دکتر مهدی گلجان

«رنگین کمان» پدیده‌ای نوری و قیاسی است که از بازتاب تابش نور خورشید به قطرات نم و رطوبت جو زمین درست می‌شود. رنگین‌کمان طیف پیوسته‌ای از رنگ‌ها را پوشش می‌دهد که به هفت رنگ نیوتن مشهور هستند. این هفت رنگ عبارتند از قرمز، نارنجی، زرد، سبز، آبی، نیلی و بنفش.

نیوتن در سال ۱۶۷۲ میلادی، ابتکاری پنج رنگ اصلی را نامگذاری کرد: قرمز، زرد، سبز، آبی و بنفش. وی بعد‌ها نارنجی و نیلی سیر را به آن افزود تا در توافق با تعداد نُت‌های موسیقی، توازن بیشتری به هفت رنگ رنگین‌کمان بدهد.

رنگین‌کمان‌ها را می‌توان هر زمان که قطرات آب در هواست و نور خورشید از پشت سر در یک زاویه عمودی کوچک می‌تابد دید. این پدیده به منطقه خاصی از آسمان تعلق ندارد و محل ظهور آن به تابش نور و موقعیت خورشید بستگی دارد.

مؤلفه‌های یک رنگین‌کمان عبارتند از:

ــ نیازمند تابش نور خورشید است،
ــ در مقابل خورشید پدید می‌آید نه در جهت آن،
ــ پس از بارش باران به وجود می‌آید،
ــ در نزدیکی آبشار‌ها و فوار‌ها نیز قابل رؤیت است و…

همان گونه که اشاره شد، رنگین‌کمان طیف پیوسته‌ای از رنگ‌ها را پوشش می‌دهد و هیچ نوار جداکننده‌ای میان طیف‌های گوناگون وجود ندارد. رنگین‌کمان فرهنگی نیز یعنی رنگ‌های مختلف (فرهنگ‌های گوناگون) در کنار هم قرار گیرند تا یک دورنمای چشم‌نوازِ فرهنگی تشکیل دهند. در حوزه فرهنگ رنگ‌های متفاوتی در جامعه وجود دارد که همه آن‌ها نیز قابل شناسایی و جداسازی نیستند. آنچه مهم است، در کنار هم قرار گرفتن این رنگ‌های متفاوت فرهنگی است.

همان‌ طور که رنگین کمان ترکیبی از رنگ‌های قرمز، نارنجی، زرد، آبی و … است، جامعه نیز از اندیشه‌ها و فرهنگ‌های گوناگون و ‌گاه متضاد تشکیل شده است. گروهی طرفدار رادیکالیسم افراطی هستند، برخی اصلاح‌طلبی را بهترین راهکار می‌دانند، گروهی دیگر میانه‌روی و دسته‌ای نیز محافظه‌کاری را می‌پسندند، برخی پابندی به سنت‌ها را راه چاره می‌دانند و برخی نیز تجدد و نوگرایی را ترجیح می‌دهند و همین طور تا آخر. مهم این است که بتوان این اندیشه‌ها و فرهنگ‌های متفاوت را دید، تحمل کرد و آن‌ها را با حفظ ریشه‌ها ـ که همانا فرهنگ اسلامی و هویت ایرانی است و شناخت نیازهای روز ـ در کنار هم قرار داد.

پرسش این است که آیا می‌توان به رنگین‌کمان فرهنگی دست یافت؟ یعنی در عین حفظ ماهیت مستقل فرهنگ‌های متفاوت، آن‌ها را به شکلی در کنار هم گذارد که تصویری زیبا به نمایش بگذارند؟

زیبایی رنگین کمان به این دلیل است که همه طیف‌ها در سایه یک نور واحد، به آرامی در کنار هم قرار می‌گیرند، بی‌آنکه طیفی بر طیف دیگر برتری دشته باشد. پدید آمدن رنگین کمان نیازمند یکسری شرایط است؛ نخست اینکه باید باران ببارد، طبیعت پاک و فضا تلطیف شود. وقتی غبار و ناپاکی فرو نشست و فضا تلطیف شد، تابش نور خورشید رنگین‌کمانی زیبا و چشم‌نوار تشکیل می‌دهد.

حماسه سیاسی سال ۱۳۹۲ و حضور پرشور مردم در انتخابات ریاست جمهوری، بارانی بود که گرد و غبار را کنار زده و فضای جامعه را تلطیف کرد. فرمایش های رهبری در آغاز سال ۱۳۹۳ و تأکید ایشان بر توجه به بحث فرهنگ با تکیه بر مدیریت جهادی و همچنین رویکرد اعتدال‌محورِ دولت تدبیر و امید، حکم‌‌ همان نور خورشیدی را دارد که وقتی می‌تابد، همه طیف‌های فرهنگی را در کنار هم قرار داده و رنگین‌کمان فرهنگی را به وجود می‌آورد.

امروز جامعه ما بیش از هر زمان دیگری به این رنگین‌کمان فرهنگی نیاز دارد. باید زمینه را به گونه ای فراهم کرد تا به کمک یکدیگر و با مدیریت جهادی در عرصه فرهنگ به این امر مهم دست یافت.