بحث ایجاد اشتغال مولد و فراهم کردن زمینه مناسب کسب و کار دراستان خوزستان همواره پاشنه آشیل دستگاه های محلی بوده و اکنون نیز به دغدغهاصلی مسوولان تبدیل شده است. به عقیده کارشناسان اقتصادی، طی یک دهه گذشته طرح های متعددی در حوزه های اقتصادی ،کشاورزی و صنعتی از جمله بنگاه های زودبازده با هدف ایجاد اشتغال به ویژه برای جمعیت فعال خوزستان اجرا شده ، اما ایجاد اشتغال و رفع معضل بیکاری که امروزه به نوعی مشکل تمامی استان های کشور است موجب شده جمعی از گروه های سنی آماده ورود به بازار کار از وضعیت فعلی گله مند باشند.

اینکه چرا استان خوزستان علی رغم برخورداری از ظرفیت های بزرگ اقتصادی و صنعتی همچنان از پدیده بیکاری رنج می بردموضوع گفت و گوی خبرنگار ما با دکتر “منصور زراء نژاد” ،استاد دانشگاه و مشاور استاندار خوزستان است که پی میگیرم.

دکتر “زراءنژاد” در این زمینه عدم توجیه اقتصادی و مالی بر اغلب طرح های اقتصادی پیشنهاد شده از سوی دستگاه های اجرایی ،عدم نظارت کافی بر تعهدات دستگاه های اجرایی نسبت به ایجاد اشتغال وعده داده شده از طریق طرح های سرمایه گذاری مصوب کارگروه اشتغال و همچنین عدم آشنایی بسیاری ازدستگاه های اجرایی با سیستم بانکی  را در ناکارآمدی دستگاه های اجرایی و نهادهای سیاست گذار در ایجاد اشتغال موثر می داند.

وی گفت: یکی از آسیب هایی که برای من مشهود و قابل لمس است این است که به طرح های اقتصادی پیشنهاد شده که در آینده می تواند منجر به بازده لازم و اشتغال پیش بینی شده شود ،توجه لازم نمی شود.

در مورد هدف کارگروه اشتغال استان توضیح دهید.

موضوع اصلی جلسات کارگروه اشتغال کمک به کاهش بیکاری و زمینه سازی برای ایجاد اشتغال است. اعضای کارگروه اشتغال همگی به نحوی با موضوع اشتغال مرتبط هستند و هدف اصلی و نهایی جلسات این کارگروه کاهش نرخ بیکاریو ایجاد فرصتهای شغلی برای افزایش اشتغال مولد و پایدار است.

تاکنون چندین جلسه از این کارگروه تشکیل شده ،ارزیابی شما از کارکرد کارگروه اشتغال استان چیست؟

متأسفانه در این کارگروه غالباًبه مقوله اشتغال از یک بعد نگاه می شود در حالی که مقوله بیکاری و اشتغال یک موضوع بسیار تخصصی، پیچیده و بحثی همه جانبه است. اما در این کارگروه غالباًبه صورت یک سویه به این موضوع مهم نگاه می شود. تصور عمومی و غالب در مبحث اشتغال این است که شرط لازم و کافی برای ایجاد اشتغال پول و اعطای تسهیلات است. این نگرش یک نگرش ساده و غیر کارشناسانه است که تصور کنیمبا پول و تسهیلات اشتغال مولد و پایدار ایجاد شود.

پس از نظر شما وجود اعتبار و اعطای تسهیلات نمی تواند به تنهایی مشکل اشتغال را حل کند؟

این نگرش به اشتغال ،نگرشی نسبتاً غیر کارشناسانه که تصور کنیم با وجود این دو عامل مشکل بخش اشتغال حل می شود. معضل بیکاری دلایل بسیار زیادیدارد و لازمه ایجاد اشتغال توجه به مسائل بسیار و تأمین شرایط لازم است و این مهم فقط با بحثهای تخصصی و علمی مربوط به بازار بسیار پیچیده کار و ارائه راهکارهای مؤثر و علمی است حل خواهد شد که یکی از این راه ها تامین نقدینگی لازم و اعطای تسهیلات توسط بانک ها است.

