۲۸ ماه مه سال ۱۹۰۱ میلادی، در زمان سلطنت مظفرالدین شاه قاجار، ویلیام ناکس دارسی، تاجر بزرگ طلا در انگلستان امتیاز کشف نفت ایران را از آن خود کرد و برای این منظور جورج برنارد رینولدز را که تجربیاتی در زمینه حفاری نفت در مناطق نفت خیز سوماترا داشت، برای اکتشاف و استخراج نفت به استخدام خود درآورد. رینولدز در پایان سال ۱۹۰۲ میلادی عملیات حفاری اولین چاه در چاه سرخ واقع در قصر شیرین و همچنین شاردین رامهرمز را آغاز کرد و همزمان مقدمات حفاری در منطقه نفتون مسجد سلیمان را مهیا ساخت.

پس از دو سال حفاری در شاردین گروه رینولدز به این نتیجه رسیدند که در این نقطه نمی توانند به نفت برسند. اما علائم موجود و وجود آتشگاه و نیز حوضچه ای که خود به خود قیر از آن می جوشید و یادداشت های مورخین و باستان شناسان که تصریح کرده بودند در ناحیه نفتون نفت فراوان به دست می آید، سرمهندس رینولدز را که از مدتی پیش در آنجا به کار حفاری مشغول بود، امیدوار کرد و به همین علت وسائل و تجهیزات را به منطقه نفتون در مسجد سلیمان منتقل کردند و در پایان ماه ژانویه سال ۱۹۰۸ میلادی حفاری چاه شماره یک این شهر آغاز شد.

سرمایه شرکت که در انگلیس تشکیل شده بود تا در ایران به نفت دست یابد، به علت طولانی شدن دوره حفاری به پایان می رسید و ویلیام ناکس دارسی که از پیدا شدن نفت در این سرزمین قطع امید کرده بود طی تلگرافی از رینولدز خواست حفاری را تعطیل کند. گفته می شود تلگراف به دست رینولدز رسید اما چندان به مسجد سلیمان اعتماد داشت که ترجیح داد بدان اعتنایی نکرده و به کار خود ادامه دهد.

پنجم خرداد ۱۲۸۷؛ نفت فوران کرد

سرانجام در حالیکه اعضای گروه در اوج نا امیدی به سر می بردند، در ساعت چهار صبح روز پنجم خرداد ماه ۱۲۸۷ خورشیدی برابر با ۲۶ ماه مه ۱۹۰۸ میلادی، مته حفاری از ضخامت زمینی به قطر ۳۰۰ متر عبور کرد و آخرین ضربه خود را به صخره عظیمی که روی منبع نفت قرار داشت فرود آورد، در نتیجه در عمق ۱۱۸۰ پا (۳۶۰ متری) نفت با فشار زیادی تا ۵۰ پا (۱۵ متر) بالاتر از نوک دکل حفاری فوران کرد و کارگران را در خود غرقه ساخت. بدین ترتیب فصل جدیدی در تاریخ کشور رخ داد و ایران به جمع کشورهای نفت خیز جهان پیوست.

دومین چاه که ۱۰ روز بعد به نفت رسید ۳۰۷ متر عمق داشت. با به نفت رسیدن این دو چاه وجود نفت به مقدار زیاد در ایران به اثبات رسید.

پس از کشف نفت در ایران در سال ۱۹۰۹ شرکت نفت ایران و انگلیس تشکیل شد. از سال ۱۹۰۸ تا سال ۱۹۲۸ تمام نفت تولیدی ایران از میدان نفتی مسجد سلیمان استخراج شد. در این سال میدان نفتی هفتکل، در سال ۱۹۳۰ میدان نفتی گچساران، در سال ۱۹۳۶ میدان نفتی آغاجاری و در سال ۱۹۳۸ میدان‌های نفتی لالی و نفت سفید کشف شدند.

این اتفاق، که نخستین اکتشاف نفت در خاورمیانه به شمار می رفت، حیات اقتصادی و اجتماعی مسجد سلیمان و ایران را دگرگون کرد، چنانکه از این چاه روزانه ۳۶ هزار لیتر (معادل ۸۰۰۰ گالن) نفت استخراج می شد و بعدها در این شهر حداقل ۳۰۰ چاه نفت حفر شد.

