رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه این روزها مهمان مقامات ایران است.

سفر رئیس جمهوری ترکیه به ایران در شرایطی انجام شده است که در هفته های گذشته اظهارات او درباره ایران علامت سوال هایی را ایجاد کرده بود. اردوغان در مصاحبه ای که با فرانس ۲۴ داشت، درباره نقش ایران در تحولات یمن گفت ایران جنگ نیابتی در یمن به راه انداخته است. مسئله اکنون به صورت تقابل بین شیعه و سنی درآمده است که ما اکنون انتظار آن را نداشتیم. ما خواستار آن هستیم که این وضع خیلی سریع تغییر کند و نیروهای خارجی باید از یمن خارج شوند.

رئیس جمهوری ترکیه همچنین گفت که شکی نیست ایران تلاش می کند کنترل منطقه را در دست گیرد که البته تحول مثبتی نیست. دلیل آن هم روشن است. اوضاعی را که عراق و سوریه گرفتار آن شده است نگاه کنید.ما درباره همه این مسائل با مقامات ایرانی گفتگو کرده ایم اما متاسفانه آنها(ایرانی ها) تاکنون رویکرد خوبی به این مسئله نشان نداده اند.

این اظهارات اردوغان با واکنش های شدیدی از سوی چهره ها و رسانه های داخلی ایران روبرو شد. تا جایی که حتی یکی از نمایندگان مجلس از تهیه نامه ای با ۵۰ امضا خبر داد که در آن از رئیس جمهور خواسته شده است جلوی سفر اردوغان به تهران را بگیرد. در همین زمینه جبار کوچکی نژاد به فارس گفته بود که اردوغان به ملت ایران اهانت کرده است. رئیس جمهور باید از ورود اردوغان به داخل خاک ایران جلوگیری کند.

پیش از او منصور حقیقت پور عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز گفته بود، اردوغان باید اعلام کند که چرا امروز به جای حمایت از راهبرد جمهوری اسلامی ایران که به صورت منطقی ارائه شده با یک تصور غلط از رژیم‌های ورشکسته‌ای حمایت می‌کند و جمهوری اسلامی را متهم به کشورگشایی می‌کند در حالی که برخلاف تصور اردوغان جمهوری اسلامی کشورگشایی نمی‌کند بلکه به جای خاک در قلب‌ها حاکم است و امروز نظام آزادی‌خواهی است که مطبوع و مطلوب مردمان کشورهای همچون یمن، عراق، فلسطین، لبنان و سوریه و … است.

بهرام بیرانوند دیگر نماینده مجلس نیز درباره اظهارات اردوغان گفته بود، وی تصریح کرد: اردوغان بهتر است پیگیر انتقام کاروان حمایت غزه باشد که توسط اسرائیل کشته شد. او بهتر است سر عقل آمده و خوش‌رقصی برای آمریکا و اسرائیل را کنار بگذارد. ملت بزرگ ایران هر گونه خیمه‌شب بازی اردوغان را با دید تمسخر نگاه کرده و در عین حال به ملت مسلمان ترکیه ادای احترام می‌گذارد.

اردوغان اظهارات خود درباره ایران در روزهای نخست سال جدید ابراز کرد. این در حالی است که واکنش بسیاری از نمایندگان مجلس در آستانه سفر او به تهران صورت پذیرفت. به عنوان مثال فاطمه آلیا نماینده مجلس شورای اسلامی پیش از سفر اردوغان به تهران گفت که اکثر نمایندگان مجلس معتقدند تا زمانی که رئیس‌جمهور ترکیه به خاطر اظهارات خود در مورد ایران عذرخواهی نکند سفر وی به کشور دارای اشکال است. عزت، حکمت و مصلحت سه اصل سیاست خارجی کشور ماست و اصل عزت در سیاست خارجی توسط رئیس‌جمهور ترکیه نادیده گرفته شده است.

