تاریخچه اعمال سهمیه بندی در پذیرش دانشجو برای رفع محرومیتها به سالهای دور برمی گردد؛ به عنوان نمونه در سال ۱۳۴۸ دانشگاههای شهرستانها تا حدود ۵۰ درصد از دانشجویان خود را از بین داوطلبان محلی انتخاب می کردند.

در سال ۱۳۶۱ داوطلبان به سه گروه کلی داوطلبان آزاد، داوطلبان منطقه ای و داوطلبان نهادها تقسیم می شدند. داوطلبان آزاد، شامل کسانی میشد که دیپلم خود را از استان تهران یا یکی از شهرهای تبریز، ارومیه، رشت، ساری، مشهد، کرمان، زنجان، سمنان، یزد، اراک، اصفهان، کرمانشاه، همدان و شیراز اخذ کرده بودند.

داوطلبان منطقه ای نیز شامل افرادی که جزو منطقه آزاد نبودند میشد؛ البته این داوطلبان درصورت تمایل میتوانستند از سهمیه آزاد استفاده کنند. سهمیه هریک از این گروهها حدوداً معادل یک سوم کل ظرفیت دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی بود.

بخشهای کشور از سال ۱۳۶۳ به پنج منطقه در قالب سهمیه مناطق تقسیم بندی شده (با وقوع جنگ تحمیلی و تبعات ناشی از آن، سهمیه هایی مانند خانواده شهداء، رزمندگان و شاهد (فرزندان شهدا) نیز اضافه شد) و این روند تا سال ۱۳۶۷ ادامه داشت و از سال ۱۳۶۸ به بعد، سهمیه مناطق به سه منطقه تقلیل یافت.

در حال حاضر با توجه به مصوبه مجلس شورای اسلامی در خصوص ارائه قانون جامع خدمت رسانی به ایثارگران، تغییراتی در نحوه سهمیه بندی داوطلبان آزمون سراسری سال ۱۳۹۳ صورت پذیرفته اسـت که شرح داده شده است.

سهمیه بندی داوطلبان در آزمون سراسری سال ۱۳۹۳

بر اساس مصوبات مراجع ذیصلاح، هر یک از داوطلبان در آزمون سراسری دارای سهمیه مشخصی هسـتند. این سهمیه بر اساس اطلاعاتی که داوطلبان در فرم تقاضانامه ثبت نامی تکمیل کرده اند، در کارنامـه اولیه آنان درج خواهد شد (اطلاعات ارسالی داوطلبان در تقاضانامه در زمان قبولی توسـط دانشـگاه محـل قبـولی کنترل می شود).

میزان ظرفیت اختصاص یافته به سهمیه ها بر اساس نسبت شرکت کنندگان سهمیه بندی مناطق است. این سهمیه شامل سهمیه مناطق (منطقه یک، دو و سه) خانواده شهداء، ایثارگران و رزمندگان است و تعداد و درصد حاضران در جلسه آزمون هر یک از سهمیه ها در هر گروه آزمایشی در جدول شماره (۱) آمده است.

جدول شماره ۱: تعداد درصد حاضران در جلسه آزمون سراسری ۹۳ به تفکیک گروه و سهمیه

سهمیه مناطق

در تقسیمات کشوری که توسط وزارت کشور تعیین شده است، کشور دارای استان، شهر ، بخش و زیـربخش یا دهستان است. داوطلبان باید توجه داشته باشند که بخش محل تحصـیل سه سال آخر متوسطه برای داوطلبان نظام قدیم و بخش اخذ مدرک پیش دانشگاهی و دو سال آخر متوسطه برای داوطلبان نظـام ترمـی واحدی یا سالی – واحدی در اختصاص سهمیه نهایی آنان تعیین کننده است.

داوطلبانی که در بند ۱۶ فرم ثبت نامی خود در آزمون سراسری، سهمیه ثبـت نامی مناطق را انتخـاب کرده اند، بر اساس سه سال آخر بخش محل تحصیل دارای سهمیه نهایی منطقه یک، دو یا سه خواهند شد.

در جدول ذیل بخشهای کشور با سهمیه منطقه یک و دو مشخص شده اسـت و سایر منـاطق کـه در جداول شماره (۲) و (۳) ارائه نشده است، دارای سهمیه منطقه سه هستند.