این شهرک باستانی به یک شهر مدرن و پر رونق بدل شد. جمعیت آن افزایش یافته، خانه ها و محله های جدید برای کارکنان شرکت نفت از مدیران ارشد گرفته تا کارگران ساخته شد. شرکت نفت ابتدا اقدام به ایجاد یک دستگاه آب شیرین کن نموده و سپس برای انتقال آب رود کارون به شهر، لوله کشی منازل را به انجام رساند. همچنین خط آهنی توسط این شرکت تاسیس شد که تا دارخزینه، روستایی در نزدیکی شوشتر، امتداد می یافت. بدین ترتیب مسجد سلیمان از یک قصبه به شهری بزرگ بدل شد و مردم از اطراف و اکناف برای کار به این شهر مهاجرت کردند. شبکه آب و برق تکمیل گردید و سیستم فاضلاب شهر به وجود آمد، حمل و نقل زباله مرتب شد و سیستم اتوبوسرانی به کار افتاد. همچنین ورزشگاه بزرگی ساخته شد و مسجد سلیمان چهره یک شهر تازه و متفاوت از سایر شهرها را به خود گرفت.

با افزایش تولید نفت، این بار مسئله خط لوله انتقال نفت به آبادان برای پالایش و صادرات مطرح شد. مطالعات از ۱۹۰۹ آغاز شد و احداث خط لوله در ۱۹۱۱ به پایان رسید.

از سال ۱۹۱۲ و با پایان احداث خط لوله مسجدسلیمان ـ آبادان، صادرات نفت آغاز و مسجدسلیمان وارد دوران نخست رونق نفتی شد و تا سال ۱۹۱۴، مجموعاً ۳۰ حلقه چاه در مسجدسلیمان حفر شد.

ثبت ملی این مناسبت در تقویم

سرانجام بعد از سال ها انتظار در سال گذشته با تائید شورای عمومی فرهنگ کشور، پنجم خرداد به عنوان روز مسجدسلیمان در تقویم رسمی کشور و حافظه‌ تاریخی جمهوری اسلامی ایران ثبت شد.

شهری که نفت از آن متولد شده دچار افول است

فرماندار مسجدسلیمان در همین ارتباط اظهار می کند: این کار ارزشمندی بوده و این روز (پنجم خرداد سالروز اکتشاف نفت در مسجدسلیمان) چنین ظرفیتی را دارد که از آن استفاده کرده و زمینه ساز فضایی باشد تا بیشتر به مسجدسلیمان توجه کنیم. اگر با تدبیر لازم از سالروز اکتشاف نفت در مسجدسلیمان به خوبی استفاده کنیم می توانیم توجه همه را به این شهر بیشتر کنیم. نگاه دولت به نفت کاهش اتکا اقتصاد به نفت خام است.

علیرضا گوروئی می افزاید: متاسفانه شهری که نفت از آن متولد شده به دلایل گوناگونی دچار افول شده و نمی شود این مسئله را به گردن دولتی خاص انداخت و چنین وضعیتی از ۴۰ تا ۵۰ سال پیش شروع شده است.

وی تاکید می کند: مصمم هستیم که صنعت گردشگری صنعتی، اکوتوریسم و گردشگری کوچ و عشایر که از اولویت های در دست کار است را در شهر به اجرا در بیاوریم. با برنامه ریزی های لازم به سمتی حرکت می کنیم که مسجدسلیمان از اتکا به نفت خارج شود.

باید نگاه اپک را به مسجدسلیمان معطوف کرد

نماینده مردم مسجدسلیمان، لالی، هفتکل و اندیکا نیز با گرامیداشت روز مسجدسلیمان و سالروز اکتشاف نفت در این منطقه اظهار می کند: اگر نفت بودجه ۱۰۰ سال کشور را تامین کرده خیلی خوب است اما اگر قرار باشد پدیده ای منجر به توسعه شود قطعاً باید نگاه اجتماعی را مورد توجه ویژه قرار داد. باید نگاه کشورهای عضو اپک و سرمایه گذاران را به مسجدسلیمان معطوف کنیم چون این شهر هنوز ظرفیت های خوبی از جمله دسترسی به انرژی، منابع آبی و زیر زمینی دارد.

اسماعیل جلیلی می افزاید: وقتی می گویم کشور نباید با نفت تک محصولی شود یعنی این که باید از منبع نفت برای بسترسازی توسعه استفاده کرد. هر پروژه ای که قرار است اجرا شود باید به نیازهای مردم آن منطقه پاسخ داده و در نهایت به رفاه عمومی منجر شود در غیر این صورت نگاه مردم به توسعه بد صورت می گیرد و یک نگاه بدبینانه و فرصت طلبانه خواهد بود.

این عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس اضافه می کند: منابعی که نتوانند ارزش ایجاد کنند قطعاً اثرات کوتاه مدتی خواهند داشت. در اجرای هر پروژه باید به بحث های زیست محیطی توجه ویژه ای داشته و بررسی کرد آیا اثرات مطلوبی در هوا، آب و خاک گذاشته است و اگر نه، باید برای جبران آن اقدامات لازم را انجام داد. نباید به عنوان یک کشور در حال توسعه نسبت به منابع خود بی تفاوت بود. معتقدیم که نفت مفید است اما به شرطی که منافع حاصل از آن در راستای ایجاد زیرساخت های توسعه هزینه شود.

وی ادامه می دهد: با مهاجرت ها شرایط اجتماعی برای حضور مردم بحرانی می شود. متاسفانه سیاستگذاری دولت باعث ایجاد نگاه خوبی نشده و برخی مواقع مشاهده می شد که افراد تحصیلکرده در این شهر بیکار می ماندند ولی در مقابل افراد غیر بومی به کار گماشته می شدند. چنین نگاه هایی شرایط را برای ماندگاری مردم سخت تر کرده است.

نشت طبیعی نفت و گاز معضلی برای مردم است

مدیر شرکت بهره برداری نفت و گاز مسجدسلیمان نیز با گرامیداشت پنجم خرداد روز مسجدسلیمان در تقویم ملی کشورمان می گوید: شرکت نفت و گاز مسجدسلیمان هم اکنون ۶ درصد نفت کشور را تولید می کند.

ابراهیم پیرامون، میدان نفتی مسجدسلیمان را پیرترین میدان نفتی ایران و خاورمیانه بیان کرده و می افزاید: این میدان ۶٫۵ میلیارد بشکه ظرفیت دارد اما تاکنون ۱۷٫۵ درصد آن برداشت شده است. تاکنون ۳۶۷ حلقه چاه در این میدان حفر شده که هم اکنون ۱۶ حلقه چاه فعال و بقیه متروکه هستند.

وی با بیان این که مسجدسلیمان دارای دومین میدان گاز ترش جهان با ظرفیت ۲ تریلیون فوت مکعب است، اضافه می کند: این گاز مورد استفاده خوراک پتروشیمی های استان قرار می گیرد. در محدوده شرکت نفت و گاز مسجدسلیمان، ۱۳ میدان نفتی و ۱۶ مخزن نفتی قرار دارد.

پیرامون در ادامه به مشکلات آلودگی شهر مسجدسلیمان اشاره می کند و می افزاید: از گذشته تاکنون نشت طبیعی نفت و گاز در این شهر بوده و مشکلاتی برای شهروندان ایجاد کرده است؛ براین اساس تلاش هایی برای جابه جایی نقاط آلوده و کاهش مشکلات در حال اجراست.

مدیرعامل شرکت نفت و گاز مسجدسلیمان افزود: البته پروژه ای در دست اقدام است که با تکمیل آن، مشکل تا حدودی برطرف می شود اما به دلیل وسعت مناطق آلوده، این مسئله جوابگو نیست.

به گزارش مهر، اکنون، مسجدسلیمان بر‌خلاف صد سال قبل نه ‌تنها پذیرای مهاجران جویای کار نیست، بلکه حتی اهالی بومی آن نیز درصدد مهاجرت به مناطق دیگر برای یافتن شغل و زندگی بهترند. مسجدسلیمان دارای یکی از بالاترین نرخ‌های بیکاری در استان خوزستان است. بسیاری از چاه‌های نفتی، در محدوده شهر هستند و همین مساله دهه‌هاست بهداشت و رفاه مردم را مختل کرده است. بسیاری از مناطق مسجدسلیمان، ساعاتی از روز را بدون آب سپری می‌کنند. در حالی که یکی از نخستین شبکه‌های فاضلاب شهری ایران در این شهر تاسیس شد، با وجود گسترش شهر، شبکه فاضلاب گسترش نیافت و هم‌اکنون دفع فاضلاب نیز به مشکلات بهداشتی شهر اضافه شده است.

با پایان عصر طلایی نفت، پایتخت نفتی خاورمیانه، روزگار چندان خوشی را نمی‌گذراند و شهری که روزی نام «نخستین ها» بر آن بود امروز «آخرین ها» را به یدک می کشد.

مهر