وضع تأسف‌آور کتابخوانی در کشور/ مشکلات نافی مسئولیت‌های ما نیست
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در دیدار صمیمانه با اصحاب رسانه ضمن مرور برخی مشکلات این نهاد تصریح کرد: مشکلات نافی مسئولیت‌های ما نیست.
دیدار صمیمانه و هم‌اندیشی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور با اصحاب رسانه شب گذشته در هتل انقلاب تهران برگزار شد.
در این دیدار که به منظور بررسی «نقش رسانه‌ها در ترویج فرهنگ مطالعه» و در نخستین روز هفته کتاب و کتابخوانی برگزار شد علیرضا مختارپور با همراهی مجید صحاف مشاورعالی دبیرکل نهاد کتابخانه های عمومی کشور ، محمد اللهیاری فومنی معاون توسعه کتابخانه‌ها و محمدهادی ناصری مدیرکل روابط عمومی نهاد کتابخانه‌ها در جمع اصحاب رسانه حاضر شدند تا علاوه بر طرح دیدگاه‌های خود شنونده پیشنهادات اصحاب رسانه باشند.
چرا وضع کتابخوانی «بد و تأسف‌آور» است؟
دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی در سخنان ابتدایی خود ضمن تأکید بر اینکه قرار است در این هم‌اندیشی بیشتر شنونده باشد، به ارائه شرح کوتاهی درباره «وضع کتابخوانی در کشور» پرداخت و گفت: اخیرا در پاسخ به این سوال که وضع کتابخوانی در کشور چگونه است؟ اینگونه به رسانه‌ها پاسخ می‌دهم؛ بد، پائین و تأسف‌آور.
وی ادامه داد: در قبال این پاسخ برخی می‌پرسند که آیا دلیلی هم دارید. پاسخ بنده این است که هیچ تحقیق علمی و مستند مبتنی‌بر روش‌های علمی در این زمینه موجود نیست و اساسا به همین دلیل هم طی سال‌های گذشته سرانه مطالعه از سوی مسئولان مختلف از ۵ دقیقه تا بالای ۷۰ دقیقه اعلام شده‌است!
مختارپور گفت: اما معتقدم اگر مطالعه در جامعه‌ای گسترش داشته باشد در سه شاخصه می‌توان نمود آن را دید. یکی شمارگان کتاب، دیگری مراجعه به کتابخانه‌ها و مهمتر از این‌ها وجود گفتمان کتاب و کتابخوانی در فضای فرهنگی و اجتماعی.
وی ادامه داد: در زمینه شمارگان کتاب ما طی چند سال گذشته شاهد افزایش جمعیت و افت شمارگان بوده‌ایم. در زمینه مراجعه به کتابخانه هم امروز تنها ۲.۵ میلیون نفر مراجعه داریم در حالی که به صورت استاندارد می‌بایست ۱۵ میلیون نفر مراجعه داشته باشیم.
مختارپور ضمن انتقاد از نبود گفتمان کتابخوانی در فضای فرهنگی هم گفت: این گفتمان در فضای عمومی ما مشهود نیست و در زمینه اشاره غیرمستقیم به فرهنگ کتابخوانی در تولیدات سینمایی و تلویزیونی هنوز آخرین نمونه ما «هامون» ۳۰ سال پیش است!
دبیرکل نهاد کتابخانه‌ها ادامه داد: مجموع این‌ها نشان دهنده نبود فضیلت کتابخوانی در جامعه است و امروز باید به این سوال جواب داد که چه باید کرد؟
اهالی رسانه چه گفتند؟
پس از این اظهارات مقدماتی نوبت به اصحاب رسانه رسید. نمایندگان خبرگزاری‌های مهر، فارس، تسنیم، شبستان، نسیم، ایبنا، لیزنا در این نشست هم‌اندیشی به طرح نکاتی اشاره کردند. نماینده روزنامه جام جم از رسانه‌ها مکتوب و خبرنگار واحد مرکزی خبر و اخبار رادیو به نمایندگی از رسانه ملی در این نشست نکاتی را طرح کردند.
