هورنیوز – «هر صبح که بیدار می شویم به یاد بیاوریم چقدر ارزشمند است که می توانیم نفس بکشیم فکر کنیم، لذت ببریم و عشق بورزیم.» این جمله ای است که یک هفته پس از خودکشی مردی میانسال بر روی پل میرداماد نصب شد. در‌‌ همان روز‌ها پل دیگری در تهران خبر ساز شد و دختری نوجوان به نام «پریسا» خود را به لبه پل مدیریت رساند و به رغم تلاش ماموران کلانتری مرزداران، خود را به پایین پرت کرد و پس از آن هم نوبت دانش آموزی شد که در مدرسه به عمر خود پایان داد، تمامی این حوادث نشان می دهد که خودکشی همچنان ادامه دارد و همه ما هراز چندگاهی خبرهایی از این دست را دریافت می کنیم که نمونه هایی از مرگ خودخواسته است.

با توجه به اینکه خودکشی به عنوان یک معضل همواره در جامعه وجود دارد از این رو باید در زمینه آسیب شناسی این پدیده و دیگر آسیب های اجتماعی، تمامی نهادهای مسوول به نوبه خود همکاری کنند.

ناگفته نماند که دولت یازدهم تمام تلاش خود را در زمینه برطرف کردن آسیب های اجتماعی به کار برده است زیرا نخستین گام در حل کردن یک معضل پذیرش آن است؛ یعنی دولت به خوبی متوجه آسیب های اجتماعی شده و در پی برطرف سازی آن است.

دلیل این گفته هم می توان در گزارش عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور در مجلس شورای اسلامی مشاهد کرد، وی در این گزارش به بیان برخی معضل ها و آسیب های اجتماعی پرداخت و گفت: «ما در کشور حدود ۱۱ میلیون تن حاشیه نشین داریم که ۳ میلیون تن در حاشیه شهرهای تهران، مشهد و اهواز هستند. در کشور حدود ۲ هزار و ۷۰۰ محله حاشیه نشین داریم که با توجه به ویژگی هایی که دارند نیاز به مراقبت، کنترل و حمایت دارند که باید انجام شود».

البته ناگفته نماند که بازتاب رسانه ای آسیب های اجتماعی در حال حاضر دلیل همه گیر شدن این آسیب ها نیست بلکه نشان از نگاه آسیب شناسانه دولت به این مسایل دارد و نباید فراموش کرد که در دولت پیشین نیز این آسیب ها در سطح جامعه وجود داشت اما مجال بازنمایی اینگونه حوادث در رسانه ها آنچنان به دست نمی آمد.

نتیجه اینکه توجه دولت یازدهم به آسیب های اجتماعی مقوله ای به شمار می رود که از رسانه های پنهان نمانده و همین امر نوید دهنده آسیب شناسی جدی در این زمینه است. از این رو پژوهشگر اطلاع رسانی ایرنا به دلیل اهمیت این موضوع و آثار زیانبار آن بر جامعه به گفت و گو با «زهرا اجاق» عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و «اصغر کیهان نیا» روان شناس و مشاور خانواده پرداخته است.

**تسهیل شرایط زیست محیطی باعث کاهش خودکشی می شود
«زهرا اجاق» عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی دلیل های خودکشی را عوامل زمینه ای همچون مشکل ها و اختلال های روانی دانست و گفت: وقتی فرد به میزانی از ناامیدی می رسد که تحمل و امید را به طور کامل از دست می دهد، جسم خود را عامل این تلخی ها و ناگواری ها تلقی می کند و تصمیم می گیرد که از آن انتقام بگیرد اما زمانی هست که این رفتار را برای اعتراض انجام می دهد و همچنان شواهدی وجود ندارد که فردی که از نظر روانی در سلامت است، دست به چنین اقدامی بزند. شرایط اجتماعی و ارتباطی عوامل تعیین کننده ای در سلامت جسمی، روحی و روانی محسوب می شوند.