ادامه جدول شماره ۳ : بخشهای دارای سهمیه منطقه دو

مطابق جداول شماره (۲) و (۳) چنانچه بخش محل تحصیل هر سه سال آخر داوطلب در یک منطقه باشد، سهمیه اختصاص یافته به آن منطقه به عنوان سهمیه نهایی داوطلب منظور خواهد شد.

تذکر ۱ : در صورتی که بخشهای محل تحصیلی سه سال آخر متوسطه داوطلبان از سهمیه مناطق متفاوت باشد، سهمیه داوطلب براساس بخش محل اخذ مدرک تحصیلی بخش مرفه تر (حتی یک سال از سه سال) تعیین می شود.

مثال: اگر داوطلبی سه سال آخر بخش محل تحصیل خود را در بخشهای زیر گذرانده باشـد، سهمیه نهایی این داوطلب منطقه یک خواهد شد:

نکته ۲ : فارغ التحصیلان کاردانی آموزشکده های فنی و حرفه ای، بر اساس بخش محـل تحصـیل سال اول، دوم و سوم هنرستان، دارای یکی از سهمیه های منطقه یک، دو یا سه خواهند بود.

نکته ۳ : داوطلبانی که دو سال آخر تحصیل خود را در خارج از کشور گذرانده اند، جزو منطقه سه محسـوب می شوند.

نکته ۶: کلیه داوطلبان معلول (نابینا، ناشنوا، نیمه بینا، نیمه شنوا و معلولان جسمی حرکتی) جزو سهمیه منطقه سه محسوب می شوند.

سهمیه های ایثارگران و رزمندگان

با توجه به تصویب قانون جامع خدمات رسانی به ایثارگران، گزینش داوطلبان واجد شرایط براساس این قانون صورت می گیرد.

ایثارگران: همسر و فرزندان شهدا، آزادگان و همسر و فرزندان آنان، جانبازان، همسر و فرزندان جانبازان با جانبازی ۲۵ درصد به بالا، جزو سهمیه ایثارگران محسوب می شوند و تـابع ضـوابط مربوط بـه سهمیه ایثارگران هستند. ظرفیت اختصاصی برای این دسته از داوطلبان ۲۰ درصد از ظرفیت هر کدرشـته محـل است و حدنصاب نمره این داوطلبان ۸۰ درصد نمره گزینش آزاد برای تمامی رشته های تحت پوشـش وزارت بهداشت (رشته هایی که در دانشگاههای علوم پزشکی ارائه می شوند) و ۷۰درصد نمره گزینش آزاد برای سایر رشته هاست.

رزمندگان: رزمندگان (با حداقل شش ماه حضور در جبهه) جزو سهمیه رزمندگان محسوب می شوند و تابع ضوابط مربوط به سهمیه رزمندگان هستند. حدنصاب نمره برای این داوطلبان ۷۵ درصد نمره گزینش آزاد در رشته محل مورد نظر است.

خانواده شهدا: پدر، مادر، خواهر و برادر شهید جزو سهمیه خانواده شهدا محسوب می شوند و تابع ضـوابط مربوط به سهمیه خانواده شهدا هستند.

داوطلبان مشمول سهمیه رزمندگان سپاه پاسداران و وزارت جهاد کشاورزی از سـال ۱۳۶۸ به بعد و داوطلبان مشمول سهمیه های رزمندگان و ایثارگران بنیاد شهید و امور ایثارگران از سال ۱۳۷۶ به بعد، فقط یکبار می توانند با استفاده از سهمیه مربوط در رشته های تحصیلی دوره روزانه پذیرفته شوند. این داوطلبان مجاز به استفاده مجدد از سهمیه نیستند.

داوطلبانی که با استفاده از سهمیه رزمندگان و ایثارگران در دوره های نوبت دوم (شـبانه)، پیام نور، غیرانتفـاعی، نیمه حضوری، مجازی و پردیس های خودگردان آزمون سراسری پذیرفته شوند، در صـورت انصراف از قبولی اولیه، منحصراً یک بار دیگر مجاز به استفاده از سهمیه مذکور خواهند بود.

