از زمانی که گروه داعش توانست با اقدامات تروریستی خود در سوریه و سپس عراق، توجه گسترده‌ای را در سطح بین المللی به خود جلب کند، بحث از ماهیت رویکرد دولت ترکیه نسبت به این گروه، همواره یک مبحث بسیار جدی در محافل مختلف بوده است. دانشگاه کلمبیا تحقیقی در این زمینه انجام داده و جنبه‌های مختلف پیوند دولت ترکیه با داعش را بررسی کرده است.

مؤسسه مطالعات حقوق بشر دانشگاه کلمبیا، به تازگی در پژوهشی به بررسی پیوندهای موجود میان دولت ترکیه و گروه تروریستی داعش پرداخته که نتایج آن در قالب گزارشی در روزنامه «هافینگتون پست» منتشر شده است. سرپرستی تیم پژوهشی این دانشگاه را در تحقیق مذکور، دیوید فیلیپس، مدیر «برنامه صلح و حقوق» در دانشگاه کلمبیا بر عهده داشته است.

آیا ترکیه با داعش همکاری می‌کند؟ اتهاماتی که در این زمینه متوجه ترکیه است، طیفی گسترده از همکاری نظامی و انتقال اسلحه گرفته تا حمایت لجستیکی و مالی و تأمین خدمات درمانی را شامل می‌شود. چشم بستن بر حملات داعش علیه کوبانی، اتهام دیگری است که علیه ترکیه مطرح می‌شود.

برنامه صلح و حقوق دانشگاه کلمبیا، تیمی از محققان آمریکایی، اروپایی و ترکیه‌ای را برگزید تا با بررسی رسانه‌های ترکیه و جهان، اعتبار این اتهامات را بررسی کنند. این گزارش بر پایه منابع فراوانی تهیه شده و اتهامات موجود علیه ترکیه در حوزه‌های مذکور را مورد بررسی قرار می‌دهد.

اتهام نخست: ترکیه برای داعش تجهیزات نظامی فراهم می‌کند

۱ ـ یک فرمانده داعش در دوازدهم اوت به روزنامه «واشنگتن پست» گفت: «بیشتر مبارزانی که در ابتدای جنگ به ما پیوستند و همچنین ارسال تجهیزات برای ما، از ترکیه بوده است».

۲ ـ کمال قلیچداراوغلو، رهبر حزب جمهوری خواه خلق ترکیه (CHP) با استناد به یک بیانیه دفتر دادستانی آدانا متعلق به چهاردهم اکتبر ۲۰۱۴، اظهار داشت، ترکیه برای گروه‌های تروریستی اسلحه فراهم می‌کند. وی همچنین متن مصاحبه‌های رانندگان کامیونی را که از ترکیه برای داعش اسلحه می‌برند، منتشر کرد. به گفته قلیچداراوغلو، دولت ترکیه ادعا می‌کند که کامیون‌های مذکور حامل کمک‌های انسان دوستانه برای ترکمن‌ها بوده، اما ترکمن‌ها می‌گویند هیچ کمکی به دست آن‌ها نرسیده است.

۳ ـ به گفته بولنت تزجان، قائم مقام حزب جمهوری خواه خلق، سه کامیون در نوزدهم سپتامبر برای بازرسی در آدانا متوقف شدند. این کامیون‌ها در فرودگاه اسن بوغای آنکارا با بار اسلحه بارگیری شده بودند. رانندگان، کامیون‌ها را تا لب مرز آورده بودند و قرار بوده از آنجا، یک مأمور سازمان اطلاعات ترکیه آن‌ها را تحویل گرفته و به داعش و دیگر گروه‌ها در سوریه تحویل دهد. این اتفاق بار‌ها رخ داده است. زمانی که کامیون‌ها متوقف شدند، مأموران اطلاعاتی تلاش کردند جلو بازرسی آن‌ها را بگیرند؛ بازرسان در این کامیون‌ها موشک، اسلحه و مهمات پیدا کردند.