توجه به تخصص کتابداران، لزوم برنامه‌ریزی برای بهره‌گیری از ظرفیت فناوری‌های نوین مانند کتاب الکترونیک و کتاب صوتی و…، تقسیم‌بندی موضوعی کتابخانه‌های کشور، توجه به فرهنگسازی مطالعه، لزوم توجه به فراگیری فرهنگ مطالعه در میان مدیران و مسئولان، برنامه‌ریزی برای آشنایی با کتاب از دوران کودکی و نوجوانی، تعامل بیشتر با رسانه‌ها در زمینه معرفی کتاب، برنامه‌ریزی جهت انعکاس شرایط کتابخانه‌های روستایی و شهرستانی در رسانه‌ها عمومی و برنامه‌ریزی و مدیریت هزینه تولید کتاب جهت تعریف در قالب سبد خانوار از اهم نکات مورد اشاره اصحاب رسانه در این نشست بود.
در خلال طرح دیدگاه اهالی رسانه مجید صحاف نیز با ارجاع به پژوهش صورت گرفته در زمینه فعالیت کتابخانه‌ها و میزان کتابخوانی در سطح عمومی جامعه آمار و ارقامی در این زمینه بیان کرد. آماری که اعلام شد برای نگارش گزارش‌های تحلیلی به صورت آزاد در اختیار اهالی رسانه قرار خواهد گرفت.
کتابداری که فردای زایمان سر کار حاضر شد!
پس از طرح دیدگاه اهالی رسانه باردیگر نوبت به دبیرکل نهاد کتابخانه‌ها رسید تا به‌عنوان جمع‌بندی به نکاتی اشاره کند.
علیرضا مختارپور در این بخش ضمن مفید ارزیابی کردن دیدگاه اهالی رسانه تأکید کرد: از آنجا که قالب این نشست مصاحبه نیست و بنده بنای پاسخگویی به سوالات را ندارم تنها به نکاتی اشاره می‌کنم که شاید در تحلیل برخی دوستان موثر باشد.
وی در زمینه تخصص کتابداران که از سوی برخی خبرنگاران مورد تإکید قرار گرفته بود گفت: قطعاً بنده هم معتقدم کتابدار باید متخصص و مشاور باشد اما آیا می‌دانید امروز نزدیک به ۵۰۰ کتابخانه تک کتابدار در کشور داریم؟ یعنی کتابدار هم سرایدار است، هم نظافت‌چی است و هم نگهبان!
مختارپور افزود: چنین فردی حتی امکان استفاده از مرخصی استحقاقی هم ندارد. کتابداران خانم ما حتی مرخصی ازدواج و زایمان هم ندارند. چندی قبل خانمی به بنده ایمیل زده بود که من فردای زایمان با نوزادم سرکار آمده‌ام. آن موقع متوجه عمق داستان نشدم اما بعدها خانم دیگری ایمیل زد که بنده دو ماه دیگر زایمان دارم، آیا از کتابخانه اخراج می‌شوم!؟
وی ادامه داد: این واقعیت وجود دارد و قطعاً در چنین شرایطی بنده خجالت می‌کشم به کتابدارم بگویم که تو باید کتاب هم بخوانی و متخصص هم باشی!
مشکل بودجه جدی است
دبیرکل نهاد کتابخانه‌ها افزود: مشکل بودجه ما جدی است و همانطور که اعلام کرده بودیم در سال ۹۳ ما هنوز هیچ کتابی خریداری نکرده‌ایم. برای حقوق پرسنل هم امسال مشکل بودجه خواهیم داشت.
مختارپور در بخش دیگری از اظهارات خود به موضوع نامرتبط بودن کتاب‌های موجود در برخی کتابخانه‌های کشور اشاره کرد و گفت: امروز طبق آمار نزدیک به ۷۵ درصد کتاب‌های موجود در کتابخانه‌های ما بلااستفاده است. باید در این زمینه بافت منطقه را مدنظر قرار دهیم. مثلاً ما در منطقه‌ای که سطح سواد مردم آن زیر دیپلم است واقعاً چه نیازی به کتاب‌های تخصصی فقه و علوم انسانی داریم؟ این وضعیت از گذشته بوده و به واقع نیاز به سامان‌دهی دارد.