گزینش آزاد: در کلیه کد رشته محل ها، انتخاب کنندگان بدون توجه به سهمیه و گزینش بـومی، صرفاً براساس نمره مرتب شده و نمره آخرین نفر پذیرفته شده هرکد رشته محل که صرفاً براساس ظرفیت آن کد رشته محل تعیین می شود، نمره گزینش آزاد نامیده می شود.

نکات مهمی که باید داوطلبان به آن دقت کنند

نکته ۱: سهمیه های منطقه یک، دو، سه و خانواده شهداء در کد رشته محل هایی که داوطلب، بومی آن کدرشته هاست اعمال می شود؛ در واقع داوطلب دارای سهمیه منطقه سه اگر در کدرشته ای بومی محسوب نشود، در قسمت آزاد گزینش خواهد شد و در سهمیه منطقه سه گزینش نمی شود . برای روشن تر شدن مطلب، به این مثال توجه کنید:

فرض کنید که داوطلبی، بومی استان یزد بوده و دارای سهمیه منطقه سه در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی است. چنانچه این داوطلب متقاضی رشته مهندسی معماری در دانشگاههای یزد، اصفهان یا چهارمحال- بختیاری باشد، با توجه به اینکه نوع گزینش بومی رشته مذکور ناحیه ای است، بومی این استانها محسـوب می شود و در بین داوطلبان هم سهمیه خود یعنی منطقه سه گزینش خواهد شد ؛ اما اگر این داوطلب، متقاضی رشته مهندسی معماری دانشگاه تهران یا زنجان یا زاهدان باشد، از آنجا که بومی (هم ناحیه ای) این استانها نیست، در سهمیه آزاد به رقابت با سایر داوطلبان خواهد پرداخت .

نکته ۲ : با توجه به اجرای قانون جامع خدمت رسانی به ایثارگران، مصوب مجلس شورای اسـلامی، از آزمون سراسری سال ۱۳۹۳ سهمیه شاهد به سهمیه ایثارگران تغییر یافته است.

نکته ۳: کلیه داوطلبان مشمول سهمیه ایثارگر و رزمنده، فقط یکبار می توانند با استفاده از سـهمیه مـورد نظر در رشته های تحصیلی دوره روزانه آزمون سراسری پذیرفته شوند (برای داوطلبان ایثارگر از سال ۷۶ به بعد و رزمنده از سال ۶۸ به بعد) و حتی در صورتی که در رشته قبولی ثبت نام کرده یا نکرده باشند، حق استفاده مجدد از سهمیه مذکور را در آزمون سراسری نخواهند داشت. همچنین این دسته از داوطلبان، در صـورت پذیرفته شدن (سال ۱۳۸۷ و قبل آن) در دوره هایی به غیر از دوره روزانه (شبانه، پیام نور، غیرانتفـاعی، نیمه حضوری و مجازی) در صورت انصراف از رشته قبولی می تواننـد مجدداً فقـط یـک بار دیگـر در آزمـون سراسری از سهمیه استفاده کنند.

سایر سهمیه ها(تسهیلات)

سهمیه مناطق محروم

۴۰ درصد ظرفیت هر یک از کد رشته های دوره روزانه ۹ استان محروم شامل استان های (ایـلام، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، سیستان و بلوچستان، کردستان، کرمانشاه، کهکیلویـه و بویراحمـد، لرسـتان، هرمزگان) به داوطلبان بومی خود این استان ها اختصاص دارد.

بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و به منظور تأمین نیروی متخصـص اسـتان هـای ایـلام، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، سیستان و بلوچستان،کردستان، کرمانشاه، کهکیلویه و بویر احمـد، لرسـتان و هرمزگان در رشته های مورد نیاز برحسب نظر استانداری های این استانها و بـه تعـداد ۵۰۰ نفر به نسبت شانس قبولی هر یک از استانها در دانشگاهها تقسیم می شوند.

سهمیه داوطلبان شهرستانهای جنوب استان کرمان (جیرفت، عنبرآباد، کهنوج، رودبار، قلعه گنج و منوجان) و بخش بشاگرد در استان هرمزگان

بر اساس مصوبه شصتمین جلسه کمیته مطالعه و برنامه ریزی آزمون سراسری، داوطلبان بومی شهرستانهای مذکور که سه سال آخر تحصیلات دوره متوسطه آنان (سال دوم، سوم و پیش دانشگاهی) در این شهرستانها یا یکی از بخشهای تابع آن بوده است، می توانند کدرشته های اختصاصی این شهرستانها را از بخـش های مربوط در این دفترچه انتخاب کنند.

