دیه؛ همان مالی است که به سبب جنایت کردن بر نفس واجب می شود. به عنوان مثال در یک تصادف رانندگی غیرعمد فردی کشته می شود و راننده باید دیه فرد را پرداخت کند و اگر هم دچار مصدومیت شده باشد باز هم باید بر اساس تعیین درصد مصدومیت (ارش) مبلغ پرداخت شود. البته اگر تصادف عمد باشد، نوع پرداخت دیه و مجازات فرق می کند. ناگفته نماند که دیه تنها برای موضوع تصادفات رانندگی نیست و قتل های غیرعمد هم شامل دیه می شود. به عنوان مثال در یک پرونده کودکی به اشتباه ظرف اسیدی را که برای مرد همسایه بوده از داخل راه پله برداشته و به دلیل شکل ظاهری ظرف فکر کرده شربت است و آن را خورده است که مرد همسایه متحمل دیه کودک شده؛ کشته شدن در حوادثی چون سقوط هواپیما و خیلی پرونده های مشابه …

دیه انسان از نظر اسلام چقدر است؟

شاید نخستین سوال این باشد که مبنای تعیین نرخ دیه در اسلام چگونه است. یعنی اینکه آیا اسلام مبلغ ریالی دیه را مستقیم اعلام کرده یا باید مراجع تقلید آن را اعلام کنند یا دولت؟ در پاسخ باید گفت بر اساس شرع و قانون مجازات اسلامی، دیه نفس انسان مسلمان یکی از امور شش گانه زیر است که قاتل در انتخاب هر یک از آن‌ها مخیر بوده و تلفیق آن‌ها جایز نیست:

    ۱۰۰ شتر سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشند.
    ۲۰۰ گاو سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشند.
    ۱۰۰۰ گوسفند سالم و بدون عیب که خیلی لاغر نباشند.
    ۲۰۰ دست لباس سالم از حله‌های یمن
    ۱۰۰۰ دینار مسکوک و غیرمغشوش که هر درینار یک مثقال شرعی طلا به وزن ۱۸ نخود است.
     ۱۰۰۰۰ درهم مسکوک سالم و غیر مغشوش که هر درهم به وزن ۶/۱۲ نخود نقره می‌باشند.

تبصره- قیمت هر یک از امور شش‌گانه در صورت تراضی طرفین و یا تعذر همه آنها پرداخت می‌شود.

بر اساس ماده فوق قاتل می‌تواند هر یک از موارد فوق را انتخاب کند ولی مورد چهارم (حله یمن) به لحاظ اینکه امروزه وجود ندارد و تحصیل آن دشوار است از این شش قسم خارج شده است.

درهم و دینار هم به نظر برخی فقها و ازجمله فتوای مقام معظم رهبری در حقیقت‌‌ همان قیمت احشام ثلاثه است.

شرکت های بیمه برای پایین نگه داشتن نرخ دیه، شتر پرورش می دهند

اعظم مومنی شیویاری وکیل پایه یک دادگستری و عضو هیئت مدیره مرکز توسعه حقوق شهروندی در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: در کشور ما دیه انسان بر اساس قیمت شتر از سوی قوه قضاییه هر سال تعیین و ابلاغ می شود. در حال حاضر شتر در میان موارد عنوان شده برای تعیین دیه مسلمان کمترین قیمت را دارد و نوعاً کسی که مرتکب قتل شده باشد، شتر را برای پرداخت انتخاب می کند. ناگفته نماند که دیه (قتل) شبیه عمد (همانند قتل عمد یکصد شتر است) با این تفاوت که ۳۴ شتر ماده که قابلیت آبستن شدن داشته باشند (و سن آنها پنچ سال و بالاتر باشد) و ۳۳ شتر دو ساله یا بالاتر و ۳۳ شتر سه ساله و بالاتر یا یکی از امور پنچگانه پیشین. دیه (قتل) خطای محض نیز یک صد شتر است با این تفضیل که ۲۰ شتر ماده یکساله و ۲۰ شتر نر دو ساله و ۳۰ شتر ماده دوساله و ۳۰ شتر نر سه ساله است. همچنین دیه قتل غیرعمد هم قوانین خاص خود را دارد.