وی در ادامه بیان داشت: تسهیل شرایط زیستی و فراهم ساختن ساختاری که در آن افراد کنش ورزی اجتماعی و ارتباطی داشته باشند در پیشگیری از خودکشی موثر است، این که افراد به دیگران اعتماد داشته باشند به همان اندازه تقویت اعتماد به نفس و در نتیجه کاهش خودکشی را به دنبال دارد. رعایت عزت نفس دیگران در یک جامعه باعث می شود که افراد آن جامعه عزت نفس خود را نیز حفظ کنند و از نظر روحی و روانی آسیب پذیری کمتری داشته باشند. به طور کلی باید گفت، اقدام های زیرساختی که باعث شوند افراد از نظر سرمایه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی تامین باشند، می تواند سبب پیشگیری از بروز اختلال های روانی شود و هر چه کمتر دست به خودکشی زنند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی پدیده خودکشی را یک فاجعه دانست و تصریح کرد: خودکشی در تمامی ابعاد می تواند یک فاجعه باشد. افراد به دلیل مشکلات ایجاد شده در یک ارتباط عاطفی یا ضعف مالی به خودکشی اقدام نمی کنند، آنها پیش تر شرایطی را سپری کرده اند که مقوله ای به نام نفس را از آنها سلب کرده و متخصص ارتباطات سلامت در جستجوی این عوامل زمینه ای است که شخص را به این نقطه می رساند زیرا یک فرد باید تمام سیب های خود را در سبد یک رابطه عاطفی بگذارد که در نهایت با از دست رفتن آن، به خودکشی اقدام کند.

این استاد دانشگاه درباره انعکاس خودکشی در رسانه ها در دولت ها اظهار داشت: در حال حاضر و در چند سال پیش، جامعه دچار این معضل بوده و لازم است که نگاه علمی عینیت گرای غیرسیاسی به این موضوع وجود داشته باشد تا بتوان جلوی بحرانی شدن این پدیده را گرفت. انعکاس پدیده خودکشی در رسانه ها بیش از دولت ها به خود رسانه ها وابسته است. بعضی از روزنامه ها مبتنی بر اصول حرفه ای موضوع خودکشی را برجسته نمی کنند در حالی که رسانه هایی هم هستند که از این خبرها صرف نظر نمی کنند. در این میان گسترش رسانه های جمعی کار را سخت تر کرده است به گونه ای که حتی تصویرهای مرتبط را منتشر می کنند و این عوامل بسترساز بروز یا رخداد چنین اقدامی هستند. این موضوع در ایران نیازمند مطالعه است و باید نهادهای مربوطه از چنین مطالعه هایی پشتیبانی کنند. این موضوع اهمیت سواد رسانه ای را بسیار برجسته می سازد.

زهرا اجاق درباره وظیفه دولت و نهادهای مسوول در ارتباط با جلوگیری از خودکشی یادآور شد: ایجاد رفاه اجتماعی حداقلی تنها از عهده دولت و تصمیم گیران اقتصادی کلان کشور برمی آید. حمایت از پژوهش برای یافتن راه حل موثر نیازمند پشتیبانی کامل نهادهای مسوول است.

به طور کل، آسیب اجتماعی بزرگ جامعه را می توان نبود اعتماد در برخی از سطح ها دانست، از طرف دیگر، هنوز هیچ جایگزین یا راهکار مناسبی برای ارضای نیازهای ارتباطی ـ اجتماعی افراد معرفی نشده است. در این شرایط، افرادی که توان و مهارت مدیریت خود را به خوبی ندارند، نقاط کانونی آسیب سازی اجتماع هستند، آنها همچون مین هایی به شمار می روند که در هر جا وجود دارند و به عنوان تهدید برای خود و جامعه هستند.

**فرهنگ سازی مهمترین وظیفه رسانه ها در کاهش خودکشی است
«اصغر کیهان نیا» روان شناس و مشاور خانواده خودکشی را به معنای اذیت و آزار خود و از میان بردن خویش دانست و در ارتباط با دلایل این پدیده گفت: یکی از علت هایی که سبب خودکشی می شود، افسردگی های مزمن است که این نوع افسردگی احساس آینده خوبی نداشتن و پوچی را در فرد ایجاد می کند و باعث شکل گیری انگیزه خودکشی می شود.

