هورنیوز – حاشیه نشینی پدیده و معضلی اجتماعی در کلان شهرها است که در چند دهه اخیر به خوبی در سطح جوامع احساس می شود.

امروزه در بسیاری از شهرهای بزرگ دنیا معضل حاشیه نشینی، زاغه نشینی و سکونتگاه های غیر رسمی یکی  از عمده ترین مسائل و مشکلات در حوزه مدیریت شهری کلان شهرها به شمار می آید.

اگر چه حاشیه نشینی در ذات آسیب زا نیست امّا اغلب به علت وجود موقعیت های جغرافیایی و مکانی نامناسب، بستری برای بروز رفتارهای نابه هنجار افرادی که زمینه انحراف دارند، می شود.

کسانی که حاشیه نشین هستند تحت تأثیر فرهنگ خاص آن منطقه از یک سری الگوها، ارزشهای فرهنگی و خرده فرهنگ ها پیروی می کنند که با فرهنگ رایج و اصلی در جامعه تفاوت دارد.

معمولاً کسانی که در خرده فرهنگ حاشیه نشینی حل شده اند، کم و بیش مشکلات مشابهی دارند و ارتباط آن ها با یکدیگر باعث ایجاد ارزش ها و گرایش های جدیدی می شود.

بسیاری از رفتارهایی که در جامعه به عنوان انحراف تلقی می شود، عمدتاً در این مکان ها عادی و قابل قبول است و افرادی که ساکن این مناطق هستند، سعی دارند همرنگ جماعت شده و طبق رفتار دیگران عمل کنند.

شهرنشینی از جمله مسائل مطرح در همه جوامع و به ویژه ایران است که خود با یک سری کمبودها و کاستی هایی مانند بی مسکنی، بد مسکنی، چالش های زیست محیطی، عدم دسترسی به آب آشامیدنی سالم، معضل دفع زباله، تأمین کار، احساس بیگانگی با شهر و … همراه است.

* تبعیضی که حاشیه نشینان با تمام وجود حس می کنند!

حاشیه نشینان مدام احساس تبعیض می کنند و عمدتاً  این فکر را در سر دارند که کاملاً از شهر جدا هستند و از مشارکت در امور جمعی و اجتماعی سر باز می زنند.

بر اساس نظریه های برخی از صاحب نظران عمدتاً حاشیه نشینان کسانی هستند که در محدوده اقتصادی شهر زندگی می کنند ولی جذب نظام اقتصادی و اجتماعی آن نمی شوند.

رفاه شهری، جاذبه های شهرنشینی، قطب های اقتصادی و بازار کار موجود در شهرهای بزرگ از جمله مواردی است که باعث مهاجرت آن ها از شهرهای کوچک و روستاها به کلان شهرها شده و آن ها نیز برای زندگی بهتر راهی دیار غربت می شوند.

در واقع حاشیه نشینی ساختمان یا بخشی از شهر است که به علت نبود برخی امکانات مثل عدم عرضه مناسب خدمات شهری و درمانی، تراکم جمعیت در واحدهای مسکونی، جرم خیز بودن منطقه، عدم امنیت و … ویرانه های آن به چشم می اید.

در کشورهای در حال توسعه ای مانند ایران برخی مناطق حاشیه ای شهرها، دارای منازل مسکونی رو به ویرانی بوده و عمدتاً فرهنگ فقر، بر مردم حاکم و نیز این مناطق از شهرک هایی با مصالح ساختمانی کم دوامی تشکیل یافته اند که ساکنان آن،  از سایر شهرها و مناطق روستایی برای کسب و کار و زندگی بهتر به آنجا مهاجرت کرده اند.

رحمانی فضلی وزیر کشور در این باره گفت: ما در کشور حدود ۱۱ میلیون نفر حاشیه نشین داریم که سه میلیون نفر در حاشیه شهرهای تهران، مشهد و اهواز هستند. در کشور حدود دو هزار و ۷۰۰ محله حاشیه نشین داریم که با توجه به ویژگی هایی که دارند نیاز به مراقبت، کنترل و حمایت دارند که باید انجام شود.

*مهاجرت های بی رویه و به تبع آن رشد غیر طبیعی شهرها

امروزه یکی از دلایلی که حاشیه نشینی را به یک معضل اجتماعی و نابه هنجار تبدیل کرده و از مسائل مهم و مطرح در برنامه ریزی شهری کشورهای جهانی محسوب می شود، مهاجرت بی رویه به شهرها، رشد غیر طبیعی شهری و شهرنشینی است.

