هورنیوز – این ها سوالاتی بود که برای دستیابی به پاسخ آن ها به سراغ امیرحسین علم الهدی، کارشناس اقتصاد سینما و مدیر سینمای هنر و تجربه رفتیم و با او درباره آنچه باعث پایین بودن گردش مالی سینمای ایران می شود حرف زدیم که در ادامه می خوانید.

به نظر می رسد با وجود گستره وسیعی که سینمای ایران دارد اما گردش مالی چندان چشمگیری ندارد. چرا که گردش مالی سینما تا این حد پایین است؟

این موضوع چند دلیل دارد، دلیل اول بحث زیرساخت هاست. اگر به شاخص های بین المللی نگاه کنیم می گوید به ازای هر ۱۰ هزار نفر یک سالن سینما باید باشد. در ایران به ازای هر ۲۲۰ یا ۲۳۰ هزار نفر یک سالن سینما وجود دارد. به این معنا که حدود ۲۰ میلیون نفر شهرنشین در ایران دسترسی به سالن سینما ندارند. ما حدود ۵۵ میلیون نفر شهرنشین داریم که ۳۰ میلیون دسترسی به سالن سینما دارند و ۲۵ میلیون نفر شهرنشین دسترسی به سینما ندارند. بقیه هم که روستانشین هستند.

از طرف دیگر از میان آن ۳۵ میلیون نفری که دسترسی به سینما ندارند نزدیک به ۷۰،۸۰ درصدشان دسترسی به سالن های استاندارد روز ندارند. عمده سالن های سینمای کنونی مربوط به دهه های ۳۰،۴۰ است و البته در تهران طی یک دهه گذشته پردیس های سینمایی آمده و کمی این وضعیت را متعادل کرده است. اما همچنان در شهرستان ها و مخصوصا کلان شهرها این وضعیت وجود دارد. حالا وقتی دسترسی به سالن سینما برای مردم وجود ندارد نمی توانیم درباره چرایی پایین بودن گردش مالی سینما صحبت کنیم.

 بحث بعدی رابطه مستقیم درآمد سرانه هر ایرانی با نحوه رفتن به سینماست. از میزان ۷۰ کشور جهان که سالن دارند مردمانی به سالن سینما مراجعه می کنند که سرانه رفاهشان از حداقل استاندارها برخوردار باشد. من کشوری را به جز هند که بحث استقبال مردم آن جا متفاوت است سراغ ندارم که درآمد سرانه مردمش پنج هزار دلار باشد و برویم از آن ها سوال کنیم که چرا مردم به سینما نمی روند؟ رابطه مستقیم بین رفاه و سینما رفتن و توسعه وجود دارد؛ هر جا رفاه بیشتر باشد مردم میل به سینما رفتن دارند. چون پولی نیست که صرف هزینه های تفریحات جنبی کنند. وقتی مردم درگیر هزینه های اولیه روزمره خود هستند برای رفتن به سینما رغبتی ندارند. این دو دلیل مهم ترین دلایل این موضوع است.

آیا تک محصولی بودن سینما را هم می توان دلیل دیگر پایین بودن گردش مالی سینمای ایران عنوان کرد؟

بله سینمای ایران رقابت را برنمی تابد. هیچ کشوری را در دنیا نمی توان دید که فقط فیلم بودمی نشان دهد حتی آمریکا هم ۱۰ درصد از ظرفیتش را در اختیار فیلم های خارجی قرار می دهد. بقیه کشورها هم همین روند را دارند ۲۰ درصد ۳۰ یا ۴۰ درصد تا ۷۰ یا ۸۰ درصد سالن های سینمای کشورها در اختیار فیلم های خارجی است. اما سینمای ایران امکان تنوع را برای مخاطب ایجاد نمی کند. سلایق مختلف نمی توانند از سینمای ایران استفاده کنند. سینمای ایران یا فیلم کمدی می سازد یا ملودرام. حتی فیلم های جنگی در همین دو طیف ساخته می شوند. سینمای ما فیلم موزیکال ندارد فیلم هارور ندارد. فیلم کودک و فیلم انیمیشن هم ندارد. این ها همه نشان دهنده این است که ما طیف محدودی از مردم را دعوت به سینما رفتن می کنیم.