۴ ـ روزنامه «جمهوریت» گزارش داده که فؤاد آونی، یک فعال توئیتری که گزارش تحقیق درباره فساد مالی در ترکیه را نیز منتشر کرده بود، از وجود فایل‌های صوتی خبر داده که تأیید می‌کند ترکیه برای گروه‌های تروریستی وابسته به القاعده کمک‌های مالی و نظامی فرستاده است. در این فایل‌های صوتی، اردوغان به نیروهای مسلح ترکیه فشار می‌آورد که وارد جنگ با سوریه شوند. اردوغان درخواست می‌کند که هاکان فیدان، رئیس سازمان اطلاعات ترکیه، بهانه‌ای برای حمله به سوریه پیدا کند.

۵ ـ هاکان فیدان به داود اوغلو، نخست وزیر ترکیه، یاسر گولر، از مقامات ارشد وزارت دفاع و فریدون سینیراوغلو، از مقامات وزارت خارجه ترکیه گفته: «اگر نیاز باشد، من چهار نفر را به سوریه خواهم فرستاد و از طریق شلیک هشت موشک به سمت خاک ترکیه، بهانه ورود به جنگ را فراهم خواهد کرد. من آن‌ها را وامی دارم به مقبره سلیمان شاه حمله کنند».

۶ ـ اسناد مربوط به نوزدهم سپتامبر نشان می‌دهد که بندر بن سلطان، شاهزاده سعودی، منابع مالی لازم برای انتقال اسلحه به سوریه از ترکیه را فراهم کرده است. یک هواپیمای آلمانی، محموله‌ای از سلاح را به فرودگاه اتی مسقوط در ترکیه آورده و در آنجا، این محموله در سه کامیون قرار گرفته که دو تای آن‌ها برای داعش ارسال شده است.

اتهام دوم: ترکیه حمایت لجستیکی و مسیر حمل و نقل در اختیار داعش گذاشته است

۱ ـ بر اساس گزارشی که سیزدهم ژوئن در روزنامه «رادیکال» منتشر شده، معمر گولر، وزیر کشور ترکیه فرمانی بدین مضمون امضا کرده است: «ما با در نظر گرفتن منافع منطقه‌ای خود، به شبه نظامیان جبهه النصره در مبارزه‌شان علیه PYD، شاخه سوری سازمان کارگران کرد ترکیه (PKK) در داخل مرزهای خود یاری می‌رسانیم… هاتای یک منطقه راهبردی برای مبارزینی است که از خاک ما به سوریه می‌روند. حمایت لجستیکی از گروه‌های اسلامی افزایش خواهد یافت و آموزش نظامی، خدمات بیمارستانی و عبور امن آن‌ها در هاتای رخ خواهد داد… سازمان اطلاعات و دفتر امور مذهبی، امور اقامت مبارزان در اقامتگاه‌های عمومی را هماهنگ خواهند کرد».

۲ ـ روزنامه «دیلی میل» در ۲۵ اوت ۲۰۱۴ گزارش داد، بسیاری از شبه نظامیان پس از عبور از ترکیه، در سوریه و عراق به داعش پیوسته‌اند؛ اما ترکیه برای متوقف کردن آن‌ها تلاشی نکرده است. این گزارش نشان می‌داد که چگونه نظامیان خارجی، به ویژه از کشور انگلیس، از طریق خاک ترکیه به سوریه و عراق می‌روند. آن‌ها مرز ترکیه را «دروازه جهاد» می‌خوانند. سربازان ترکیه یا عبور این افراد را نادیده می‌گیرند و یا افراد مذکور با پرداخت مبلغ ناچیز ۱۰ دلار اجازه عبور از مرز را پیدا می‌کنند.

۳ ـ شبکه خبری اسکای نیوز اسنادی به دست آورده که نشان می‌دهد دولت ترکیه پاسپورت شبه نظامیان خارجی را که قصد دارند با عبور از مرز ترکیه به سوریه رفته و به داعش ملحق شوند، مهر می‌کند.

