هورنیوز – سرنوشت ١٠٠ فعال صنایع‌ دستی خوزستان که همین امروز از کار بیکار می‌شوند، نامعلوم است، همین امروز مهلت فعالیت آنها در کاروانسرای تاریخی ‌سرای افضل به پایان می‌رسد و آنها تنها ۵ روز است که باخبر شده‌اند باید محل کارشان را تخلیه و تعطیل کنند و به بخش خصوصی بسپارند.

برای فعالان صنایع ‌دستی خوزستان کورسوی امیدی نمانده است. پیش از این خانه سفال و خانه صنایع‌ دستی اهواز تعطیل شد و بازارچه صنایع‌ دستی هم پس از یک‌سال تجهیز کردن راه به جایی نبرد و اکنون صنعتگران شوشتر که اغلبشان زنان کارآفرین و سرپرست خانوارند، از کار بیکار می‌شوند.

سرای افضل، تنها بازارچه ثابت و دایمی خوزستان است که چون موزه‌ای زنده از صنایع ‌دستی، ۴٠ غرفه را در خود جا داده، بیش از ١٠٠ صنعتگر در آن مشغول به کارند و حالا در شرف بیکاری؛ آنها مانده‌اند و قسط ماهانه وام کارآفرینی که بعد از این معلوم نیست چطور باید پرداخت شود.

جز این، تنها موزه خصوصی شوشتر که در مدت فعالیتش، کاروانسرای تاریخی بازمانده عصر قجر را در خوزستان شهره کرده بود هم رو به تعطیلی است و عاقبت ٢هزار شیء موزه‌ای ناپیدا. سرگذشتشان به «اما» و «اگر» گره خورده و «شاید جایی برای انتقال بساطشان پیدا شود.» صنعتگران مجموعه سرای افضل، ١٩ مرداد امسال ناگهان با حکم تخلیه مواجه شدند و حالا وامانده‌اند که چه کنند.

آنها درحالی ۵ روز آخر با این حکم روبه‌رو شده‌اند که صندوق احیای بناها و محوطه‌های تاریخی، نامه واگذاری مجموعه را اردیبهشت‌ماه به مدیرکل میراث فرهنگی استان تحویل داده است. این درحالی است که براساس اطلاعاتی که در اختیار روزنامه شهروند قرار داده شده، مسئول دفتر مدیرکل میراث فرهنگی استان و معاون توسعه و مدیریت بدون هماهنگی با مدیرکل نامه تخلیه را به اداره شوشتر فرستاده‌اند و بهره‌بردار حتی درخواست مدیرکل برای تأخیر در تخلیه بنا را قبول نکرده است و حالا تقاص این بی‌برنامگی و ناهماهنگی را صنعتگران و ۴٠٠ هنرجوی صنایع ‌دستی این مجموعه می‌دهند. در این مهلت ۵ روزه، بعضی غرفه‌ها تخلیه کرده‌اند و بعضی کرکره‌ها را پایین کشیده‌اند تا موعد حکم فرابرسد.

صاحب موزه: قرارداد ۴٨ ماهه بستیم، ۶ ماهه بیرونمان کردند
در این میان ماجرای تنها کافه – موزه خوزستان که در دل این مجموعه جا گرفته، حکایت دیگری است. برای راه‌اندازی و مرمت بنای این کافه – موزه ٢۶٠‌میلیون تومان هزینه شده است. «کاروانسرای افضل با این‌که بنایی تاریخی و ارزشمند است اما فراموش شده بود. با راه‌اندازی این موزه و گرد آمدن فعالان صنایع ‌دستی، سرای افضل رونق زیادی گرفت و صنایع ‌دستی تولیدی به مردم شناسانده شد. شوشتر هیچ موزه دیگری ندارد و در این ۶ ماه فعالیت توانسته بودیم، مردم را به این موزه خصوصی جذب کنیم.»