البته در دو سه سال گذشته وضعیت اقتصادی سینما نسبت به سالیان ۱۳۹۰ و ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ بهتر شده است. مخصوصا امسال که توانست از نظر فروش و جذب مخاطب موفق شودسال ۱۳۹۳ را هم پشت سر بگذارد. این اتفاق نشانه یک رشد است.

آیا با این رقم فروش امسال می توان پیش بینی کرد فروش در سینما سیر صعودی داشته باشد؟

باید دید این رشد چقدر پایدار است. این ها بستگی به شرایط ایستای حوزه سینما دارد. اگر عواملی که باعث رشد در حوزه فرهنگ و هنر است دوباره یک جا ایست نکند و فیلمسازها بتوانند دوباره فیلم بسازند شاید بتوان امیدوار بود. اما نکته اینجاست که ما نمی توانیم به یک رشد معنادار برسیم.

چرا؟

چون رسیدگی به زیرساخت در سینمای ایران وجود ندارد. رفاه در حداقل وضعیت است. امکان جذب سلایق مختلف را نداریم. سینماگران ما علاقه ای به رقابت ندارند. دوست ندارند که با رقیب خارجی روبه رو شوند. البته با حفظ سینمای ملی این کار باید انجام شود نه این که بگوییم در را باز کنیم و هر فیلم خارجی در سالن های ما به نمایش گذاشته شود. یک رابطه متعادل ایجاد شود مثل سینمای ترکیه و کره که می توانند الگوهای خوبی برای ما باشند. حتی سینمای هند هم می تواند الگوی سینمای ایران در این زمینه باشد.

قانونگذاری ها هم در گردش مالی سینما تاثیر دارد؟

هیچ وقت در سینمای ایران سیاست های راهبردی در اسناد بالادستی نظام حضور نداشته است. عمدتا سینما در قوه مجریه تعریف شده است. قوه مقننه و قوه قضاییه هیچ کدام سیاست های سینمایی را به رسمیت نمی شناسند. چون ما قانون سینما در مجلس به عنوان مهم ترین رکن قانونگذاری در کشور نداریم. حتی در شورای عالی انقلاب فرهنگی هم قوانین مشخصی برای سینما وجود ندارد همه قوانین موجود آیین نامه های هیئت وزیران هستند.

تغییر مدیریت های پی در پی هر چهار سال یک بار که گاهی این تغییرات ۱۸۰ درجه است. همه این عوامل روی گردش مالی سینما اثر می گذارد. عامل قاچاق هم هست. رابطه ضدتبلیغی تلویزیون برای سینما تاثیر زیادی روی اقتصاد سینما می گذارد. امسال شبکه جم با پخش تیزرها توانست تکان دهد. این جا فهمیدیم که تبلیغات تا چه حد می توانند به سینما کمک کنند اما این امکان در تلویزیون وجود ندارد به این دلیل که تلویزیون تقریبا می توان گفت به کمترین میزان مخاطب رسیده است. همچنین تلویزیون ممیزی های سختی که می کند باعث می شود نهایتا ۲۵ ثانیه تیزر یک فیلم سینمایی با هزار گرفتاری پخش شود. نمی توان با یک تیزر ۲۰ ثانیه ای مخاطب را ترغیب کرد که به دیدن فیلم در سینما برود. همه این دلایل اثرگذار هستند.

سالن های سینما را اما مهم ترین دلیل بیان می کنید؟

بله البته اتفاقات خوبی طی یک دهه گذشته در این زمینه رخ داده است. بازسازی هایی که توسط سینما شهر انجام شد. ورود شهرداری تهران به ساخت و بازسازی سالن های سینما قابل قبول بود. ورود بخش خصوصی در شهرهای مختلف مثل اصفهان و شیراز که سعی کرده اند سالن های جدیدی را تا پایان امسال احداث کنند. همه این ها نشان از یک روزنه امید است. اما تا حاکمیت تکلیفش را با سینما و کارکردهای اجتماعی مهمی که دارد نتواند تعریف کند. این مشکلات سر جای خود باقی است. رشد اقتصادی معیشتی مردم و بالا رفتن میزان رفاه رابطه مستقیمی با سوال اول شما دارد که سینمای ایران نمی تواند رونق معناداری داشته باشد.