عموما در جلسات کارگروه اشتغال استان این تصور به وجود می آید که مدیران و بانکها ،رو در روی هم قرار دارند نه در کنار یکدیگر ؟

یک آسیب شناسی جدی در خصوص کارگروه اشتغال و مباحث و دستورکار آن باید انجام شود تا به هدف اصلی و غائی خود که ایجاد اشتغال مولد و پایدار و کاهش نرخ بیکاری است، برسیم. به دلیل همین نگرش یک طرفه غالباً در این کارگروه احساس می شود دو طیف متخاصم در مقابل هم قرار می گیرند. دستگاه های اجرایی و نهادهای سیاستگذار در یک طرف، و بانک ها و سیستم بانکی به‌عنوان نهادها و نظام عهده دار ارائه تسهیلات تکلیفی در طرف مقابل. به همین دلیل، غالباً بحث ها حول این محور شکل می گیرد که بانک ها تسهیلات کافی را نمی دهند و به این دلیل فرصتهای شغلی ایجاد نمی شود و افزایش اشتغال در استان محقق نمی شود. این یعنی همان بینش غیرکارشناسانه و سیکل معیوب پول- فرصت شغلی- اشتغال است.

همین امر موجب شده دستگاه های اجرایی عموماً بانک ها را عامل اصلی عدم تحقق اشتغال بدانند.

درست است ،به همین خاطر است که غالباً بانک ها و سیستم بانکی مورد اعتراض و گاهی هجمه دستگاه های اجرایی قرار می گیرند و اصل موضوع که یافتن راهکارهای مؤثر برای تأمین شرایط لازم و کافی برای ایجاد اشتغال، شناخت و بررسی عوامل اصلی بیکاری، بررسی اقدامات بسیار اساسی برای بهبود فضای کسب و کار،راهکارهای تأمین امنیت سرمایه گذاری، بررسی کارشناسانه مسائل و لازمه های پایداری و افزایش  ظرفیت تولید، بررسی مسائل و دلایل رکود مزمن همراه با تورم، بررسی طرف تقاضا و سایر مسائل اصلی که در تولید و اشتغال مؤثر و اساسی است، مغفول می ماند.

نگاه کلی شما به کارگروه اشتغال چگونه است؟

بنابراین نگاه کلی من نسبت به مباحث اصلی که در کارگروه اشتغال مطرح می شود، این است که فضای عمومی کارگروه نشان از وجود یک تقابل ناخواسته بین نهادهای سیاستگذار و دستگاه های اجرایی از یک طرف و بانک ها و سیستم بانکی از طرف دیگر است. از نظر من به عنوان یک اقتصاددان و معلم اقتصاد که یکی از تخصصهای اصلی ام بازار کار است و سالهای متمادی در کارگروه اشتغال عضویت داشته ام، این نوع نگرش و این زاویه دید به موضوع بیکاری و اشتغال یک درک غیر کارشناسانه است.

پس به نظر شما لازم است هر دو طرف تصمیم گیرنده در خصوص مسئله اشتغال در نگرش و بینش خود تجدید نظر کنند؟

بله ،باید در بینش هر دو طرف تغییراتفاق بیفتد. دستگاه های اجرایی و نهادهایی که سیاستگذاری، تصمیم سازی و تصمیم گیری می کنند، باید بینش خود را نسبت به عوامل ایجاد اشتغال و کاهش نرخ بیکاری و خروج از رکود مزمن در استان تغییر دهند  و با دید وسیع تر، دید کارشناسانه و نگاه تخصصی و علمی به مسائل نگاه کنند و به راهکارهایی واقعی و مؤثر بیاندیشند.

یکی از مسایلی که هموار در کارگروه اشتغال مطرح شده عدم توجیه پذیری طرج های ارایه شده است ؟

یکی از آسیب هایی که برای من مشهود و قابل لمس است، این است که طرح های اقتصادی پیشنهاد شده توسط دستگاه های اجرایی غالباً فاقد توجیه اقتصادی و مالی مناسب هستند و معمولاً این طرح های توجیهی توسط افراد متخصص تهیه نمی شوند.

