ظریف در نیویورک به دنبال چیست؟
اجلاس بازنگری NPT در حالی در نیویورک برگزار می شود که حضور تیم دیپلماسی کشورمان با محوریت دکتر ظریف فرصت ویژه ای را در اختیار ایران قرار داده است تا تصویر درستی ازصنعت هسته ای صلح آمیز ما را به جهان ارائه دهد.
۱۸۹ کشور عضو این معاهده، متعهد به «جهان بدون سلاح هستهای» شده‌اند. اساس معاهده NPT بر این سه اصل استوار است:
۱- خلع سلاح هستهای: کشورهای بزرگ در قالب NPT متعهد به نابودی سلاحهای هستهای خود هستند،
۲- عدم اشاعه سلاحهای هستهای از سوی تمام کشورهای عضو و
۳- تعهد کشورها بر همکاری‌های صلحآمیز هستهای
افزایش نظارت برای غیر هسته ای ها و عدم خلع سلاح برای قدرتمندان
کشورهای عضو NPT متعهد شده‌اند، هر ۵ سال یک بار کنفرانس بازنگری معاهده عدم اشاعه را برگزار و اجرای تعهدات کشورها در قبال معاهده را بررسی کنند. در کنفرانس بازنگری معاهده NPT در سال ۲۰۱۰، یک «برنامه عمل» تحت عنوان The NPT Action plan به تصویب رسید که شامل ۶۴ اقدام است، ۲۲ اقدام در مورد خلع سلاح هستهای، ۲۳ اقدام در مورد عدم اشاعه سلاح هستهای و مابقی در مورد انرژی صلحآمیز هستهای.
بررسی گزارش نهادهای تخصصی بین‌المللی نشان می‌دهد که از مجموع ۶۴ اقدام «برنامه عمل» حدود ۲۸ مورد به طور متوسط اجرا شده، اجرای حدود ۲۱ مورد بسیار ضعیف بوده و ۱۵ مورد در حد صفر پیشرفت داشته است، اما نکته اساسی این است که اکثر ۲۸ موردی که به طور متوسط اجرا شد، مربوط به همکاری‌های انرژی صلحآمیز هستهای است و ۱۵ موردی که ابدا پیشرفتی نداشته، مربوط به خلع سلاح است.
نخستین و مهم‌ترین هدف معاهده NPT ایجاد یک جهان عاری از سلاحهای هستهای است. با وجود گذشت بیش از ۴۰ سال از اجرایی شدن معاهده و با وجود ۱۵ اقدام «برنامه عمل» مورد توافق جامعه جهانی، قدرت‌های بزرگ همچنان بیش از ۲۰ هزار سلاح هستهای را حفظ کرده‌اند که ۹۰ درصد آن در اختیار آمریکا و روسیه است. قدرت‌های بزرگ نه تنها از تعهدات خود در مورد خلع سلاح سر باز زده‌اند، بلکه در چند دهه گذشته ذخایر هستهای خود را نیز مدرنیزه‌تر کرده‌اند. تردیدی نیست که بزرگترین ناقضان معاهده NPT پنج کشور عضو دائم شورای امنیت هستند که بیشترین مسئولیت را در اجرای این معاهده دارند.
قدرت‌های جهانی در حالی در یک دهه گذشته تمام ظرفیت جامعه جهانی را مصروف برنامه هستهای ایران کرده و بی‌رحمانه‌ترین تحریم‌ها را اعمال کرده‌اند که ایران عضو معاهده است، بمب هستهای ندارد و طبق گزارش‌های آژانس، هیچ انحرافی هم به سمت ساخت سلاح نداشته است.
اجلاس ۲۰۱۵ و فرصت ایران
اجلاس ۲۰۱۵ بازنگری در پیمان منع اشاعه تسلیخات اتمی (ان پی تی) از فردا در نیویورک آغاز به کار می‌کند. محمد جواد ظریف وزیر خارجه و مذاکره کننده ارشد هستهای ایران، دیروز در راس هیاتی عازم نیویورک شد تا در این اجلاس شرکت کند. ۱۸۹ کشور عضو قصد دارند در این کنفرانس یک ماهه که هر پنج سال یک بار برگزار می‌شود، با هدف ایجاد جهانی امن‌تر و بهرهمند از فناوری‌های صلح آمیز هستهای در اصول این پیمان بازنگری کنند.
