در انواع تحریم علیه کشورها، تحریم اقتصادی به عنوان سخت ترین نوع تحریم معرفی شده است چراکه شبکه بانکی و عموم جامعه خصوصا بخش بازرگانی و تجاری کشور مورد تحریم را درگیر می کند.

تحریم های اعمال شده بر کشور ما در سال های اخیر از موضوعات چالش برانگیز و مهم بین المللی بوده که اغلب رسانه ها از نگاه های مختلف به آن پرداخته اند. در این گزارش سعی بر این است تا با ارائه اطلاعاتی در خصوص تحریم های اقتصادی و انواع این تحریم ها علیه کشورمان تاثیر رفع تحریم های اقتصادی پس از توافق نهایی هسته ای بررسی شود.

تحریم چیست؟

از منظر عمومی تحریم تعاریف متنوعی دارد. برخی از مردم آن را به عدم ورود کالا به کشور تعبیر می کنند برخی دیگر بسته شدن مسیرهای صادرات. اما آنچه در تعاریف آکادمیک درباره تحریم آورده شده است اقدام برنامه‌ریزی‌شده یک یا چند دولت، از طریق محدود کردن مناسبات اقتصادی است که برای اعمال فشار بر کشوری با مقاصد مختلف سیاسی انجام می شود.

تاریخی ترین تحریم در دوران تبادلات اقتصادی، تحریم پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) و یارانش در شعب ابی طالب برای پیشگیری از گسترش دین مبین اسلام بود. اما به سبب افزایش ارتباط دولت‌ها در تاریخ معاصر جهان، تحریم‌های معروف در دوره کنونی به ظهور پیوسته است. کشورهایی چون کوبا، سوریه، عراق و کره شمالی مدت‌ها تحریم بوده‌اند.

با این حال برخی تحریم ها به لحاظ زمان و شرایط اعمال آن بسیار متمایز بودند. بزرگترین تحریم‌های تاریخ تحریم آلمان پس از جنگ جهانی اول و تحریم گسترده ایران در سال ۲۰۱۲ به بعد بوده است و حتی تحریم ایران را بزرگترین تحریم تاریخ بشر می‌دانند.

عمده تحریم‌ها علیه ایران پس از وقوع انقلاب ۵۷، بعد از اشغال سفارت آمریکا در تهران شکل گرفت و در پی چالش بر سر برنامه هسته‌ای ایران شدت بیشتری یافت. برنامه اتمی ایران از سال ۸۵ و به دنبال ارجاع پرونده این کشور از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای امنیت، با تحریم‌های مختلفی مواجه شده است. تحریم‌های ایران را از نظر تحریم‌کنندگان می‌توان به ۴ دسته کلی تقسیم‌بندی کرد:

–         تحریم های چندجانبه همچون تحریم های شورای امنیت سازمان ملل،

–         تحریم های اتحادیه اروپا

–         تحریم های تک‌جانبه از سوی کشورهای مختلف مانند ایالات متحده

–         تحریم های کنگره آمریکا.

با همکاری این چهار گروه طی سال های مختلف تحریم های اقتصادی و غیر اقتصادی بر کشور ما تحمیل شد. اگرچه اعمال این تحریم ها در روند پیشرفت و تکامل و رشد کشور ما در عرصه های مختلف علمی، اقتصادی، بین المللی و … اثر چندانی نداشت، اما بخشی از این تحریم روابط بانکی با کشورهای دیگر را محدود کرده و در روند تبادلات تجاری و مالی کشور تاثیرات منفی برجای گذاشت.

شبکه بانکی پس از تحریم

فارغ از در نظر گرفتن این اثرات برای بررسی آینده در انتظار شبکه بانکی کشور در صورت تحریم ها باید از دو زاویه به موضوع نگریست؛ نگاه اول تأثیری است که تغییرات ایجاد شده در بخش واقعی اقتصاد پس از لغو تحریم ها بر بخش غیرواقعی و در رأس آن ها شبکه بانکی می گذارد. نگاه دوم نیز باید متوجه تأثیرات مستقیمی باشد که شبکه بانکی از لغو محدودیت ها و تحریم ها خواهد پذیرفت.

واقعیت این است که به علل مختلفی مانند کاهش شدید درآمدهای نفتی، عدم دسترسی به ارز حاصل از فروش نفت، افزایش جهشی قیمت ارزها از جمله دلار و محدودیت های موجود بر سر راه انتقال ارز حاصل از صادرات و … در اوج دوران تحریم ها، نیاز به نقدینگی در بخش واقعی اقتصاد به شدت افزایش یافته بود و چشم همه نیز به سمت بانک ها بود.

بانک ها نیز علی رغم اینکه تمام تلاش خود را برای پرداخت حداکثر تسهیلات ممکن انجام می دادند اما باز هم به علل مختلفی با کمبود منابع مواجه بودند و در نتیجه بخش زیادی از منابع مورد نیاز در اختیار متقاضیان تسهیلات قرار نمی گرفت.

با توجه به این شرایط می توان اینگونه نتیجه گرفت که در صورت لغو تحریم ها و گشایش های تعریف شده در مسیرهای تأمین منابع مالی، افزایش درآمد نفت و تزریق منابع مالی  به بخش واقعی از راه هایی غیر از شبکه بانکی، طبیعتا فشار بر بانک ها برای پرداخت تسهیلات کاهش پیدا خواهد کرد.

علاوه بر این با بهبود فضای کسب و کار، بازگشت رونق به تولید و رشد اقتصادی، تسهیلات گیرندگانی که پیش از این توان بازپرداخت وام های دریافت کرده را نداشتند، این امکان را می یابند تا معوقات را پرداخت کنند و همین مسئله نیز به بهبود تراز تسهیلات و منابع بانک ها کمک خواهد کرد.

از جنبه دیگر می توان به رفع محدودیت های مستقیمی اشاره کرد که با لغو تحریم ها از دست و پای شبکه بانکی کشور باز خواهد شد.

یکی از منابع قابل توجه درآمدی برای بانک ها، گشایش ال سی های ارزی برای فعالیت های اقتصاد است. این کار طی سال های تحریم خصوصا سه سال اخیر تقریبا متوقف شده بود و جز در موارد خاص، اغلب بانک های کشور امکان گشایش ال سی ارزی نداشتند. با رفع تحریم ها و برقراری مجدد ارتباط میان شبکه بانکی ایران و جهان، ال سی ارزی به عنوان منبع درامد به بانک ها کمک خواهد کرد.

امکان تأسیس یا افزایش شعب خارج از کشور از دیگر زمینه هایی است که در صورت لغو تحریم ها، شبکه بانکی کشورمان می تواند فعالانه در آن نقش ایفا کند. چنین شعبی در جذب منابع، پرداخت تسهیلات با قیمت مناسب و تسهیل تبادلات ارزی بسیار مفید خواهند بود که نتیجه همه این ها افزایش درآمدها بانک ها است.