دستگاه هایی که باید در ارتباط با فرصت های سرمایه گذاری مطالعه کنند و در مورد طرح های توجیهی قضاوت و داوری کنند، معمولاً توان کارشناسی لازم را برای بررسی و شناخت فرصتهای سرمایه گذاری استان و این حجم زیاد طرح های اقتصادی متقاضی تسهیلات را ندارند. باید توجه کرد که مسأله تعیین فرصتهای سرمایه گذاری و بررسی توجیه مالی و اقتصادی طرحهای سرمایه گذاری به ویژه با هدف ایجاد اشتغال بسیارفنی و دارای ابعاد مالی و اقتصادی کاملاً تخصصی است وبه سادگی قابل انجام نیست. بسیار ساده انگاری است که فکر کنیم که یک متقاضی سرمایه گذاری یک طرح توجیهی ارائه کند و در کارگروه اشتغال یا کمیته های تخصصی آندر یک یا دو جلسه با ترکیب اعضای تقریباً با تخصصهای غیر مربوط و بررسی یک یا دو عدد و رقم و نرخ بازگشت سرمایه محاسبه شده و میزان اشتغال ادعا شده، بتوانآن طرح را تأیید یا رد کرد.

در مورد طرحهای اقتصادی که موضوع اصلی جلسات کارگروه اشتغال است، توضیحاتی بدهید.

همان طور که قبلاً توضیح داده شد، طرح های پیشنهادی معمولاً پشتوانه علمی و توجیه اقتصادی و مالی مناسب ندارند و معمولاً با دید کارشناسی لازم انجام نمی شوند. اما به این طرح ها به عنوان یک حلقه اصلی از زنجیره فرآیند اخذ تسهیلات نگاه می شود. به این طرح‌ها از این نظر نگاه می‌شود که غالباً لازمه اخذ تسهیلات هستند و باید از نظر اقتصادی و مالی برای آنها توجیهی پیدا نمود و به واقعیت امر که آیا این نوع طرحها در آینده می توانند منجر به بازده لازم و اشتغال پیش بینی شده شوند، توجه لازم نمی شود.

چه نقاط ضعف دیگری در ارتباط با کارگروه اشتغال می بینید؟

یکی از نقاط ضعف این است که کارگروه به مباحث ریشه ای نمی پردازد. سؤالات متعددی وجود دارد که باید پاسخ داده شود ،اینکه آیا یک سیستم نظارتی وجود دارد که بر تعهدات دستگاههای اجرایی نسبت به ایجاد اشتغال وعده داده شده از طریق طرحهای سرمایه گذاریی که در کارگروه اشتغال به تصویب می رسانند، نظارت کند؟ آیا دستگاه های اجرایی در قبال ایجاد اشتغال و پیش بینی و تعهد شده در طرحهایی که آنها به کارگروه ارائه می کنند و برای تصویب آنها دفاع می کنند، مسئولبتی دارند؟ آیا کارگروه اشتغال نسبت به بررسی میدانی در مورد  نتایج طرحهای مصوب خود و ایجاد اشتغال مورد نظر اقدام کرده است؟ آیا واقعاً تسهیلات اعطا شده در موضوع مورد نظر، به کار گرفته شده است یا نه؟ این سؤالات پرسشهای اساسی است که باید به آنها پاسخ داده شود. تا تجربه ناموفق دولتهای قبل تکرار نشود.

منظور شما از این تجربه ناموفق چیست؟

منظوراصلی تجربه طرح اعطای تسهیلات تکلیفی به بنگاه های زود بازده است. اصولاً طرح اعطای تسهیلات به بنگاه های زوده بازده برای ایجاد اشتغال از نظر سابقه عملکرد و از نظر اقتصادی غیر قابل دفاع بوده است. بررسی ها نشان داده است که این طرح موفق نبوده و شکست خورده است.