اگرچه بعید است که این کنفرانس در زمینه خلع سلاح اتمی کشورهای دارنده آن به نتیجه برسد، اما می تواند فرصتی برای دیپلماسی هستهای جمهوری اسلامی ایران باشد تا یکبار دیگر ضمن اعلام شفاف سیاستهای هستهای و پایبندی خود به تعهدات NPT، توپ را به میدان دارندگان سلاحهای مرگ بار اتمی بیندازد که هیچگونه پایبندی به معاهده NPT نشان نمی دهند.
قدرت‌های بزرگ با متمرکز کردن جهان روی مسأله هستهای ایران، راه فرار از تعهدات خود را باز کرده‌اند. این وظیفه مردان دیپلماسی ایران است که با ابتکارات خود، این مسیر انحرافی را سد کرده، جهان را متوجه خطرات بیشتراز ۲۰ هزار سلاح اتمی ۵ قدرت جهانی کنند و برای عملیاتی کردن ۶۴ اقدام «برنامه عمل» معاهده NPT گام‌های بلند و کشیده‌ای بردارند.
تلاش برای جلوگیری از اشاعه سلاحهای اتمی و اجرای کامل NPT و به رسمیت شناختن حق کشورها برای دستیابی به انرژی صلح آمیز هستهای از موضوعاتی است که نمایندگان ایران در اجلاس بازنگری NPT در نیویورک میباید مورد تاکید قرار دهند. ایران به عنوان عضو آژانس بین المللی انرزی اتمی، تاکنون با عمل به تعهداتش، بیشترین همکاری را با این سازمان داشته است و بدیهی است که باید از حقوق مشروع خود در چار چوب معاهده بهرهمند شود. آژانس نیز موظف به ارائه کمک به اعضاء در مسائل فنی است تا از دانش هستهای برای اهداف صلحآمیز بهتر استفاده شود.
ایران که عضو متعهد آژانس است و معاهده NPT را امضا کرده است، نگرانیهای زیادی درباره رعایت نشدن بندهای مهم NPT دارد. یکی از این نگرانیها تحمیل استانداردهای دوگانه به اعضاء و طفره رفتن دارندگان سلاح هستهای از امحای این سلاحهاست. بنابراین، این مسئله باید به طور جدی مدنظر نمایندگان جمهوری اسلامی ایران باشد. به هر حال، امروز پس چندین دور مذاکره فشرده هستهای با ۱+۵ در نقطهای ایستادهایم که بر جهانیان ثابت شده است که ایران به هیچ عنوان به دنبال سلاح اتمی نیست. این ظرفیت که پس از توافق موقت ژنو و توافق مقدماتی لوزان حاصل شده است میباید به نحو شایستهای مورد استفاده نمایندگان ایران در این اجلاس برای پیشبرد مواضع کشور قرار گیرد.
اما مهمتر از متن اجلاس و برنامه های آن، مسئلهای که باید به عنوان یک فرصت برای نمایندگان ایران به رهبری محمدجواد ظریف غنیمت شمرده شود، مذاکرات و گفتگوهای دوجانبه و چندجانبه کشورهای شرکت کننده در حاشیههای اجلاس است. این گفتگوها میتواندگسترهای از بحث هستهای تا ارتقا روابط سیاسی و اقتصادی را در برگیرد. اما چیزی که در شرایط کنونی در اولویت مذاکره تیم ایرانی قرار دارد، بحث در جریان تدوین متن توافق جامع و تفسیرهای متفاوتی است که طرفهای مذاکره کننده پس از بیانیه لوزان از توافق مقدماتی داشتند. دیدارهای دوجانیه ظریف با جان کری و موگرینی در حاشیه این اجلاس میتواند به برطرف ساختن این سوء تفاهمات کمک کرده و راه را برای توافق نهایی تسهیل کند.