دولت بی‌اختیار؛ چالشی بزرگ‌تر از مسائل باقی‌مانده هسته‌ای برای ۱+۵
«نحوه لغو تحریم‌ها»، «ذخایر اورانیوم» و «تعداد سانتریفیوژها» تنها چالش‌های پیشِ روی توافق هسته‌ای نیست بلکه ضعف ادعایی دولت در برابر کنگره، خود به دغدغه‌ای بزرگ برای اعضای ۱+۵ تبدیل شده است تا جایی که ظاهراً برخی کشورهای اروپایی در حال رایزنی با این نهاد هستند تا مانع سنگ‌اندازی‌های آن شوند.
در حالی که کمتر از دو روز به شروع آخرین دور مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ۱+۵ زمان باقی مانده است، گمانه‌زنی‌ها درباره موانع پیشروی مذاکرات و احتمال تمدید گفت‌وگوها کماکان ادامه دارد.
نحوه لغو تحریم‌ها؛ مانع پیشروی مذاکرات
مهمترین مسئله‌ای که در روزهای اخیر محور تحلیل‌ها و ارزیابی‌ها قرار گرفته بحث «نحوه لغو تحریم‌ها»ست؛ موضوعی که «گرت پورتر» روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر مشهور آمریکایی در مقاله‌ای مبسوط در نشریه آمریکایی تروث‌آوت به آن اشاره کرد و گفت: «در حالی که مذاکره کنندگان به روزهای نهایی باقی مانده تا ضرب الاجل ۲۴ نوامبر (سوم آذر) نزدیک می شوند، دیگر ظرفیت غنی سازی مشکل اصلی نیست، بلکه این موضع آمریکایی ها در قبال لغو تحریم های ایران است که به مانع اصلی بدل شده است. اگر آمریکا تجدید نظر اساسی در موضع خود نکند، مذاکرات بدون تردید، شکست می‌خورد.»
به گفته پورتر، تهران تحریم‌ها را که بخشی از آنها حتی به پیش از آغاز مسئله هسته‌ای بازمی گردد، به عنوان یک چالش ارزیابی می‌کند و در حقیقت بخشی از انگیزه ایران برای آغاز غنی‌سازی نیز رسیدن به اهرم فشاری جهت لغو همین تحریم‌ها بوده است. اما باراک اوباما که از سوی اسرائیل و اکثریت کنگره که آنها هم حامی اسرائیل هستند، تحت فشار است، علناً گفته تنها با تعلیق برخی از تحریم‌ها موافقت خواهد کرد و از میان برداشته شدن همیشگی تحریم‌ها خبری نیست و این تعلیق هم تنها به تحریم‌های مربوط به برنامه هسته‌ای مربوط می‌شود. بر این اساس، برداشته شدن کامل تحریم‌ها تنها در آخرین گام از توافق امکان‌پذیر خواهد و نه در اولین روزهای پس از توافق.
بر اساس قوانین ایالات متحده، تنها کاری که رئیس جمهور بدون اخذ تأییدیه کنگره در خصوص تحریم‌ها می تواند انجام دهد، استفاده از اختیارات خود در حوزه امنیت ملی و تعلیق ۱۲۰ روزه تحریم‌هاست.
ذخایر اورانیوم و تعداد سانتریفیوژها از دیگر موضوعات چالشی
پورتر در این رابطه به گمانه‌زنی‌هایی که در رسانه‌ها در رابطه با حل احتمالی اختلاف بر سر میزان ذخایر اورانیوم ایران منتشر شده، اشاره کرده و مدعی شده در حال حاضر مذاکراتی جدی بر سر طرح انتقال اورانیوم مطرح است.
علاوه بر این دو موضوع، یعنی نحوه لغو تحریم‌ها و میزان ذخایر اورانیوم، بحث دیگری که مطرح است، تعداد سانتریفیوژهایی است که تهران می‌تواند در اختیار داشته باشد. «اولی هاینونن» بازرس و معاون سابق آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این رابطه مدعی شده، کشورهای غربی خواستار برچیده شدن ۸۰درصد از سانتریفیوژها و خروج ۹۰درصد ذخایر اورانیوم از ایران، هستند.