وی در زمینه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانه ها به راه‌اندازی سامانه «سامان» اشاره کرد و گفت: این سامانه نبض لحظه‌ای کتابخانه‌های کشور را در اختیار شما رسانه‌ها قرار می‌دهد.
مختارپور با استناد به همین سامانه تأکید کرد که امروز بیشترین مراجعه به کتابخانه‌های کشور در زمینه ادبیات عامه پسند و کتاب‌های روانشناسی در حد چگونه خوشبخت باشیم و راه‌های موفقیت است.
ناهماهنگی در زمینه دیجیتالی شدن کتابخانه‌ها
دبیرکل نهاد کتابخانه‌ها در زمینه حرکت به سمت کتابخانه‌های دیجیتال هم گفت: همین امروز هم امکانات دیجیتال در برخی کتابخانه‌های اصلی موجود است.
وی افزود: در طول ۱۰ سال گذشته تلاش‌هایی توسط ارکان مختلف برای دیجیتالی کردن کتاب و کتابخوانی صورت گرفته اما متإسفانه این تلاش‌ها هماهنگ نبوده و به‌عنوان مثال کتابخانه مجلس به صورتی آثار را دیجیتالی کرده که در نهاد قابل استفاده نیست و بالعکس تولیدات نهاد در‌آنجا غیرقابل استفاده است. این وضعیت نیاز به سیاست‌گذاری و هماهنگی بیشتر دارد.
مختارپور در ادامه گریزی هم به بحث سهم در نظر گرفته شده از درآمد شهرداری‌ها برای اختصاص به کتابخانه‌ها زد و ضمن انتقاد مجدد از کم بودن این سهم گفت: در سال ۹۲ از مجموع نیم درصد تعیین شده در قانون تنها هفت درصد آن نیم درصد به کتابخانه‌ها اختصاص یافت به طوری که از ۳۰۰ میلیارد تومان تنها ۲۰ میلیارد تا پایان سال وصول شد.
دبیرکل نهاد کتابخانه‌ها در بخش پایانی ضمن اشاره مجدد به برخی مشکلات تأکید کرد: این مشکلات نافی مسئولیت‌های ما نیست و تلاش داریم در حد خود سیاست‌هایی را در دستور کار داشته باشیم.
وی همچنین تأکید کرد: کلیه منابع اطلاعات نهاد کتابخانه‌ها به صورت شفاف و باز در اختیار تمامی رسانه‌ها قرار داد و برای استفاده از این آمار و ارقام هیچ محدودیتی وجود ندارد.
برگزاری ادواری هم‌اندیشی با رسانه‌ها
پیش از اظهارات مختارپور، محمد اللهیاری در آغاز نشست در توضیحات کوتاهی ضمن تإکید بر لزوم توجه به آسیب‌شناسی شبکه توزیع کتاب به جای پرداختن به حوزه کتاب از منظر صنعت نشر گفت: امروز به ازای ۱۰ هزار ناشر فعال تنها ۲ تا ۳ هزار کتابفروشی فعال داریم و در این شرایط قطعاً وجود کتابخانه‌ها مزیت نسبی پیدا می‌کند.
وی با اشاره به فعالیت ۳۲۰۰ کتابخانه در شهرها و ۷۰۰ کتابخانه در روستاها بر لزوم توجه ویژه‌تر رسانه‌ها به آسیب‌شناسی کتابخانه‌ها تأکید کرد.
اللهیاری در ادامه گفت: وقتی امروز صفحات فرهنگ و ادب رسانه‌ها را مرور می‌کنیم شاهدیم که موضوع اقتصاد نشر بیشتر مورد توجه است تا فرهنگسازی برای کتابخوانی. این مسئله نیاز به بازنگری جدی دارد.
وی در ادامه ضمن اظهار امیدواری در زمینه ارتقاء جایگاه کتابخوانی در رسانه‌ها تأکید کرد نشست‌های هم‌اندیشی نهاد کتابخانه‌ها با اهالی رسانه به صورت ادواری برگزار خواهد شد.