کدام شهرها در ایران اصلا سینما ندارند؟

از ۱۱۸۰ شهری که شهرداری دارند فقط ۶۵ شهر دارای سینما هستند و بقیه سینما ندارند. حدود ۲۵ تا ۳۰ میلیون شهرنشین امکان دسترسی به سالن سینما ندارند. شهرهای موجودی هم که سالن دارند بیش از ۷۰ درصدشان دسترسی به سالن استاندارد ندارند. مثلا شهر زاهدان سالن مختص سینما ندارد و یک سالن مجتمع امام علی ارشاد است که فیلم نشان می دهد اما سینما به معنای استاندارد خودش نیست. مجتمع ها عمدتا چند منظوره ساخته شده اند و همین که فیلم نشان می دهند خوب است. یا مثلا بجنورد و یاسوج این شهرها هیچ کدام سالن های سینما به معنای استاندارد ندارند و مجتمع هایی دارند که به دلیل نبود سالن ارشاد این مکان را در اختیار مردم قرار داده که برایشان فیلم نشان دهد. به هر حال نزدیک ۳۰ میلیون نفر از مردم ایران اصلا سالن سینما ندارند.

امسال هر بار که به سینماهای اصلی تهران مراجعه کردیم بلیت نصیب مان نشد. اغلب فیلم ها بلیت شان پیش فروش می شود. آیا این هم نشان از رونق در سینماست؟

بله این ها سینماهایی هستند که درصد ضریب بهره برداری شان خیلی بالاست. اما اقتصاد صددرصدی سینمای ایران را چیزی حدود ۱۰ تا ۱۵ سالن پوشش می دهند. مثل ازادی کورش، ملت، فرهنگ ، هویزه مشهد و … همه این ها سالن هایی هستند که بالای ۷۰، ۸۰ درصد ضریب اشغال دارند.این حس است ولی یک عیبی هم دارد که مناطقی که در آن جا مردم امکان سینما رفتن دارند سینما در آن جا وجود ندارد. بنابراین نیاز است مدیریت شهری و مدیریت کشور به فکر ساخت سالن برای آن مناطق باشد تا مردم راحت تر به سینما دسترسی پیدا کنند.

سال گذشته در ایران چند نفر سینما رفتند؟

پارسال تقریبا ۱۳ میلیون نفر به سینما رفتند و امیدواریم امسال این رقم به ۱۵،۱۶ میلیون نفر برسد. چون این رقم رشد خوبی در دهه ۹۰ محسوب می شود.

چطور می توان فهمید که در سال چند نفر سینما می روند؟

از روی فیلم ها می توان فهمید که مثلا هر فیلم چقدر بلیت فروخته است مثلا فیلم من سالوادور نیستم بیشترین میزان جذب مخاطب را داشت و با فروش نزدیک یه ۱۵ میلیارد تومان امسال رکورددار شد.

از میزان فروش فیلم می توان تعداد مخاطب را فهمید. بعد از سالوادور پنجاه کیلو آلبالو، ابد و یک روز و بعد بارکد و همین طور به ترتیب قرار دارند که از روی میزان فروش آنها می توان تعداد مخاطب را فهمید. میزان فروش را تقسیم بر هفت هزار تومان کنید تقریبا به عددی می رسید که می توان فهمید چند نفر به سینما رفته اند. امسال تاکنون به عدد ۱۶ میلیون نفر رسیده ایم.

هر ایرانی هر چند سال یک بار سینما می رود؟

در سال ۱۳۹۰ رسیدیم به این جا که هر ایرانی هر ۹ سال یک بار سینما می رود. حالا اگر با همین عدد ۱۶ میلیون نفر محاسبه کنیم و تقسیم بر ۸۰ میلیون جمعیت ایران کنیم متوجه می شویم که تقریبا هر ایرانی شش سال یک بار به سینما می رود. یعنی هر ایرانی تا سال ۱۳۹۵ هر شش سال یک بار به سینما می رود که این عدد نسبت به سال ۱۳۹۲-۱۳۹۱ خیلی خوب است اما همچنان عدد نامتعادلی نسبت به کشورهای دیگر است. در نمای کلی حرکت رو به جلویی است اما در این وضعیت هم هیچ تضمینی وجود ندارد که این میزان تعداد مخاطب سیر افزایشی داشته باشد یا همین طور باقی بماند و از آن کاسته نشود. تضمینی نیست که نشان دهد سال بعد این ۱۶ میلیون نفر به ۲۰ میلیون نفر می رسد.