تصور اولیه در حمایت از بنگاه های زود بازده این بود که با اعطای تسهیلات می توان به راحتی ایجاد اشتغال کرد؟

 اطلاعات و آمار و بررسی ها نشان داده که اصلاً اشتغال مورد انتظار ایجاد نشده است و بسیاری از سرمایه ها و تسهیلاتی که ارائه شد، نه تنها ایجاد اشتغال نکرد، بلکه بسیاری از این تسهیلات به بنگاه ها و متقاضیانی اختصاص یافت که به عنوان بنگاه تولیدی وجود خارجی نداشتند و بخش قابل توجهی از تسهیلاتی که تحت عنوان بنگاه های زود بازده و به هدف ایجاد اشتغال از سیستم بانکی دریافت شد، به امر تولید و ایجاد اشتغال اختصاص نیافت و در بخش های دیگری که بازده بیشتری داشتند، به کار گرفته شد و هدف ایجاد اشتغال مغفول ماند.

راهکارهای ایجاد اشتغال و نقش کارگروه اشتغال در این ارتباط چیست؟

اجمالاً در پاسخ مختصر به سؤال شما مبنی بر راهکارهای ایجاد اشتغال می توانم بگویم که پرداختن به این موضوع که برای مبارزه با بیکاری و ایجاد اشتغال چه راهکارهایی وجود دارد، یک بحث مفصلی است و تنها بخشی از آن به کارگروه اشتغال مرتبط است. برای ایجاد اشتغال باید یک نگرش دیگری داشته باشیم. باید توجه داشتکه لازمه اصلی ایجاد اشتغال، فراهم کردن زمینه مناسب برای کسب و کار است. باید امنیت سرمایه گذاری فراهم شود و شرایط کسب و کار بهبود یابد. عوامل زیادی در این مسأله دخیل هستند که باید به صورت کارشناسی روی این راهکارها بحث تخصصی و علمی شود.

نقش بانکها و دستگاه های اجرایی در ایجاد اشتغال از مجرای کارگروه اشتغال چیست؟

بانکها و سیستم بانکی نقش مهمی در حمایت از تولید، سرمایه گذاری و ایجاد اشتغال دارند. اما بر خلاف تصور ساده انگارانه غالب فعلی، راهکار اعطای تسهیلات تکلیفی تنها یکی از عوامل متعدد برای ایجاد اشتغال است.

بنابراین،همان طور که در ارتباط با سؤال طرح بنگاه های زود بازده توضیح دادم، باید خیلی توجه کرد تا این تجربه ناموفق قبلی تکرار نشود. ما اکنون برای ایجاد اشتغال باید فکر همه جانبه و اساسی بکنیم. به نظرم در کارگروه اشتغال به جای اینکه به سیستم بانکی حمله کرد و ایراد گرفت، باید با آن سیستم آشنا شد، ظرفیت آن را خوب شناسایی کرد، راه تعامل را پیش گرفت و با موضوع اشتغال به صورت اصولی و تخصصی برخورد نمود.

پس به نوعی دستگاه های اجرایی باید شناخت خود را از سیستم بانکی بیشتر کنند.

بله .من معتقدم که بسیاری از دستگاه های اجرایی همان‌طور که به بحث بیکاری یک سویه نگاه می کنند، با سیستم بانکی آشنایی لازم را ندارند و نگاهشان نسبت به سیستم بانکی نگاه کارشناسانه نیست. تجربه ام گواه این است که موضوعات و مسائل بانکی و پولی بسیار پیچیده تر از این برخوردهای عامیانه شده است. برای اینکه بتوان از ظرفیت های سیستم بانکی استفاده بهینه کرد، باید توان کارشناسی دستگاه های اجرایی را بالا بردو با منطق سیستم بانکی و از منظر بازار پول و سرمایه به این مبحث نگاه کرد. اگر بتوان این توانمندی را در دستگاه های اجرایی به لحاظ درک مسائل مالی، پولی و مسائل مربوط به سیستم بانکی تقویت کرد، یقیناً تعاملی که دستگاه های اجرایی چه در غالب این کارگروه و چه در قالب ارتباط های دیگر دارند، تقویت می شود. کسب این توانمندی می تواند به تعامل با سیستم بانکی بسیار کمک کند.