این وکیل دادگستری اظهار داشت: در ماده ۲۹۷ قانون مجازات اسلامی معیار برای انتخاب شتر، گاو و گوسفند عبارت است از سلامت حیوان، بی عیب بودن و خیلی هم لاغر نباشد. همه ساله مناقشه ای در میان است که دولت همیشه به نوعی خواستار رعایت نرخ تورم در تعیین میزان دیه و کاهش درصد رشد قیمت شتر است.

وی بیان کرد: قابل تامل است که شنیده شده شرکت های بیمه برای پایین نگه داشتن نرخ دیه اقدام به واردات شتر و پرورش آن کرده تا بتوانند با پایین آوردن و متعادل کردن قیمت شتر مانع افزایش دیه شوند که با افزایش حق بیمه و عدم استقبال مشتریان برای استفاده از صنعت بیمه و کاهش سود مواجه نشوند.   

نرخ دیه از سال ۱۳۸۰ تا ۱۳۹۴

سال ۱۳۸۰ (نرخ دیه): ۱۰ میلیون تومان (ماه عادی)/ ۱۳.۳۰۰ میلیون تومان (ماه حرام)

سال ۱۳۸۱ (نرخ دیه): ۱۵ میلیون تومان (ماه عادی)/ ۲۰ میلیون تومان (ماه حرام)

سال ۱۳۸۲ (نرخ دیه): ۱۸ میلیون تومان (ماه عادی)/ ۲۴ میلیون تومان (ماه حرام)

سال ۱۳۸۳ (نرخ دیه): ۲۲ میلیون تومان (ماه عادی)/ حدود ۲۹ میلیون و۳۰۰ هزار تومان (ماه حرام)

سال ۱۳۸۴ (نرخ دیه): ۲۴ میلیون تومان (ماه عادی)/ ۳۲ میلیون تومان (ماه حرام)

سال ۱۳۸۵ (نرخ دیه): ۲۶ میلیون تومان (ماه عادی)/۳۴ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان (ماه حرام)

سال ۱۳۸۶ (نرخ دیه): ۳۵ میلیون تومان (ماه عادی)/ ۴۶ و ۶۰۰ هزار تومان (ماه حرام)

سال ۱۳۸۷ (نرخ دیه): ۴۰ میلیون تومان (ماه عادی)/ ۵۳ هزار و ۳۰۰ هزار تومان (ماه حرام)

سال ۱۳۸۸ (نرخ دیه): ۴۰ میلیون تومان (ماه عادی)/ ۵۳ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان (ماه حرام)

سال ۱۳۸۹ (نرخ دیه): ۴۵ میلیون تومان (ماه عادی)/ ۶۰ میلیون تومان (ماه حرام)

سال ۱۳۹۰ (نرخ دیه): ۶۷ میلیون تومان (ماه عادی)/ ۹۰ میلیون تومان (ماه حرام)

سال ۱۳۹۱ (نرخ دیه): ۹۴ میلیون تومان (ماه عادی)/ ۱۲۵ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان (ماه حرام)

سال ۱۳۹۲ (نرخ دیه): ۱۱۳ میلیون تومان (ماه عادی)/ ۱۵۰ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان (ماه حرام)

سال ۱۳۹۳ (نرخ دیه): ۱۵۰ میلیون تومان (ماه عادی)/ ۲۰۰ میلیون تومان (ماه حرام)

در سال ۹۴ هم آیت‌الله صادق آملی لاریجانی رئیس قوه قضائیه طی بخشنامه‌ای به واحدهای قضایی و دادسراهای سراسر کشور قیمت دیه کامل از ابتدای سال ۹۴ را ۱۶۵ میلیون تومان اعلام کرد.