این آمار در کشورهای دیگر چه وضعیتی دارد؟

کشور ترکیه در حال رسیدن به عددی است که نشان می دهد هر شهروند این کشور در سال یک بار به سینما می رود. امارات بالای دو بار در سال است. کره جنوبی بالاترین میزان استقبال مردم از سینما را دارد به طوری که هر کره ای بیش از پنج بار در سال سینما می رود.

به نظر می رسد شاخص تولید شش ماه نخست امسال نسبت به گذشته پایین آمده است؟

یادتان باشد همیشه شش ماه دوم سال تولید در سینما راه می افتد. دولت اگر بخواهد به فیلم ها کمک کند همیشه از برج ۴ به بعد که بودجه ها واریز می شود کمکش را شروع می کند تا برج ۳ و ۴ بودجه ای واریز نشده که بخواهد به ساخت فیلم کمک کند. امارها نشان می دهد امسال هم حدود ۷۰،۸۰ فیلم سینمایی در دست تولید است. ۸۰،۹۰ فیلم هم در هنر و تجربه در دست تولید قرار دارد. سینما در بخش تولید دچار مشکل نخواهد شد چون دولت کمک می کند و بخش خصوصی هم در این زمینه کار خودش را می کند. اما به هر حال در حوزه تولید ایران بعد از ۲۰ تا ۲۵ کشور جهان قرار دارد.

چه کشورهایی در رده های بالای تولید فیلم در دنیا قرار دارند؟

بالاترین میزان تولید فیلم را کشور هند دارد که به دو هزار تولید فیلم در سال رسیده است. ژاپن هم ۱۱۳۶ تولید فیلم در سال دارد. چین ۶۸۶ فیلم در سال می سازد. آمریکا حدود ۸۰۰ فیلم و روسیه ۱۲۱ فیلم در سال می سازد. انگلیس به ۲۰۱ فیلم رسیده است و اسپانیا به ۲۵۴ تولید فیلم در سال رسیده است ایتالیا ۱۸۶ فیلم در سال و آلمان ۲۳۶ فیلم و این آمار هم تولید مشترک این کشورهاست و هم تولید بومی آنهاست. فرانسه ۱۰۰ فیلم در سال می سازد. ترکیه ۱۳۷ فیلم در سال می سازد. کره ۲۶۹ فیلم می سازد مکزیک ۸۰ فیلم در سال می سازد. این کشورها تولیدکننده های اصلی فیلم در جهان هستند.

تولید فیلم سینمای ایران در حال حاضر به چه عددی رسیده است؟

ایران بین ۸۰ تا ۱۰۰ فیلم در سال به صورت رسمی تولید می کند اما به صورت غیررسمی به ۱۵۰ تا فیلم در سال هم می رسد. تولید رسمی به فیلم هایی گفته می شود که با پروانه تولید ساخته می شوند.

از نظر سرانه جهانی شاخص های دیگر سینمای ایران چه جایگاهی دارد؟

ایران از نظر سرانه تولید جزو ۲۵ کشور دنیاست. اما از نظر سرانه سالن سینما از ۷۰ تا کشور شصتمین کشور هستیم. سرانه دیدن فیلم هم در دنیا همان ۷۰ یا ۶۰ کشور هستیم که با کشورهای دیگر اصلا قابل قیاس نیست. اعداد فروش کشورهای دیگر را نگاه کنیم مثلا چین تا یکی دو سال دیگر از نظر فروش فیلم آمریکا را پشت سر می گذارد و تقریبا روزی ۱۵ سینما در چین ساخته می شود این رابطه مستقیمی با اقتصاد و رفاه دارد. اقتصاد و رفاه برای سینما رفتن خیلی مهم است. معلوم است مردمی که پول در جیبشان نباشد سینما نمی روند. مثلا اگر چهار نفر می خواهند فیلم ببینند باید ۱۰۰ هزار تومان هزینه کنند.

