۴ میلیون نفر جمعیت کشور، حاشیه نشین شهرها هستند. به هر‌حال به مجموع عوامل یاد شده باید خشکسالی و بحران کمبود آب، افت تولید محصولات کشاورزی، کمبود امکانات، معضل اشتغال در روستاها و شهرهای کوچک و محروم و … را اضافه کرد. سلسله علت‌هایی که در دهه‌های گذشته به تدریج موجب شکل‌گیری محله‌های نابسامان و سکونتگاه‌های غیررسمی در حاشیه شهرهای بزرگ کشور شده که خارج از برنامه رسمی توسعه شهری بود و به صورت خودرو شکل گرفته و گسترش یافته‌اند. محلاتی که به نظر می‌رسد کار کرد اصلی آنها تامین زمین و الگوی ساخت متناسب با توان مالی گروه‌های کم‌درآمدی است که بیشتر آنها مهاجر است. اما سهم مدیران و برنامه‌ریزان در‌بروزپدیده مذکور که شکلی معضل گونه دارد چیست؟
بی‌توجهی به مدیریت حاشیه نشینی در برنامه‌های توسعه
بی‌توجهی به مدیریت معضل حاشیه نشینی در برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه بحثی است که بهرام پارسایی، نماینده مردم شیراز در‌مجلس شورای اسلامی به آن اشاره دارد. اینکه در تمامی حوزه‌ها و بخش‌ها حتی ۵۰درصد از برنامه چهارم و پنجم توسعه محقق نشد که بی توجهی نسبت به مدیریت معضل حاشیه نشینی نیز یکی از بخش‌ها است.
سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰مجلس شورای اسلامی همچنین معتقد است که کم‌توجهی نسبت به مدیریت واحد شهری از جمله معضلات امروز شهرهای کشور و عامل بروز معضلاتی همچون حاشیه نشینی است. تمامی دستگاه ها در رابطه با اجرای مدیریت واحد شهری تصمیمات واحد و جداگانه دارند، در حالی که تحقق مدیریت واحد شهری نیازمند همکاری هماهنگ شهرداری ها، فرمانداری‌ها، نیروی انتظامی و دیگر دستگاه های اجرایی است.
تقسیم ناعادلانه بودجه و ثروت تا سیاستگذاری‌های اشتباه
البته کاظم نسب الباجی نظر دیگری دارد، وی در گفت‌وگو با خبرگزاری خانه ملت عنوان می‌کند که هر چند در جهت مدیریت معضل حاشیه‌نشینی در اهواز اقداماتی صورت گرفته، اما متاسفانه این اقدامات ملموس نبوده است. بنابراین تاثیر چندانی هم در بهبود وضعیت حاشیه نشینان این کلانشهر نداشته است. این درحالی است که بی‌توجهی نسبت به مدیریت معضل حاشیه نشینی افزایش جمعیت حاشیه‌نشینان، همچنین شیوع آسیب‌های اجتماعی را با خود به همراه دارد.
در این میان اما عزیزی براین باور است که تقسیم عادلانه بودجه و ثروت در نقاط مختلف استان و شهرستان‌ها موضوع مهمی است که به آن توجه نشده است و در کنار سوء مدیریت، راه را برای بروز این معضل هموار کرده است. نماینده مردم شیروان در مجلس شورای اسلامی همچنین معضل حاشیه نشینی در مشهدرا ثمره سیاستگذاری‌های اشتباه می‌داند. این موارد در کنار هم شرایطی را رقم زده است که همایون هاشمی، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی آن را اینگونه بیان می‌کند؛ در حالی روز به روز بر جمعیت مناطق حاشیه نشینان افزوده می‌شود که هیچ گونه نظارتی بر این مناطق نشده و علاوه بر این موضوع آموزش و پرورش و رفاه در این‌مناطق بسیار ضعیف است.
البته وی نوک پیکان انتقاد را به سمت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی می‌گیرد با این توضیح که وزارت تعاون در رابطه با آسیب های اجتماعی ضعیف عمل کرده است. این وزارتخانه باید به معضل حاشیه نشینی نگاهی جدی داشته و به عنوان نهادی محوری به رفع آسیب‌هایی مانند اعتیاد، حاشیه نشینی و فقر و بیکاری ورود کرده و در جهت مدیریت این معضلات تلاش کند. زیرا بحران حاشیه نشینی نسبت به گذشته سیر صعودی داشته است، ضمن اینکه حاشیه نشینی می‌تواند منجر به افزایش دیگر آسیب‌های اجتماعی در کشور شود ، چرا که مخزن و مکانی برای سایر آسیب‌های اجتماعی به شمار می‌رود، بنابراین دولت‌ها باید برای آن سرانه و وقت بگذارند.
به ویژه اکنون که مقام‌معظم رهبری به مسئله آسیب‌های اجتماعی ورود کرده‌اند و دستور برای ریشه‌یابی آنها داده‌اند. همچنین ایشان بر مشارکت همه مردم در مبارزه با آسیب‌های اجتماعی تاکید داشته‌اند. آخرین و آمار و ارقام حکایت از وجود۱۰میلیون نفر حاشیه نشین در کشور دارد و در کنار آن باید گفت پنج میلیون نفر نیز در بافت‌های فرسوده زندگی می‌کنند. این درحالی است که به گفته مرتضی میرباقری، قائم مقام وزیر در امور اجتماعی؛ قرار بود براساس برنامه چهارم و پنجم توسعه سالانه ۱۰درصد حاشیه نشینی مدیریت شود، ولی در این دو برنامه حداکثر ۱۳درصد کار پراکنده انجام شد، ضمن اینکه حاشیه نشینی ۱۰۰درصد افزایش یافته است.
این نشان دهنده آن است که بازرسی و پیگیری دقیق انجام نشده است. بنابراین باید در این حوزه برنامه ریزی‌جدی به ویژه در برنامه ششم توسعه داشت. آن هم در شرایطی که چندی پیش عباس صلاحی ، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس با انتقاد از‌غفلت نسبت به معضلات حاشیه نشینی در برنامه ششم توسعه، گفته است فقط وزارت بهداشت در این زمینه وارد عمل شده و چند میلیون نفر حاشیه نشین را تحت پوشش بیمه قرار داده است. بنابراین باید حل معضلات خشکسالی و حاشیه‌نشینی اولویت برنامه ششم توسعه کشور قرار گیرد، زیرا اگر حاشیه‌نشینی و آسیب‌های اجتماعی ناشی از آن مهار نشود در آینده نه چندان دور، جامعه باید هزینه‌های گزافی را‌برای برطرف کردن مشکلات مربوط به آن پرداخت کند.
الهام صادقی