۴ ـ شبکه خبری بی‌بی سی با برخی روستانشینان ترک مصاحبه کرده که می‌گویند اتوبوس‌هایی شبانه به روستاهای آن‌ها می‌آیند و شبه نظامیان را برای مبارزه علیه کرد‌ها در سوریه و عراق ـ و نه مبارزه با ارتش سوریه ـ به دو کشور مذکور انتقال می‌دهند.

۵ ـ یک مقام ارشد مصری در نهم اکتبر ۲۰۱۴ اظهار داشت، سازمان اطلاعات ترکیه، تصاویر ماهواره‌ای و دیگر انواع اطلاعات را در اختیار داعش می‌گذارد.

اتهام سوم: ترکیه به تروریست‌های داعش آموزش نظامی داده است

۱ ـ شبکه خبری «سی ان ان ترک» در ۲۹ ژوئیه گزارش داد که قلب ترکیه، مناطقی همچون «دوزجه» و «آداپازاری» به مراکز تجمع تروریست‌ها تبدیل شده است. برخی ویدئوهای مربوط به این موضوع در یکی از سایت‌های طرفدار داعش در ترکیه منتشر شده است. بنا بر گزارش سی ان ان ترک، در صورتی که نیروهای امنیتی ترکیه می‌خواستند، می‌توانستند جلو این تحولات را بگیرند.

۲ ـ ترک‌هایی که به یکی از گروه‌های وابسته به داعش پیوسته بودند، در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۴ در استانبول یک گردهمایی برگزار کردند.

۳ ـ یک فایل ویدئویی، افراد وابسته به داعش را نشان می‌دهد که در اومرلی، محله‌ای از استانبول، نماز جماعت می‌خوانند. در واکنش به این ویدئو، تانریکولو، نماینده پارلمان ترکیه و عضو ارشد حزب جمهوری خواه خلق، وزیر کشور را مورد سؤال قرار داد و پرسش‌های زیر را مطرح نمود: «آیا صحت دارد که اردوگاه یا اردوگاه‌هایی در استانبول به یک گروه وابسته به داعش اختصاص داده شده است؟ ماهیت این گروه وابسته چیست؟ افراد تشکیل دهنده آن چه کسانی هستند؟ آیا این شایعه صحت دارد، همان مکانی که به عنوان اردوگاه در اختیار آن‌ها قرار داده شده، برای آموزش نظامی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد؟».

۴ ـ کمال قلیچداراوغلو در چهاردهم اکتبر به دولت ترکیه هشدار داد که منابع مالی در اختیار گروه‌های تروریستی نگذارد و این گروه‌ها را آموزش ندهد. وی گفت: «این درست نیست که گروه‌های مسلح در خاک ترکیه آموزش ببینند. شما جنگجویان خارجی را به ترکیه می‌آورید، پول در جیبشان و اسلحه در دستشان می‌گذارید و از آن‌ها می‌خواهید در سوریه مسلمانان را بکشند. ما به آن‌ها (دولت) گفتیم که کمک به داعش را متوقف کنند. احمد داوداوغلو از ما می‌خواهید سند ارائه دهیم. همه می‌دانند که آن‌ها به داعش کمک می‌کنند».

۵ ـ بر اساس گزارش سازمان اطلاعات اردن، ترکیه تروریست‌های داعش را برای مأموریت‌های ویژه آموزش می‌دهد.

اتهام چهارم: ترکیه خدمات درمانی در اختیار تروریست‌های داعش می‌گذارد

۱ ـ یک فرمانده داعش در دوازدهم اوت ۲۰۱۴ به واشنگتن پست گفت: «ما به طور معمول، برخی مبارزان ـ حتی اعضای بلندمرتبه دولت اسلامی (داعش) ـ را برای درمان به بیمارستان‌های ترکیه می‌فرستیم».