با وجود همه این مخالفت ها با سفر اردوغان به تهران، این سفر روز گذشته انجام شد. نکته جالب در این سفر که به خصوص در دیدار رئیس جمهوری ترکیه با رهبر معظم انقلاب مشهود بود تغییر موضع وی بود. اردوغان در دیداری که با رهبری داشت، با تاکید بر لزوم حل مسائل و مشکلات دنیای اسلام در درون آن و بدون دخالت غرب، گفت: مشکلات زیادی در منطقه وجود دارد که باید با کمک یکدیگر، آنها راحل کنیم و نباید برای حل این مسائل منتظر غرب ماند. رییس‌جمهور ترکیه، همچنین با بیان اینکه جنایتهای گروه تروریستی داعش را محکوم می‌کند، تأکید کرد: من داعش را مسلمان نمی‌دانم و علیه آن نیز موضع‌گیری کرده‌ام.

برای تحلیل مواضع دو طرف و اظهاراتی که انجام گرفته است باید چند نکته را در نظر گرفت:

۱.باید درک کرد که در محیط بین المللی اظهارات شخصیت ها و چهره ها لزوما به معنا آن چیزی که بیان می کنند نیست. در بسیاری از مواقع روسای جمهور کشورها به دلایل خاص اظهاراتی را انجام می دهند. درباره اظهارات اردوغان در هفته اول فروردین که ایران را متهم به فرقه گرایی در منطقه کرده بود، می شد نگرانی از قدرت دست بالای ایران پس از توافق هسته ای با غرب را مشاهده کرد. از سوی دیگر سیاست ترکیه در منطقه نتوانسته است آن قدرتی که آن ها در پی اش بودند برایشان به ارمغان بیاورد و بدیهی است که ایران را رقیب اصلی خود بدانند.

۲. باید توجه کرد که چه بخواهیم و چه نخواهیم ترکیه همسایه ماست و امنیت داخلی دوکشور به هم گره خورده است. ما در مسایل امنیتی متعددی با هم در ارتباط هستیم. نباید با مسایل کلان دو کشور آن هم همسایه مهمی مانند ترکیه احساسی برخورد کرد.

۳. بر همگان آشکار است که در سیاست های کلان منطقه خاورمیانه ایران و ترکیه دو مسیر متفاوت را در پیش گرفته اند و از این جهت رقابت شدیدی بین آن ها در جریان است. در زمینه خطر مشترکی که همه منطقه را تهدید می کند، یعنی خطر تروریست های تکفیری و داعش ایران و ترکیه راه حل های متفاوتی را برگزیده اند. این درحالی است که  راه حل ایران مبنی بر کمک به دولت مردمی عراق بیش از راه حل ترکیه که حضور در ائتلاف بین المللی به رهبری آمریکاست جواب داده است. این موجب نگرانی بیش از پیش اردوغان خواهد شد.

۴.اولویت نخست سیاست خارجی دولت یازدهم همانطور که بارها از سوی رئیس جمهور و وزیر امورخارجه اعلام شده است، همسایگان ایران است. طبیعی است که ترکیه نیز به عنوان یک همسایه بزرگ ایران که دارای روابط تاریخی طولانی مدتی هم هستند مورد توجه ویژه ایرانیان قرار بگیرد.

با توجه به ملاحظات مطرح شده در بالا باید متذکر شد که سیاست ایران در قبال ترکیه سیاست عزت بر مبنای حکمت است. دیدار رئیس جمهوری ترکیه با رهبر معظم انقلاب آن هم دو هفته پس از آن که اردوغان آن اظهارات را درباره نقش ایران در منطقه داشت نشانگر این مسئله است که سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به دور از شعارزدگی و برخورد هیجانی به دنبال استقرار ثبات و امنیت در منطقه و کشورهای همسایه است. این نکته غیر قابل انکار است که جنگ لفظی ایران و ترکیه  در شرایطی هر دوکشور در حال مبارزه با تروریست های داعش هستند نتیجه ای جز بی ثباتی بیشتر در منطقه به همراه نخواهد داشت. این همان نکته ای است که مسئولان عالی رتبه ایرانی آن را به ظرافت دریافتند و به دور از برخوردهای احساسی توانستند آن را مدیریت کنند.