خبر تخلیه مجموعه چنان شوکی به فعالان صنایع ‌دستی وارد کرده که به قول راد نژاد فتحی، صاحب و گرداننده کافه – موزه «تارمه»، صنعتگرانی که بیرون رانده شده‌اند «خون گریه می‌کنند.» او می‌گوید: «قرارداد ما با اداره میراث فرهنگی استان ۴٨ ماهه بود اما حالا بعد از ۶ ماه فعالیت مجبورمان کرده‌اند که تخلیه‌اش کنیم، آن هم در ۵ روز. آخر چطور ممکن است؟» ٢هزار شیء موزه‌ای که پدر او جمع‌آوری کرده، پیش از این هم در سرای افضل نگهداری می‌شد. «شوشتر هیچ موزه‌ای نداشت و برای همین هر‌ سال نوروز در کاروانسرا را برای مسافران باز می‌کردیم و بازدیدکننده‌ها هم استقبال خوبی می‌کردند، اما چیزی دستمان را نمی‌گرفت تا این‌که با اداره میراث فرهنگی صحبت کردیم و قراردادی ۴ساله بستیم اما فقط ۶ ماه گذشت و ناگهان این حکم به دستمان رسید که ۵ روز برای تخلیه مهلت داریم.»

به گفته او پیش از این وقتی صحبت واگذاری بنا شد، «یوسفی، معاون اداره میراث فرهنگی اطمینان داد که اتفاقی برای موزه نمی‌افتد» و آنها وعده را «به شرط‌ها و شروط‌ها» قبول کردند اما وعده عملی نشد: «به ما گفتند در قرارداد به صورت ظاهری بندی درباره واگذاری کامل به بخش خصوصی اضافه می‌کنیم که اداره میراث تهران پاپیچ ما نشود، اما خیالتان راحت باشد؛ این بند برای حفظ ظاهر است و کسی نمی‌تواند این‌جا را در مدت قرارداد از شما بگیرد. اینها را گفتند و ما هم باور کردیم اما به همین سادگی زیر قولشان زدند. اگر می‌دانستیم، هر زمان که حرف مزایده می‌شد، فکری به حال خودمان می‌کردیم.» نژادفتحی گله می‌کند که «با تشویق اداره میراث فرهنگی موزه را راه انداختیم و حالا با اجبار و رفتاری غیرمعقول بیرونمان می‌کنند.» و می‌گوید: «صنعتگران دیگر وعده قرارداد دوباره را باور نمی‌کنند.»

درخواست مدیرکل برای مهلت بیشتر قبول نشد
ماجرا باز هم به «دوره قبل» و «مدیر قبلی» گره خورده است. در این ۵ روز رایزنی‌ها نتوانسته صنعتگران را از بیکاری نجات دهد. خسرو نشان، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع ‌دستی و گردشگری خوزستان، که از آبان‌ماه ‌سال گذشته در این سمت فعالیت می‌کند هم همین حرف را می‌زند: «در دوره مدیریت قبلی این مزایده انجام شده وگرنه جلوی آن را می‌گرفتیم.»

این‌طور که مدیرکل می‌گوید، کاروانسرای تاریخی افضل، جزو بناهایی بوده که «در دوره قبل»، در فهرست بناهایی بوده که از سوی اداره میراث فرهنگی استان برای واگذاری به بخش خصوصی، به صندوق حفظ و احیای بناها و محوطه‌های تاریخی داده شده است. «همان زمان که در جریان اعلام مزایده قرار گرفتم، به اداره میراث فرهنگی شهرستان شوشتر پیشنهاد دادم که صنعتگران این مجموعه برای جلوگیری از مشکلات این‌چنینی و در نظر گرفتن منافع جمع، اتحادیه‌ای تشکیل بدهند.