در صورت پذیرفته شدن در این کدرشته ها، داوطلبان باید گواهی مربوط را در زمان ثبت نام به موسسه هایی که در آن قبول شده اند، ارائه کنند، در غیر این صورت، قبولی آنها لغو می شود. پذیرفته شدگان مشمول تسهیلات این طرح باید متعهد شوند که به مدت دو برابر مدت تحصیل در مناطق محروم استان خود خدمت کنند.

سهمیه داوطلبان زلزله زده شهرستانهای اهر، ورزقان و هریس استان آذربایجان شرقی

بنا بر مصوبه ۷۳۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ ۲۰ فروردین ماه ۹۲ داوطلبان بومی(اقامت یا یکی از سه سال آخر تحصیل) کلیه بخشهای شهرستانهای اهر، ورزقان و هریس می توانند از سهمیه اختصاصی به خود (در قسمت ظرفیت های اختصاصی به مناطق محروم) استفاده کنند.

سهمیه داوطلبان شهرستان ابوموسی

در راستای اجرای مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنی بر اختصاص سهمیه برای داوطلبان شهرستان ابوموسی در آزمون سراسری، پذیرش داوطلبان بومی ابوموسی در دانشگاه هرمزگان، همانند شرایط پذیرش رزمندگان است (سهمیه ۴۰ درصدی ظرفیت با اعمال ۷۵ درصد حدنصاب گزینش آزاد).

تبصره۱- سکونت مستمر داوطلب به مدت سه سال در شهرستان ابوموسی ملاک بومی بودن است.

تبصره۲- چنانچه داوطلبان واجد شرایط حدنصاب لازم را در رشته های دانشگاه هرمزگان کسب نکنند در دانشگاه پیام نور ابوموسی جایابی و معرفی می شوند.

سهمیه بهیاران

مطابق ضوابط و شرایط مندرج در دفترچه راهنمای شماره ۱، دارندگان دیپلم بهیاری مورد تأیید آمـوزش و پرورش که بند ۲۴ تقاضانامه ثبت نامی را علامتگذاری کرده اند، چنانچه مجاز به انتخاب رشته شـده باشـند، در صورت انتخاب کدرشته های پرستاری با نمره کل زیرگروه یک گروه آزمایشی علوم تجربـی که رشـته پرستاری در این زیرگروه قرار دارد و احتساب با تأثیر مثبت نمره درس تخصصی بهیاری با ضریب ۴ گزینش خواهند شد. ضمناً گزینش این گونه داوطلبان برای سایر رشـته ها با نمره کل بدون احتساب دروس تخصصی بهیاری خواهد بود.

سهمیه آموزگاران

حدود ۸۰ درصد از ظرفیت رشته راهنمایی و مشاوره به سهمیه آموزگاران وزارت آموزش و پرورش اختصـاص می یابد.

تعهدات پذیرفته شدگان سهمیه های مختلف

پذیرفته شدگان دارای سهمیه نهایی منطقه یک، ایثارگر و رزمنده در صورت پذیرفته شدن یک برابـر مدت تحصیل تعهد خدمت دارند.

پذیرفته شدگان دارای سهمیه نهایی منطقه دو یا سه، در صورت پذیرفته شدن دو برابر مدت تحصیل تعهد خدمت دارند.

تبصره ۱: میزان تعهد خدمت سهمیه مناطق، فقط برای پذیرفته شدگان دوره روزانه است و پذیرفتـه شدگان سایر دوره ها شامل تعهد خدمت نخواهند بود.

تبصره ۲: پذیرفته شدگان دارای سهمیه نهایی منطقه دو یا سه، در صورتی که حداقل سهمیه منطقه یک یا سهمیه آزاد را در کدرشته محل قبولی کسب کنند به تشخیص دانشگاه یک برابـر مدت تحصیل تعهد خدمت دارند.

تبصره ۳: تعهدات پذیرفته شدگان کد رشته های خاص (به عنوان نمونه مخصوص داوطلبان استان یا شهر خاص، بورسیه ها یا مناطق محروم) بر اسا قراردادهای منعقد شده بین نهادهای مربوط صورت می پذیرد و مشمول موارد فوق نیست.