پس می توان اینگونه مطرح کرد که دستگاه های اجرایی و نهادهای سیاستگذار هم در عدم ایجاد اشتغال موثر بوده اند؟

من معتقدم برخلاف تصوری که هست، سهم ناکارآمدی دستگاه های اجرایی و نهادهای سیاستگذار در ایجاد اشتغال اگر بیشتر از بانک ها نباشد، کمتر نیست. این ناکارآمدی ناشی از ظرفیت کارشناسی پایین بررسی طرح های اقتصادی، نگرش یک سویه به مسأله بیکاری و دامن زدن به سیکل معیوب پول عامل ایجاد اشتغال است. اگر مسأله به این سادگی بود که با ارائه تسهیلات می توان بیکاری را رفع واشتغال ایجاد کرد، که اصلاً دچار این مشکلات مزمن نمی شدیم و به راحتی پول می دادیم و اشتغال ایجاد می کردیم.

به عکس، این تصور ساده و غیر علمی باعث شده است که اقتصاد استان دچار رکود تورمی مزمن شود که خروج از این رکود تورمی بسیار مشکل شده است. بنابراین اگر بانک ها از ظرفیت های موجود در استان برای ارائه اعطای تسهیلات به منظور ایجاد اشتغال استفاده نمی کنند، این امر ناشی از بسیاری از مسائل و مشکلات خاص است و نباید در این ارتباط سیستم بانکی را به تنهایی مقصر دانست. نباید به صورت غیر کارشناسانه به سیستم بانکی حمله کرد. تصور من این است که اگر مشکل در زمینه بیکاری داریم و نتوانستیم فرصت های شغلی مناسب ایجاد کنیم سهم دستگاه های اجرایی مربوط کمتر از سهم سیستم بانکی نیست.

اما بانکها در استان می توانستند در حمایت از تولید و ایجاد اشتغال سهم و نقشبیشتری داشته باشند؟

ظاهراً و شاید به دلیل فضای تقابلی حاکم، بانکها به نقش و مسئولیت خود به عنوان یکی از پایه ها و ارکان ایجاد اشتغال توجه کافی نکرده اند و غالباً در حاشیه و نه متن اصلی فعالیت قرار داشته اند.

نظر شما در مورد توصیه استاندار به تعامل دستگاه های اجرایی و هم افزایی آنها با بانک ها چیست؟

نکته ای که دکتر “مقتدایی” استاندار خوزستان به آن اشاره کردند بسیار خوب و کارشناسانه بود. چون همیشه این مسأله یک طرف حاکم و محکوم داشت. طرف حاکم دستگاه های اجرایی و نهادهای سیاستگذار و تصمیم گیر بوده و طرف محکوم نیز سیستم بانکی است و معمولاً بحث های کارشناسی انجام نمی شد که سیستم بانکی بتواند در ارتباط با مسائل مطرح شده از خودش دفاع کند. اما جلسه کارگروه اشتغال استان نکته ای که دکتر “مقتدایی”اشاره کرد نشان داد که از آسیب ها مطلع است و برعکس شرایط حاکم، به معضل بیکاری یک سویه نگاه نمی کند و برخلاف معمول عملاً فقط سیستم بانکی را مقصر بیکاری نمی داند. این نشان می دهد که استاندار به ایجاد اشتغال و برخورد کارشناسانه با این مسأله توجه ویژه ای دارد.

و سوال آخر اینکه در فضای جدید می توان این امید را تقویت کند که بررسی راهکارهای ایجاد اشتغال و مبارزه با معضل بیکاری در استان در بستر و فضایی اصولی و کارشناسی دنبال شود؟

 امیدوارم این نگاه استاندار باعث شود که دستگاه های اجرایی و سیاست گذارو در کنار آنها بانک ها و سیستم بانکی به موضوع اشتغال از دیدی کارشناسانه و تخصصی نگاه کنند و با توجه به ظرفیت و سهم هر یک ازاطراف ذیربط، و در فضای تعامل، نه فضای غالب و مغلوب ،با بحثهای کارشناسی در پی ارائه راهکارهایی مؤثر باشند.  همچنین امیدوارم که از این پس، فضای تعامل جایگزین فضایتقابل شود تا اهداف اصلی و غائی کارگروه اشتغال محقق شود