۲ ـ روزنامه «طرف» در دوازدهم اکتبر ۲۰۱۴ گزارش داد که دنگیر میر محمد فیرات، یکی از بنیانگذاران حزب عدالت و توسعه (حزب حاکم ترکیه) گفته، ترکیه از گروه‌های تروریستی حمایت می‌کرده و هنوز هم از آن‌ها حمایت می‌کند و در بیمارستان‌هایش آن‌ها را درمان می‌کند. وی اظهار داشته: «به منظور تضعیف تحولات جاری در روجاوا (کردستان سوریه) دولت ترکیه گروه‌های افراط گرا را مسلح کرده و به آن‌ها امتیاز می‌دهد… دولت به زخمی‌ها کمک می‌کند. وزیر بهداشت جمله‌ای شبیه به این گفته که مداوای زخمی‌های داعش یک وظیفه انسانی است».

۳ ـ روزنامه طرف در گزارش دیگری می‌نویسد، یکی از فرماندهان ارشد داعش و دست راست البغدادی، به همراه تعدادی دیگر از اعضای این گروه در بیمارستان سانلی اورفای ترکیه تحت درمان قرار گرفته‌ و دولت ترکیه هزینه درمان آن‌ها را پرداخت کرده است.

منابع مطلع به این روزنامه گفته‌اند، شبه نظامیان داعش در بیمارستان‌های سرتاسر جنوب شرقی ترکیه تحت درمان قرار می‌گیرند. از زمان آغاز حملات هوایی ائتلاف علیه مواضع داعش، هر روز شمار بیشتری از شبه نظامیان برای درمان به این بیمارستان‌ها فرستاده می‌شوند. این روزنامه نام هشت تن از افرادی که از مرز سانلی اورفا برای درمان وارد ترکیه شده‌اند، نیز ذکر می‌کند.

به گزارش «تابناک»، سایت شبکه خبری «سی ان ان» به مباحث روزهای اخیر درباره رهبر گروه داعش پرداخته و می نویسد، برخی اخبار از هدف قرار گرفتن وی در حملات هوایی حکایت دارد. با این حال، هنوز دقیقا مشخص نیست که آیا وی زخمی شده یا خیر، حملات هوایی از سوی چه کسی انجام گرفته و البغدادی در کدام بخش از کشور هدف این حملات قرار گرفته است؟

در ادامه سی ان ان این پرسش را مطرح می کند که اگر البغدادی کشته شده باشد، چه اتفاقی برای گروه تروریستی وی می افتد؟ پاسخ مختصر این پرسش این است که «انتظار نداشته باشید داعش دچار فروپاشی شود».

جیمز اسپایدر مارکس، ژنرال بازنشسته آمریکایی در این زمینه می گوید: «این گروه تحول پیدا خواهد کرد و رهبران جدیدی پیدا خواهند شد. در حقیقت، باید به یاد داشته باشید که کادر رهبری داعش از ارتش صدام ریشه گرفته است. اینها رهبرانی به شدت آموزش دیده و حرفه ای هستند».

در این میان، یکی از مباحث مطرح این است، آیا شخص البغدادی و یا «مجلس شورا» که وظیفه هدایت امور مذهبی و نظامی داعش را بر عهده دارد، از پیش سناریوهایی را برای چنین وضعیتی آماده کرده اند یا خیر؟

لورن اسکوایرز، پژوهشگر مؤسسه مطالعات جنگ می گوید: «داعش احتمالاً یک خط مشخص جانشینی دارد. این گروه همچون یک سازمان بوروکراتیک با کرسی رهبری مشخص است… خواه خود بغدادی این خط جانشینی را مشخص کرده و یا مجلس شورا، چنین امری را تدارک دیده باشد».

دو معاون ارشد البغدادی

البغدادی کابینه‌ای از مشاوران و همچنین دو معاون ارشد دارد: ابومسلم الترکمانی که بر فعالیت‌های داعش در عراق نظارت می‌کند و ابوعلی الانباری که مسئولیت عملیات در سوریه را بر عهده دارد. هر دو این افراد، در زمان صدام از جمله افسران ارتش عراق بوده‌اند.