از نظر باکس آفیس کشورها در چه وضعیتی هستند؟

در سال ۲۰۱۵ آمریکا ۱۱ میلیارد دلار از فروش بلیت در سینما به دست آورد. چین هفت میلیارد دلار انگلستان دو میلیارد دلار، ژاپن یک میلیارد و ۸۰۰ دلار هند یک میلیارد و ۵۰۰،فرانسه یک میلیارد و ۴۸۰، کره جنوبی یک میلیارد و ۳۰۰، آلمان یک میلیارد و ۳۰۰، استرالیا ۸۹۰ میلیون دلار، مکزیک ۸۴۰ میلیون دلار و روسیه ۷۲۸ میلیون دلار فروش فیلم در سال داشته است.

هزینه های تولید فیلم در ایران به نسبت کشورهای دیگر چگونه است؟

امار تولید به معنای هزینه را خیلی سخت می توان درآورد. همه می گویند ما بالای یک میلیارد هزینه کرده ایم. اما سینما ایران فیلم ۴۰۰ تا ۶۰۰ تومانی هم دارد و فیلم دو سه میلیاردی هم دارد. ولی آمار تولید با گردش سرمایه اقتصاد فروش اکران هیچ وقت برابر نیست و نمی تواند باشد به این دلیل که الان برای این فشار در اکران بالاست که نمایش خانگی تا حدودی افت کرده است. به جز فیلم های پرفروش. در تلویزیون ایران فیلم های سینمایی را نمی توانیم ببینیم به جز ۱۰ تا ۱۵ درصد. استانداردهای جهانی می گوید اگر سینمای اکران ۴۰ تا ۵۰ درصد هزینه های تولید را برگرداند سینمای موفقی است. چون رایت های دیگر را هم می توان فروخت. در بازارهای جهانی چون ما نمی توانیم رایت بفروشیم همه فشارها روی اکران است. دعوایی که در اکران وجود دارد برای همین است که سرمایه گذار می خواهد همه پول خودش را از اکران دربیاورد. در حالی که هیچ کجای دنیا همه درآمد از اکران درنمی آید. نهایتا ۴۰،۵۰ درصد برگشت سرمایه از اکران است. بعد از آن ویدئو است و بعد تلویزیون است و  هزاران شبکه تلویزیون و سینماهای خارج از کشور هست و همه این ها می تواند بخشی از سرمایه را برگرداند.

ایران کمترین میزان فروش را در چه سالی تجربه کرد؟

سیر نزولی از سال ۱۳۶۸ شروع شد و هر چه جلوتر آمدیم افت داشتیم تا رسیدیم به سال ۱۳۹۱ که پایین ترین میزان فروش را داشتیم که شش میلیون نفر در سال فیلم دیدند. به طور کلی پایین ترین میزان فروش مربوط می شود به سال ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲ که شش ، هفت میلیون نفر فیلم دیدند. در سال ۱۳۹۳ رسیدیم به ۱۳ میلیون نفر و پارسال رسیدیم به ۱۴ میلیون نفر و امسال پیش بینی حدود ۱۵ یا ۱۶ میلیون نفر یا شاید هم ۱۷ میلیون نفر است. باید صبر کرد شش ماه دوم تعیین کننده است.

به طور کلی می توان به افزایش فروش در سینمای ایران خوش بین بود؟

به هر حال در دو سه سال گذشته سیاست های سینمایی در حوزه تولید و نمایش اثرات مثبتی گذاشت. شاخص ها این را می گوید به هر حال مابه چه چیزی می توانیم استناد کنیم به میزان ورود مردم به سینما و گردش مالی سینما، سال ۱۳۹۲ گردش اقتصادی حدود ۳۶ میلیارد تومان بود و سال ۱۳۹۳ رسید به ۵۴ میلیارد تومان و سال ۱۳۹۴ رسید به ۷۴ میلیارد تومان. پیش بینی ها می گوید امسال به ۱۰۰ میلیارد تومان می رسد. این شاخص میزان رشد را نشان می دهد که براساس سیاست های دولت اتفاق افتاده است.