آقای هاینونن که به گواه اسناد و گزارش‌های متعدد از جمله کتاب «بحران ساختگی» نوشته «گرت پورتر» نقش برجسته‌ای در شکل‌گیری بحران هسته‌ای و وارد کردن اسناد مجعول به آژانس داشته، می‌گوید حفظ «زمان گریز» یکساله نیازمند آن است که سانتریفیوژهای فعال ایران به رقمی بین ۲۰۰۰ تا ۴۰۰۰ محدود شده و میزان ذخایر اورانیوم با غنای پائین ایران هم نهایتا یک تن باشد.
ایران در حال حاضر ۱۹۵۰۰ سانتریفیوژ و ۸٫۳ تن اورانیوم غنای ۵درصد دارد. روزنامه تلگراف بر همین اساس، اینطور نتیجه‌گیری کرده که ۱+۵ در این دور از مذاکرات، خواهان برچیده شدن ۸۰درصد سانتریفیوژها و ۹۰درصد ذخایر اورانیوم ایران خواهد شد. هاینونن در این مورد می‌گوید: «ایران باید بخشی از توانمندی‌های کنونی خود را کنار بگذارد. اصل مشکل هم همین جاست».
تلگراف با بیان اینکه ایران هرگز برچیده شدن سانتریفیوژهای خود را نپذیرفته است، به نقل از مقامات غربی مدعی شده است که تلاش می‌شود تا در مذاکرات به توافقی که بتوان با آن ظاهر را حفظ کرد، دست یافت.
این مقامات می‌گویند رسیدن به زمان گریز یک سال، الزاما نیازمند برچیده شدن سانتریفیوژها نیست و می‌توان با ترکیبی از راه‌های مختلف نظیر کاهش ذخایر اورانیوم و همچنین عقیم کردن (حذف اتصالات آبشارها) و غیرفعال کردن سانتریفیوژها، به این هدف دست یافت. یک منبع اروپایی در این رابطه می‌گوید: «ما سرسختانه بر سر خط قرمزهای خود هستیم، اما در عین حال تلاش می‌کنیم تا به نحوی آن را بپوشانیم».
سخنان کری درباره فتوای مقام معظم رهبری
جان کری وزیر خارجه آمریکا نیز در نشست خبری مشترک خود با «ناصر جوده» همتای اردنی خود، با بیان اینکه زمان برای رسیدن به توافق جامع هسته‌ای رو به اتمام است، عنوان کرد که اولویت آمریکا جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است.
کری در ارتباط با موضوع هسته‌ای ایران ادامه داد: «استانداردی که ما در تمامی دوران مذاکرات هسته‌ای به کار گرفتیم همچنان بر جای خود است و این مسئله است که چهار مسیر به سوی تسلیحات هسته‌ای وجود دارد و ما باید درباره تمامی این مسیرها که شامل تأسیسات فرود، رأکتور آب سنگین اراک، نطنز و قابلیت‌های مخفیانه می‌شود، اطمینان حاصل کنیم، زیرا این تنها راهی است که ما می‌توانیم بفهمیم که این برنامه کاملاً صلح‌آمیز است. مسوولیت ما این است که اطمینان حاصل کنیم که زمان گریز کافی در شرایطی که تغییراتی در سیاست رخ دهد یا اتفاقی بیافتد، وجود داشته باشد».
اما مهمترین سخنی که وزیر خارجه آمریکا برای نخستین بار بر زبان آورد، مسئله فتوای مقام معظم رهبری درباره حرام بودن ساخت سلاح هسته‌ای بود که گفت: «فتوای رهبر یک ابزار بسیار مهم است و ما تا حد زیادی به آن بعنوان یک حکم مذهبی احترام می‌گذاریم اما اگر تمامی چیزهای لازم برای یک توافق در زمینه برنامه هسته‌ای را می‌خواهید این فتوا باید به یک سند قانونی و حقوقی تبدیل شود».