پیتر نیومن، استاد کالج کینگ می‌گوید: «این افراد که پیشتر در ارتش صدام خدمت کرده‌اند، به شدت خشن هستند، زیرا رژیم صدام بسیار خشن بود. اما علاوه بر این، آن‌ها از انضباط و توانایی نظامی نیز برخوردارند که همین موضوع اکنون در مبارزات داعش بسیار به نفع این گروه است».

تحلیلگران معتقدند در صورت مرگ یا کنار گذاشته شدن بغدادی، الترکمانی بختی قوی برای رهبری داعش دارد. نیومن اظهار می‌دارد: «وی از توانایی‌های زیادی در عرصه سیاسی و نیز نظامی برخوردار بوده و این امر یقیناً از وی یک مدعی بالقوه می‌سازد».

زیر دست این دو معاون، ۱۲ «فرماندار» قرار دارند که هم در عراق و هم در سوریه مستقرند و از جمله وظایف این فرمانداران، رهبری شوراهای مالی، نظامی، حقوقی، رسانه‌ای و اطلاعاتی است. نکته جالب درباره سلسله مراتب فرماندهی داعش، مشابهت آن با ساختار دولتی برخی کشورهای غربی است (البته با این استثنا که دموکراسی در کار نیست و وظیفه شورا، این است که تعیین کند چه کسی باید گردن زده شود!).

یک احتمال دیگر

فرد دیگری که ممکن است رهبری داعش را بر عهده بگیرد، محمد العدنانی، سخنگوی ارشد این گروه است. در ماه سپتامبر، العدنانی از هواداران داعش در نقاط مختلف جهان خواست تا حملات «گرگ تنها» ترتیب دهند (حملات انفرادی علیه اهداف مورد نظر در کشورهای مختلف).

تحلیلگران می‌گویند، برخی از معاونین البغدادی و همچنین سخنگوی ارشد داعش، زمانی در «کمپ بوکا»، اردوگاهی که تحت نظارت آمریکایی‌ها بود، در زندان بوده‌اند. خود البغدادی نیز چهار سال در اردوگاه مذکور زندانی بوده است. اسکوایرز می‌گوید: «او توانست افرادی قابل اعتماد را پیدا کند که ایدئولوژی یکسانی با وی داشته و به‌‌ همان اندازه خود وی نسبت به غرب خصومت داشته باشند».

اهمیت مجلس شورا

در صورتی که البغدادی زنده باشد، یک گروه هست که می‌تواند وی را بدون استفاده از حملات هوایی و خشونت کنار بزند. مجلس شورا، در حقیقت نهاد نظارتی داعش به شمار می‌رود. این شورا نه تنها وظیفه اطمینان یافتن از پایبندی فرمانداران به اصول داعش را بر عهده دارد، بلکه می‌تواند وی را از مقام خود برکنار کند.

جاسمین اوپرمن، پژوهشگر کنسرسیوم پژوهش و تحلیل تروریسم می‌گوید: «مجلس شورا این حق را دارد که در صورت عدم پاینبدی البغدادی به استانداردهای داعش، وی را برکنار کند. این اتفاق احتمالاً هرگز نخواهد افتاد؛ اما همین که چنین امکانی هست، از اهمیت این مجلس حکایت دارد». وی می‌گوید، اقدامات داعش در گردن زدن گروگان‌های غربی خود، یعنی جیمز فولی، استیون ساتلاف و دیوید هاینس تحت نظارت مجلس شورا انجام گرفته است.

به هر حال، فعلاً در حالی که مقامات عراقی از زخمی شدن رهبر داعش در حملات هوایی سخن می‌گویند، مقامات آمریکایی می‌گویند نمی‌توانند این موضوع را تأیید کنند.