تصویر بالا محاسبه نرخ دیه بر اساس میانگین قیمت شتر و گاو و گوسفند در دی ماه ۱۳۹۴ است. این قیمت از فروشندگان و عرضه کنندگان و دامداران در چند استان گرفته شده است

بر اساس این گزارش برای تعیین نرخ دیه سال ۱۳۸۵ باید کارشناسان و مسئولان مربوطه بررسی های خود را از اسفند ماه آغاز کنند تا بتوانند بر مبنای نرخ شتر در کشور نرخ دیه را تعیین کنند. هر چند کمتر از ۷۰ روز دیگر تا پایان سال جاری باقی است اما میانگین نرخ شتر در کشور نشان می دهد که احتمالا سال آینده با افزایش نرخ دیه مواجه هستیم.

دیه بر اساس نرخ شتر؛ ۳۵۰ میلیون تومان برای ماه غیرحرام

نرخ شتر را از برخی فروشندگان شتر و محصولات شتر در برخی استانهای کشور استعلام کردیم که قیمت ها و حتی آپشن های این حیوان با استقامت متغییر بود. می گفتند: قیمت بستگی به باردار بودن یا نبودن شتر دارد. مثلا اگر شتر باردار باشد حدود ۷ تا ۸ میلیون و اگر هم باردار نباشد باید ۶ میلیون تومان هزینه کنید. یکی دیگر از فروشندگان شتر در جنوب کشور می گفت: اگر شتر بچه بخواهید که البته می شود از گوشت آن استفاده کرد قیمت از ۲ میلیون تومان برای بچه شتر است و برای شترهای بالغ بر اساس وزن از ۳.۵ میلیون بالاتر است. اما برای خرید شترهای بزرگ در طبس باید ۴.۵ تا ۵ و حتی ۶ میلیون تومان هزینه کنید. یکی از فروشندگان هم در منطقه کویری قم می گفت: علت اصلی گران شدن شتر استقبال شهروندان ایرانی از شیر و گوشت شتر در سالهای اخیر است اما تقریبا قیمت ها در شمال و جنوب و مرکز کشور فرق چندانی ندارد.

بر اساس استعلام و نرخ هایی که به دست آوردیم با احتساب نرخ ۳.۵ میلیون تومان اگر محاسبه کنیم مبلغ دیه (۱۰۰ شتر) ۳۵۰ میلیون تومان برای ماه های غیرحرام و حدود ۴۶۶ میلیون تومان برای ماه های حرام محاسبه خواهد شد.

جهادکشاورزی کرمان: شتر بالغ سه میلیون و دویست هزار تومان تا ۴ میلیون تومان

موضوع را با جهاد کشاورزی استان کرمان هم مطرح کردیم که در گفتگو با مهر گفتند: نرخ شتر در این استان پایین است اما برای شتر بچه ۱.۳۰۰ و برای شتر بالغ از ۳.۲۰۰ میلیون تا ۴ میلیون تومان باید هزینه پرداخت کنید.

دیه بر اساس نرخ گاو؛ یک میلیارد تومان برای ماه غیرحرام

اما قاتل یا همان متهم می تواند غیر از شتر، گوسفند یا گاو را هم به عنوان مبنای تعیین نرخ دیه انتخاب کند که البته کمتر دیده شده است اما با احتساب انتخاب گاو هم می توان نرخ دیه را برای آن دسته از این متهمان پولدار محاسبه کرد. قیمت گوساله و گاو در کشور به طور میانگین کیلویی ۱۱ تا ۱۳ هزار تومان است که اگر قصد خرید گوساله داشته باشید حدود ۲ تا ۲.۵ میلیون تومان هزینه آن می شود اما گاو وزنی حدود ۲.۵ تا ۴ برابر گوساله دارد که معمولا کمتر مورد خرید و فروش قرار می گیرد و اگر بخواهید گاوی را خریداری کنید باید هزینه ای بالای ۴ تا ۵ میلیون تومان پرداخت کنید. البته این قیمتها متغیر است و به قول معروف برای خود شرایطی دارد مثلا گوساله شیرخوار یا از شیر گرفته شده و یا گاو آبستن باشد یا نه! شیرده باشد یا گوشتی… و غیره