توافق هسته‌ای؛ مهمترین اولویت سیاست خارجی دولت آمریکا
اما در این میان، روزنامه «جروزالم‌پست» در تحلیلی در زمینه مذاکرات هسته‌ای با ایران، نوشته باراک اوباما رئیس‌جمهور آمریکا می‌خواهد به هر قیمت ممکن با تهران به توافق برسد. این روزنامه افزود، به نظر می‌رسد با وجود اظهارات متناقض، دولت اوباما سعی دارد به هر نحو ممکن با ایران به توافق برسد.
این، موضوعی است که با تسلط جمهوریخواهان بر کنگره و احتمال سنگ‌اندازی آنها در مسیر هر گونه توافق، از سوی رسانه‌ها و تحلیلگران متعدد مورد بحث قرار گرفته است. این گمانه وقتی قوت گرفت که «رابرت منندز» و «مارک کرک» سناتور جمهوری‌خواهی که اصلی‌ترین گزینه برای تصدی ریاست کمیته سیاست خارجی سنا به شمار می‌آید، هفته گذشته در بیانیه‌ای مشترک، عنوان کردند که یک توافق خوب، ظرفیت‌های هسته‌ای ایران را «برمی‌چیند و تنها به توقف آن اکتفا نمی‌کند.»
به همین بهانه است که مقامات نزدیک به دولت آمریکا عنوان کرده‌اند که احتمال دارد رئیس‌جمهور به جای درخواست مجوز کنگره برای لغو تحریم‌ها، از اختیارات خود برای تعلیق موقت آنها استفاده کند.
ماه گذشته فایل صوتی از یک نشست محرمانه منتشر شد که «بن رودز» در آن توافق هسته‌ای را «مهمترین اولویت سیاست خارجی» دولت آمریکا خوانده و گفته بود کاخ سفید تلاش می‌کند تا خود را از نیاز به کنگره رها کند.
تمهیدات کنگره برای سلب اختیارات اوباما در لغو تحریم‌ها
با این وجود، تلگراف به نقل از یک دستیار کنگره نوشته است که قانونگذاران از قبل تمهیداتی اندیشیده‌اند تا با تغییر اختیارات رئیس‌جمهور، این امکان را از وی سلب کنند.
جمهوریخواهان همچنین در تلاش هستند تا دولت آمریکا را ملزم کنند که هرگونه توافقی را به تصویب کنگره برساند. با این وجود، دستیاران ارشد جمهوری‌خواه کنگره می‌گویند اوباما احتمالا تلاش خواهد کرد تا توافق هسته‌ای را پیش از آغاز به کار کنگره جدید (دو ماه دیگر) اجرایی کند. همین امر فشارها بر اوباما برای حصول توافق در هفته جاری را افزایش می‌دهد.
رایزنی کشورهای اروپایی با کنگره برای جلب موافقت جمهوریخواهان
این نگرانی به اندازه‌ای جدی است که پایگاه خبری المانیتور روز جمعه در گزارشی نوشت، کشورهای اروپایی مذاکره‌کننده با ایران در حال رایزنی با کنگره هستند تا موافقت قانونگذاران آمریکایی با توافق هسته‌ای احتمالی را جلب کنند.
پایگاه خبری المانیتور روز جمعه به نقل از منابعی در کنگره آمریکا و اتحادیه اروپا گزارش داده است که کشورهای اروپایی عضو گروه موسوم به ۱+۵ در تلاش هستند تا موافقت کنگره با توافق هسته‌ای احتمالی با ایران را جلب کنند.
به ادعای المانیتور، در هفته‌های اخیر افرادی از سفارت فرانسه، انگلیس و آلمان مذاکراتی صریح در رابطه با اینکه توافق خوب باید چه مشخصه‌هایی داشته باشد، با نمایندگان کنگره داشته‌اند. البته به نظر نمی‌رسد این اقدام، رفتاری هماهنگ بین این سه کشور باشد یا هماهنگی با دولت آمریکا صورت گرفته باشد.