دلیل دیگر این امر فقر و استیصال است که فشارهایی را در زندگی ایجاد می کند و سرانجام سبب می شود تا فرد راهی جزء خودکشی در برابر خود نبیند. همچنین باید از شکست های عاطفی، اقتصادی و تجاری نیز به عنوان دلایل خودکشی افراد نام برد و درباره خودکشی در قشر جوان و نوجوان باید به سخت گیری والدین در زمینه کارهای شخصی و تحصیل اشاره کرد که هر چند به ندرت رخ می دهد اما وجود دارد. به طور کلی باید گفت، انسانی که به خودکشی دست می زند خیلی تمایل دارد به زندگی خود ادامه دهد اما به دلیل اینکه راهی نمی یابد و از همه عوامل ناامید شده است، خودکشی می کند.

این مشاور خانواده در زمینه عوامل بازدارنده از خودکشی، توضیح داد: افرادی که خودکشی نمی کنند، بیشتر افراد مذهبی هستند زیرا این مقوله در مذهب امری ناپسندیده و مذموم است و به همین دلیل افرادی که دارای اعتقادهای دینی هستند، این رفتار را انجام نمی دهند. همچنین افرادی که شغلی برای امرار معاش دارند، خودکشی نمی کنند در واقع باید گفت آنهایی که به یک رضایت نسبی از زندگی دست پیدا کرده اند و احساس خوبی دارند و دست به خودکشی نمی زنند.

همچنین یکی دیگر از عواملی که سبب جلوگیری از خودکشی می شود خانواده سالم و بانشاط است؛ یعنی افرادی که چنین خانواده هایی دارند از خودکشی گریزان هستند زیرا برخی از خودکشی ها ناشی از تنش و اختلاف در این محیط است.

این روان شناس سن خودکشی در افراد را متغییر دانست و تصریح کرد: آمار ثابتی درباره سن افرادی که خودکشی می کنند ارایه نشده است، برخی از تحلیل گران سن خودکشی را میان ۱۵ تا ۲۵ سال؛ یعنی دوران جوانی و بعضی دیگر میان ۴۵ تا ۵۵ سال؛ یعنی جایی که بحران زندگی شکل می گیرد، می دانند.

کیهان نیا اقدام های بازدارنده را در جلوگیری از خودکشی مهم ارزیابی کرد و گفت: یکی از این اقدام ها، مراجعه کردن به روان شناس یا روانکاو است زیرا مشاور می تواند بسیاری از مشکل ها و بن بست های روحی و روانی را که در فرد ایجاد می شود، برطرف سازد تا به خودکشی دست نزند.

این مشاور خانواده در ارتباط با خودکشی دانش آموزان یادآور شد: سخت گیری های مسوول های مدرسه و والدین، تحقیر دانش آموز میان گروه همسالان و عوامل روحی و روانی باعث روی آوردن به پدیده خودکشی در میان دانش آموزان می شود. همچنین دلیل دیگر تنش های خانوادگی و مشکل هایی است که ریشه در دوره کودکی فرد دارد و احساس ناامیدی، یاس و بی پناهی به دانش آموز دست می دهد.

وی در ادامه درباره خودکشی در مکان های عمومی بیان کرد: افرادی که در این مکان ها به خودکشی دست می زنند هر چند ممکن است عده ای از آنها به دلیل نداشتن مکانی خاص به این کار تن دهند اما برخی از این افراد می خواهند پیامی را دیگران برسانند که ما در شرایط بدی قرار داریم و همین امر سبب شده است که خودکشی کنیم.

این روان شناس و مشاور خانواده، فرهنگ سازی را مهمترین وظیفه رسانه ها به منظور کاهش خودکشی در جامعه دانست و گفت: رسانه ها باید در زمینه فرهنگ سازی به واقع بینی روی بیاورند و بایستی افراد متخصص از لحاظ اجتماعی، روان شناسی، اقتصادی و … در برنامه های حضور پیدا کنند و واقعیت خودکشی و ضررهایی را که متوجه شخص می شود، برای جامعه بازگو کنند. همچنین این حقیقت به فرد القا شود که با خودکشی تنها به خود آنها ضرر می رسد. رسانه ها باید راه های مبارزه و نجات از تنگناها را به افراد جامعه آموزش دهند و از کلی گویی بپرهیزند.

ایرنا