هورنیوز – ستاره شبکه‌های اجتماعی در کشورهای توسعه‌یافته هم‌اکنون واژه شناخته‌شده‌ای است. حدود پنج‌ سال است که با این پدیده مواجه هستیم. افرادی با خلاقیت بالا که در مدیوم‌های جدید به تولید محتوا مشغول هستند و از همین طریق به شهرت رسیده‌اند.

این افراد در هیچ قالب دیگری از سلبریتی‌ها قرار نمی‌گیرند؛ بازیگر، فیلم‌ساز، مدل، نویسنده و… نیستند و صرفا به دلیل محتوای خلاق و جذابی که در شبکه‌های اجتماعی تولید می‌کنند، به شهرت رسیده‌اند. پنج سال پیش در آمریکا با پدید‌آمدن اپلیکیشن‌های «اینستاگرام» و «واین»، افرادی که در این شبکه‌ها به تولید محتوا مشغول بودند، به چهره‌هایی سرشناس تبدیل شدند و با نام «اینستاگرامر» و «واینر»، در جامعه آمریکا مطرح شدند.

این افراد اشکال خلاقانه‌ای از عکس، متن، انیمیشن و ویدئو تولید می‌کردند. نوع تولید محتوای آنها متفاوت با قالب‌های قبلی بود و بیشتر با استفاده از تلفن‌های همراه هوشمند و در مدیوم‌های زمانی کوتاه از خلال زندگی روزمره خود، محتوایی را به مخاطبان ارائه می‌دادند که جذابیت بالایی داشت و مخاطب پیش‌ازاین با آنها آشنایی چندانی نداشت.

محبوبیت و شهرت این افراد به‌جایی رسید که کم‌کم از آنها به‌عنوان یکی از عناصر رسانه‌ای روز استفاده شد. شرکت‌ها و برندهای تجاری برای اولین بار در سال ٢٠١٢ به سراغ این افراد رفتند و مبالغ بالایی را به ازای تولید محتوای هدفمند، به آنها پرداخت کردند. پس‌ازآن این پتانسیل بالای تبلیغاتی برای کسانی که در حوزه روابط عمومی و بازاریابی سیاسی و اجتماعی نیز فعال بودند، جذاب به نظر رسید. تولید محتوا برای تبلیغات و روابط‌عمومی مراسم اسکار سال ٢٠١۴، از سوی تیمی از ستارگان شبکه‌های اجتماعی انجام شد و این دوره یکی از موفق‌ترین تیم‌های تبلیغاتی و روابط‌عمومی را در تمامی دوره‌های اسکار داشت.

تیم رسانه‌ای و تبلیغات سیاسی اوباما نیز در سال ٢٠١۴ و ٢٠١۵، از این پتانسیل برای افزایش محبوبیت ریاست‌جمهوری و همچنین افزایش آگاهی‌بخشی جوانان آمریکایی استفاده کرد. تیمی از ستارگان شبکه اجتماعی «واین»، «اینستاگرام» و «یوتیوب» به کاخ سفید رفتند و به همراه ریاست‌جمهوری این کشور، ویدئو ساختند؛ به شکلی که اوباما بخشی از سوژه ویدئوها بود.

در جایی دیگر اوباما برای اشاعه طرح جامع بیمه سلامت (Obama Care)، بار دیگر از این پتانسیل استفاده کرد و با استفاده از گروه Buzz feed که به‌صورت تخصصی برای شبکه‌های اجتماعی ویدئو تولید می‌کند، یک ویدئو اختصاصی به همراه یکی از ستارگان شبکه اجتماعی یوتیوب تولید و منتشر کرد. از سال گذشته، کم‌کم شاهد گسترش این پدیده در کشورمان نیز هستیم. کاربرانی که در هیچ قالبی از سلبریتی‌بودن قرار نمی‌گیرند و صرفا به دلیل تولید محتوای خلاق خود، به شهرت رسیده‌اند.

در ایران در سال گذشته افرادی را که بیش از ١٠هزار فالوئر داشتند و به تولید محتوا مشغول بودند، جزئی از این افراد به‌حساب می‌آوردیم. اما امروز ستارگان شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبانی را داریم که بیش از یک‌ میلیون فالوئر دارند. با نگاهی سطحی به نرخ افزایش این افراد، نوع محتوای تولیدی آنها و مقایسه آن با کشورهای دیگر، متوجه یک آسیب جدی اجتماعی در این زمینه خواهیم شد. هم‌اکنون بخش عمده‌ای از این ستارگان نه به دلیل تولید محتوای خلاق، بلکه براساس تولید محتوای جنجالی و درعین‌حال سطحی و بی‌کیفیت، به شهرت رسیده‌اند و با حمایت کاربران شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان، هر روز میزان این افراد افزایش پیدا می‌کند.

اینکه دلیل شهرت فردی در شبکه‌های اجتماعی، بی‌محتوایی یا محتوای مبتذل و سخیف است، پدیده‌ای جدید و عجیب نیست؛ اما شهرت این افراد بسیار گذرا و مقطعی است. در کشورمان متأسفانه این شهرت تاکنون به‌هیچ‌وجه مقطعی نبوده است. اتفاقا برعکس روال شبکه‌های اجتماعی، در ایران ستارگان خلاق و خوش‌فکر در اقلیت هستند و هر روز محبوبیت آنها کمتر می‌شود و در عوض، کاربرانی با رفتارهایی هنجارشکن و محتوایی سخیف و مبتذل، هر روز از محبوبیت بیشتری برخوردار می‌شوند و همچنین به تعداد آنها اضافه می‌شود.

دلیل این امر، مشخصا رفتار غالب رسانه‌ای کشور و همچنین سیاست‌گذاری‌های فرهنگی است. مخاطبان شبکه‌های اجتماعی نیز مانند هر مخاطب محصولات فرهنگی دیگر، نیاز به ارتقای سلیقه فرهنگی دارند. در همین نقطه، نقش حاکمیت به‌عنوان اصلی‌ترین و پرقدرت‌ترین اهرم رسانه‌ای کشور پررنگ می‌شود.

هم‌اکنون شبکه‌های اجتماعی در ایران مملو از کاربرانی است که از نظر شخصیتی به‌هیچ‌وجه شاخصه‌های کافی و مؤثر را برای شهرت اجتماعی ندارند و درعین‌حال‌ هزاران‌ هزار نفر فالوئر فعال دارند. هر روز به تعداد این افراد اضافه می‌شود و این امر بسیار نگران‌کننده است. رفتار سلبی با شبکه‌های اجتماعی، نه‌تنها کمکی به حل مشکلات اجتماعی ایجاد‌شده در شبکه‌های اجتماعی نکرده ، بلکه باعث عمیق‌تر‌شدن مشکلات و درعین‌حال ایجاد مشکلات جدید در این شبکه‌ها شده است.

لازم است ماهیت و همچنین پدیده‌های موجود در شبکه‌های اجتماعی، به‌عنوان شکل جدیدی از ساختار اجتماعی و رسانه‌ای کشور، درک شوند تا بتوانیم حداقل رفتار صحیحی در راستای حل این معضلات داشته باشیم.