احیای تجارت خارجی گاز یکی از سیاست‌های کلان اقتصادی ایران در برنامه پنجم توسعه بوده که در کنار تامین ارز منجر به ایجاد روابط استراتژیک سیاسی، تجاری و اقتصادی با کشورهای همسایه و جهان می شود.

در حال حاضر تنها گزینه پیش روی ایران برای صادرات گاز طبیعی، انتقال این حامل انرژی ازمسیر خطوط لوله است و به دلیل کمبود منابع مالی تکمیل مراحل ساخت و راه‌اندازی تنها کارخانه تولید ال.ان.جی کشور فعلا در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.

در شرایط فعلی قراردادهای صادرات، واردات و سوآپ گاز از کشورهای ترکیه، جمهوری آذربایجان، نخجوان و ترکمنستان عملیاتی شده است و اجرای قراردادهای جدید صادرات گاز به پاکستان، عراق، امارات متحده عربی، کویت، عمان و کشورهایی اروپایی هم در دستور کار قرار گرفته است.

سناریوهای صادرات گاز ایران به اروپا

تاکنون ایران قراردادهایی با ترکیه و سوئیس به منظور صادرات و ترانزیت گاز امضا کرده است و مذاکرات با برخی از کشورها و شرکت های اروپایی همچون یونان، او.ام.وی اتریش، سوئز فرانسه و انی ایتالیا برای توزیع و عرضه گسترده گاز در سطح قاره سبز انجام شده است.

همزمان با اخذ مجوزهای رسمی از دولت ترکیه و عراق برای انتقال و ترانزیت گاز به اروپا، احداث خطوط لوله و تاسیسات جدید انتقال گاز به اروپا در داخل کشور همچون بهره‌برداری از ۱۰ تاسیسات جدید تقویت فشار گاز، خط لوله ششم و نهم سراسری هم مراحل مختلف مطالعاتی و اجرایی را پشت سر می‌گذارد.

با توجه به برنامه افزایش ۲۰۰ میلیون مترمکعبی افزایش تولید گاز از پارس جنوبی تا سال آینده، ایران از ظرفیت دست کم صادرات و انتقال ۵۰ میلیون مترمکعب گاز به کشورهای اروپایی برخوردار است.

از سوی دیگر در کنار انجام مذاکراتی با ترکیه و عراق، انتقال گاز با مشارکت جمهوری آذربایجان به اروپا هم یکی از گزینه‌های پیش روی است به طوری‌که اخیرا مقامات سوکار جمهوری آذربایجان و شرکت ملی نفت ایران در تهران درباره سناریوهای انتقال گاز به قاره سبز گفتگو و تبادل نظر کرده‌اند.

علی ماجدی معاون امور بین‌الملل وزیر نفت شهریور ماه امسال در گفتگو با مهر با اشاره به احتمال همکاری ایران و جمهوری آذربایجان برای صادرات گاز به اروپا از آمادگی ایران به منظور سوآپ گاز ترکمنستان خبر داده و گفته است: هیچ خط لوله صادراتی به اروپا بدون گاز ایران توجیه اقتصادی ندارد.

اعراب خلیج فارس مشتری گازهای ترش ایران

کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس با کسری و کمبود شدید گاز دست و پنجه نرم می‌کنند و به دلیل پیش فروش گاز قطر به کشورهای شرق آسیا و اروپا عملا در خلیج فارس هیچگونه گاز مازادی برای تولید برق وجود ندارد.

هم اکنون گاز ایران تنها گزینه پیش روی اعراب برای تامین انرژی مورد نیاز خود است و تاکنون مقامات تهران هم دو گزینه صادرات گاز و یا برق را به کشورهای عربی پیشنهاد کرده اند.

بر این اساس تابستان سال جاری و با سفر امیر کویت به تهران، ایران پیشنهاد جدیدی به منظور فروش گاز به کویت مطرح کرده است که بنا بر اظهارات زنگنه وزیر نفت کویتی‌ها تاکنون پاسخی به این پیشنهاد گازی نداده‌اند.

در کنار کویت، امارات متحده عربی هم از مشتریان دائمی گازهای ترش میادین پارس جنوبی و سلمان ایران در خلیج فارس بوده است و به استناد اظهارات مسئولان وزارت نفت، مذاکراتی به منظور آغاز صدور گاز به این کشور شیخ نشین آغاز شده است.

در همین حال علی ماجدی معاون امور بین الملل و بازرگانی وزیر نفت از دبی و ابوظبی به عنوان مشتریان جدید گاز ایران نام برده و اعلام کرده است: ابوظبی و دبی نیز خواستار دریافت گاز ایران هستند و مذاکرات اولیه با آنها برگزار شده است.

عمان هم از دیگر مشتریان خریدار گاز ایران بوده که حتی سال گذشته قرارداد مقدماتی به منظور صادرات سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز ایران به این کشور عربی حاشیه دریای عمان امضا شده است.