ازجمله ویژگی ها و عمده ترین نماد مناطق حاشیه ای در شهرهای بزرگ جهان، سیمای نامطلوب آن ها است که دل هر بیننده ای را می آزارد و تصویر اماکن نامناسب شهر و معابر غیر استاندارد، پایین بودن سطح بهداشت، فقدان شغل و بازار کار و درآمد کافی در این مناطق و اعتیاد و انواع آسیب های اجتماعی همانند دزدی را به نمایش می گذارد.

وزیر کشور با اشاره به این که حدود ۳٫۵ میلیون نفر بیکار در کشور داریم، گفت: توزیع این بیکاری در سطح کشور نرمال نیست مناطقی داریم که بیکاری در آن بالای ۶۰ درصد است که این مناطق بسیار زیاد است.

این موارد برای اینکه یک مکان به جایی برای بروز انواع بزه ها تبدیل شود کافی است، چرا که اعتیاد و آسیب های اجتماعی مانند دزدی در حاشیه شهرها منجر به افزایش آمارهای بزهکاری در سنین جوانی و نوجوانی بسیاری از افرادی شده که به علت فقر و نداری خانواده هایشان محکوم به زندگی در این مناطق هستند و قربانی شرایط ناگواری می شوند که هیچ نقشی را در آن ندارند.

مناطق حاشیه نشین به این دلیل که در بیشتر موارد در جنوبی ترین نقطه شهری و در کنار مسیل ها، کانال های فاضلاب، محل تخلیه و تجمع زباله ها و در نزدیکی کوره پز خانه ها واقع شده است از نظر سطح طبقاتی و جغرافیایی در کثیف ترین نقطه و متراکم ترین بخش شهر قرار گرفته اند و محروم از بسیاری امکانات رفاهی و الزامی برای زندگی است.

* تشدید رفتارهای نابه هنجار با فقدان امنیت و نظارت کافی بر حاشیه شهرها

از جمله مواردی که در این مناطق موجب بروز بسیاری از رفتارهای غیر متعارف می شود، نبود سطح سواد کافی و پایین بودن سطح فرهنگی مردم به ویژه جوانان است که به دلیل عدم آگاهی از رفتارهای پرخطر، گرفتار دام گروه ها و باندهای تبهکاری می شوند.

حاشیه های شهرهای بزرگ به دلیل فقدان امکانات شهری مانند نور کافی، خیابان ها و معابر استاندارد، عدم امنیت و نظارت درست، جزء مناطق جرم خیز کلان شهرها محسوب می شوند که در واقع این مکان ها پناهگاهی برای انجام اعمال مجرمانه در سایه نبود واحدهای نظارتی شده اند.

موضوع حاشیه نشینی یکی از معضلات شهری است که از حیث بستر قرار گرفتن برای ارتکاب جرایم، بسیار مورد توجه کارشناسان حقوقی و قضایی و جامعه شناسان بوده و فقدان دسترسی به برخی امکانات شهری و رفاهی در این مناطق باعث شده پیشینه و چهره نامناسبی از این زاغه نشین ها و حواشی شهرها در اذهان عمومی جامعه رواج یابد.

البته علاوه بر جرم زا بودن این مناطق، آسفالت نبودن خیابان ها و کوچه ها، کمبود بهداشت، سرپوشیده نبودن سیستم های فاضلاب، کمبود امکانات رفاهی، خدماتی، بهداشتی، شلوغی و ازدحام جمعیت ساکن، بافت روستایی و چند قومی حاکم در این مناطق منجر شده تا چهره شهرها خدشه دار شود.

به نظر می رسد که برای حل معضل حاشیه نشینی باید برنامه ریزی های طولانی مدت و کارشناسانه ای به وسیله ارگان ها و نهادهای مسئول انجام گیرد تا در مسیر برنامه توسعه ای کشور کمتر با صحنه دلخراش و ویرانی حاشیه های شهرهای بزرگ روبه رو شویم چرا که حاشیه های شهر به عنوان ورودی و معرف چهره واقعی یک شهر در نگاه اول برای هر بیننده ای شناخته شده و نیازمند توجه و اهتمام بسیار است.