بنا بر این گزارش، به نظر می‌رسد کشورهای اروپایی با دولت «باراک اوباما» در زمینه مضر بودن تحریم‌های بیشتر هم عقیده‌اند. با این حال مذاکرات اخیر بیشتر حول این بوده است که در صورت تمدید مجدد مهلت مذاکرات، باید چه اقداماتی صورت گیرد.
یکی از دستیاران کنگره با بیان اینکه «مجموعه‌ای از پیام‌ها» از سوی کشورهای اروپایی به کنگره ارسال شده، می‌گوید: «وضعیت آنطور که کاخ سفید می‌خواهد وانمود کند، سیاه و سفید نیست.»
به نوشته المانیتور، اغلب ارتباطات هفته‌های اخیر، میان افرادی از سفارت‌ها با سنای آمریکا بوده است. این پایگاه همچنین به نقل از منابع خود گزارش داده است که اگر کنگره باعث شکست مذاکرات شود، احتمال دارد اتحادیه اروپا به صورت یکجانبه تصمیم به از سرگیری روابط با ایران بگیرد. گزارشی که اخیرا از سوی شورای ملی ایرانی-آمریکایی منتشر شد نشان می‌دهد اتحادیه اروپا بیش از آمریکا از تحریم ایران متضرر شده است.
در عین حال برخی دیگر از منابع می‌گویند بعید است اروپا برای ارتقا روابط تجاری با ایران، روابط خود با آمریکا را در معرض تهدید قرار دهد. در عین حال، ممکن است برخی از کشورهای اروپایی حتی با نظرات کنگره در مورد مذاکرات همراستا باشند.
حل‌وفصل نهایی تحریم‌ها بر عهده جانشین اوباما
اما در این میان، هفته نامه «اکونومیست» در گزارشی نوشت حل و فصل نهایی موضوع تحریم‌ها در مذاکرات هسته‌ای ایران را باید کاری دانست که جانشین اوباما آن را انجام دهد.
این نشریه در گزارشی با اشاره به مساله رفع تحریم‌ها در مذاکرات هسته‌ای ایران نوشت: «آقای (باراک) اوباما (رئیس‌جمهور آمریکا) احتمالا می‌تواند با استفاده از قدرت اجرایی و وتوی طرح‌های جدید تحریم ایران، در مقابل تلاش‌ها در کنگره (در قبال مذاکرات هسته‌ای) موازنه ایجاد کند (با آن مقابله کند). اما این جانشین وی خواهد بود که باید در صورتی که ایران به تعهدات خود پایبند بود، کنگره را برای پذیرش راه‌حلی طولانی‌مدت‌تر قانع کند.»
اما با توجه به اهمیت مسائلی که حل‌نشده باقی‌مانده است؛ بسیاری پیش‌بینی کرده‌اند مذاکرات بار دیگر تمدید می‌شود، از جمله «فرانک والتر اشتاین مایر» وزیر خارجه آلمان، «الکساندر لوکاشوویچ» سخنگوی وزارت خارجه روسیه و «دنیس راس» مشاور سابق رئیس‌جمهور آمریکا در امور ایران.
راس که در نشست «سال پیش‌رو: ۲۰۱۵» به میزبانی شبکه «بلومبرگ» در واشنگتن صحبت می‌کرد، گفت: «احتمالا شاهد تمدید خواهیم بود. فکر می‌کنم پتانسیل گشایش در مذاکرات تا روز ۲۴ نوامبر وجود دارد، اما زمان باقی‌مانده آنقدر نیست که بتوان این پتانسیل را به کار بست و آن را به یک توافق با جزئیات کامل تبدیل کرد».
وی افزود: «بنابراین، حتی اگر شما به گشایشی هم دست یابید، همچنان نیاز به تمدید توافقنامه کنونی خواهد بود و حتی اگر چنین گشایشی هم رخ ندهد، باز شما از هر دو طرف خواهید شنید که “ما به اندازه‌ای پیشرفت کرده‌ایم که بتوان ادامه مذاکرات را توجیه کرد”».