اما اگر بخواهیم میانگین بگیریم دیه بر اساس ۲۰۰ گاو مبلغی حدود ۸۰۰ تا یک میلیارد تومان می شود. که اگر یک‌سوم به این مبلغ اضافه کنیم برای ماه حرام باید یک میلیارد و ۳۳۳ میلیون تومان پرداخت کنیم.

دیه بر اساس نرخ گوسفند؛ ۶۵۰ میلیون تومان برای ماه غیرحرام

یک گوسفند ۵۰ کیلویی متوسط حدود ۶۲۵ هزار تومان می شود. حالا این مبلغ را بر اساس انتخاب گوسفند برای نرخ دیه محاسبه کنیم به ازای ۱۰۰۰ گوسفند باید ۶۲۵ میلیون تومان پرداخت کرد. که اگر یک سوم به این مبلغ اضافه شود برای ماه حرام مبلغی حدود ۸۶۶ میلیون تومان می شود.
 

معاون وزیر دادگستری: پایین ترین نرخ شتر در کشور مبنای دیه خواهد بود

عبدالعلی میرکوهی معاون وزیر دادگستری در گفتگو با مهر در مورد وضعیت قیمت شتر در کشور و اینکه آیا با این افزایش قیمت نرخ دیه تغییر می کند، گفت: قیمت ها متفاوت است برای همین وزارت دادگستری و حتی قوه قضائیه از هر ۳۲ استان استعلام می گیرند و وزارت جهادکشاورزی هم نرخ تعریف شده و مصوب را کتبا اعلام می کند. البته در جلسه تعیین نرخ دیه هم تلاش می کنیم پایین ترین نرخ شتر محاسبه شود.

وی افزود: گاهی هم قیمت شتر در استانها را جمع کرده و تقسیم بر تعداد استانها می کنیم و بر اساس تمامی قیمت های رسمی و مصوب نتیجه نهایی در جلسه اتخاذ شده و توسط رئیس قوه قضائیه ابلاغ می شود. ناگفته نماند که میزان تورم در جامعه و برخی شرایط دیگر هم در این تصمیم گیری ها تاثیر دارد.

تعیین و ابلاغ نرخ دیه با رئیس قوه قضائیه است

سید مرتضی بختیاری وزیر سابق دادگستری در گفتگو با مهر می گوید: پیش از تصویب قانون جدید آیین دادرسی کیفری تعیین و ابلاغ نرخ دیه با شخص رئیس قوه قضائیه است اما وقتی که وزیر دادگستری بودم شیوه به اینگونه بود که از ادارات جهادکشاورزی استانها و روسای دادگستری های سراسر کشور استعلام یک شتر را گرفته و براساس آن نرخ دیه سال را اعلام می کردیم.

کارگروه ویژه نرخ شتر در استانها را دسته بندی می کنند

خدائیان معاون حقوقی قوه قضائیه هم در گفتگو با مهر می گوید: روال به این صورت است که هیئتی تشکیل شده و تمامی نرخ شتر را از استانها اخذ کرده و به ریاست قوه قضائیه اعلام می کنند و ایشان بر اساس گزارش ها تصمیم گرفته و نرخ دیه اعلام می شود.

به گزارش خبرنگار مهر، در این گزارش تمامی نرخ ها و قیمت ها برای دی ماه سال ۹۴ است در حالی که نرخ شتر باید در اسفند ماه محاسبه شود و تصمیم نهایی هم با شخص رئیس قوه قضائیه است اما احتمال می رود نرخ دیه برای سال آینده با افزایش روبرو شود.

مهر