یکی ازمهمترین برنامه های ایران برای فروش گاز به عمان تامین خوراک ال.ان.جی این کشور عربی و حضور در بازار خرده فروشی گاز در منطقه آسیا و حتی کشورهای حاشیه خلیج فارس است.

زنگنه در تشریح توافق انجام گرفته گازیبین تهران و مسقط، می گوید: شرکت مشترکی با سهام مساوی ایرانی – عمانی ثبت می شود و این شرکت کار بازاریابی و عملیات راهبری و تعمیر و نگهداری خط لوله انتقال گاز را بر عهده می‌گیرد.

این عضو کابینه دولت با بیان اینکه پیش بینی می شود صادرات گاز به عمان تا سه سال اینده کلید بخورد، اظهار داشت: گاز صادراتی به عمان از پارس جنوبی و از خط لوله‌ای که برای صادرات به پاکستان به سمت ایرانشهر می‌رود، تامین می شود.

گازهای ترش پارس جنوبی به بغداد می‌روند

یکی از مهمترین مشکلات پیش روی ایران برای حضور در بازار گاز عراق، فعالیت گروه‌های تروریستی به ویژه داعش است، با این وجود هم اکنون روند احداث خطوط لوله انتقال گاز به عراق در خاک ایران در حال انجام است و از نظر فنی ایران آماده تحویل گاز به این کشور همسایه است.

برای انتقال گازهای ترش پارس جنوبی به نیروگاه های بغداد، المنصوریه و سایر واحدهای نیروگاهی عراق تاکنون دو مسیر تعریف شده است که قرار است در مرحله اول گاز ایران از منطقه ایلام و در مرحله دوم از مسیر خرمشهر به عراق صادر شود.

حمیدرضا عراقی مدیرعامل شرکت ملی گاز در تشریح برنامه زمان بندی صادرات گاز به عراق، گفته است: با عملیاتی شدن قرارداد، در سه سال اول ۴ تا ۷ میلیون مترمکعب در روز، در دو سال بعد آن حدود ۱۵ میلیون مترمکعب در روز و از سه سال بعد از آن روزانه ۲۵ میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر می شود.

غرامت روزانه گازی در انتظار پاکستان

رویای انتقال گاز ایران به شبه قاره هند در حالی ۲۵ ساله می شود که پرونده صدور گاز به هند و پاکستان در سکوت کامل خبری بایگانی شده است و به نظر می رسد پیش از انکه پای گازهای ترش پارس جنوبی به هند و پاکستان برسد، ترکمنستان با احداث خط لوله تاپی گوی سبقت را از رقیب بزرگ گازی خود برباید.

قرارداد صادرات گاز ایران به پاکستان در طول چند سال گذشته فراز و فرودهای مختلفی را تجربه کرده است و در نهایت پاکستانی‌ها که این روزها به یک صادرکننده کوچک نفت هم تبدیل شده‌اند تاکنون به بهانه تحریم حاضر به احداث خط لوله واردات گاز از ایران نشده اند.

به عبارت دیگر، با گذشته نزدیک به پنج سال از امضای این قرارداد گازی در تهران اما تاکنون اسلام آباد اقدامی به منظور ساخت خط لوله واردات گاز از ایران انجام نداده است و با ادامه وقت کشی پاکستانی‌ها پیش بینی می‌شود از سال آینده میلادی مطابق با مفاد قراردادی ایران ادعای دریافت جریمه گازی را در مجامع بین‌المللی مطرح کند.

همزمان با اولتیماتوم‌های جدید وزارت نفت به پاکستان، علی ماجدی معاون وزیر نفت در امور بین‌الملل و بازرگانی سال گذشته در جمع خبرنگاران با بیان اینکه تاکنون ایران برای ساخت این خط لوله حدود ۲ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده است و برای تکمیل آن نیز باید حدود یک میلیارد دلار دیگر نیز سرمایه‌گذاری کند، گفته است: اگر از همین امروز پیمانکار ساخت خط لوله صادرات گاز در خاک این کشور مشخص و ساخت آن آغاز شود ۴ سال به طول خواهد انجامید تا این خط تکمیل شود، این درحالی است که طبق قرارداد باید در یک دسامبر ۲۰۱۴ خط لوله صادرات گاز ایران به پاکستان تکمیل شود.

این دیپلمات وزارت نفت با تاکید بر اینکه ایران هیچ گونه کمک مالی برای ساخت خط لوله صادراتی در خاک پاکستان نمی‌تواند به این کشور بکند، تصریح کرد: با توجه به تحریم‌ها نمی توانیم بودجه خط لوله یک کشور دیگر را تامین کنیم.

در همین حال، پیش بینی می‌شود در صورتی که پاکستان از ابتدای سال ۲۰۱۵ میلادی اقدام به واردات گاز از ایران نکند باید به طور متوسط روزانه سه میلیون دلار غرامت به ایران بپردازد.