از طرف دیگر پیشنهاد کردم یکی از صنعتگران متقاضی مزایده این بنا شود. انتظار این روز را داشتم که چنین پیشنهادی دادم اما کسی دست نجنباند. حالا کار از کار گذشته و سراغ مسئولان را می‌گیرند.» او با این‌که «کار از کار گذشته» اما دیروز با برنده مزایده تماس گرفته و برای مهلت بیشتر وساطت کرده است: «گفتم نه ۵ روزی که شما وعده دادید، نه یک ماهی که آنها مهلت خواسته‌اند، ١۵ روز به این بندگان خدا فرصت بدهید تا منافع و مصالح هر دو گروه تأمین شود اما طرف راضی نشد که نشد. دیگر از اختیار ما خارج است.» حالا صنعتگران مانده‌اند و بساطی که نمی‌دانند بعد از این باید کجا پهن شود.

میراث فرهنگی استان درحال رایزنی برای یافتن محل جایگزین
همه‌چیز با اما و اگر همراه است. مدیرکل میراث فرهنگی استان  می‌گوید «شاید جایی برای انتقال این صنعتگران پیدا شود.» درحالی‌که مسئولان از حمایت از فعالان صنایع‌ دستی دم می‌زنند، معلوم نیست معیشت صنعتگران فعال در سرای افضل، بعد از این تعطیلی که پیدا نیست تا چه وقت طول می‌کشد، چطور تأمین خواهد شد.

نشان می‌گوید که او هم نگران صنعتگران است. «هرچه باشد سازمان، نام «صنایع ‌دستی» را هم در خود دارد و باید حافظ منافع صنعتگرانمان باشیم.» و خبر می‌دهد که روز گذشته، برای حمایت از صنعتگران با مدیریت پایگاه جهانی سازه‌های آبی شوشتر گفت‌وگو کرده تا فضایی برای فعالیت این صنعتگران در نظر بگیرند؛ کمکی که «معلوم نیست چه زمانی و در چه مکانی» عملی شود. اما قبل‌تر بهتر این بود که با پیش‌بینی این روز، چاره‌ای می‌اندیشیدند. من از سرای افضل بازدید کرده بودم. پتانسیلش را دیده بودم و شاهد رونقش بودم. حیف بود و نباید این اتفاق برایش می‌افتاد.سازمان میراث فرهنگی اعلام کرده بود که در صورت تشخیص اداره میراث فرهنگی، می‌توان بناهای تاریخی را از فهرست مزایده خارج کرد اما در این مورد «امضای آخر قرارداد هم انجام شده، مراحل قانونی طی شده و کار از کار گذشته است.»

مجتبی گهستونی، فعال میراث فرهنگی خوزستان و سخنگوی انجمن تاریانا خبر می‌دهد که وعده داده شده، بعد از این هم کاربری مجموعه صنایع ‌دستی خواهد بود و با همین صنعتگران قرارداد بسته خواهد شد.

«این‌جا بازارچه‌ای فعال و زنده‌ است که به بخش خصوصی واگذار شده است. فعالان مظلوم صنایع ‌دستی نباید تقاص مشکلات مدیریتی را پس بدهند. معاون توسعه و مدیریت اداره کل میراث فرهنگی در غیاب مدیرکل، نامه تخلیه بنا را فرستاده و در شهرستان هم تأیید شده و حالا صنعتگران قربانی شده‌اند.»

این اتفاق درحالی می‌افتد که نیمه دوم ‌سال فصل گردشگری خوزستان است و سرای افضل باید تا ۶ ماه به خاطر مرمت بنا تعطیل باشد. پیدا نیست که بعد از این، ٢ هزار شیء تاریخی موزه و بساط غرفه‌های صنایع‌دستی چگونه و به کجا منتقل خواهد شد و صنعتگرانی که ناگهان از کار بیکار شده‌اند بعد از این، از چه راهی کسب درآمد می‌کنند؟» نژاد فتحی، صاحب موزه، مرگ یک صنعتگر را مرگ یک شهر می‌داند. «گفتند می‌خواهیم صنایع ‌دستی را رواج دهیم، این بود؟ ٣ ماه بیکاری برای کسی که زندگی‌اش از راه تولید صنایع‌ دستی می‌گذرد خیلی سخت است. چه کسی خسارت این آدم‌ها را می‌دهد؟ ۴٠٠ هنرجوی صنایع‌ دستی را چه کنیم؟»